افزایش ۳۰ برابری سیلاب در ۶۵ سال گذشته/ ۹۰ میلیون مترمکعب آب شیرین در سیل هرمزگان هدر رفت

به گزارش می‌متالز، دستگاه مدیریت منابع کشور در شرایطی که فاز مقابله با خشکسالی به خود گرفته بود به ناگهان به بارش ناگهانی در اغلب نقاط کشور خصوصا جنوب و جنوب شرق غافلگیر شد و سیلاب زمینه خسارت گسترده به مردم مناطق مختلف را مهیا کرد.

این غافلگیری در اظهارات یکی از مسوولان مدیریت منابع آب هویدا است، جاییکه این مسئول در بحبوحه سیل اعلام می‌کند، ما یک ماه پیش جلسه‌ای در ستاد وزارت نیرو درباره شرایط بد بارشی برگزار کردیم و از حجم خالی سد‌ها بسیار نگران بودیم.

روایات مطرح شده بیانگر یک ضعف بزرگ در مدیریت منابع آب کشور است. جایی که تمهیدات و سازوکار در نظر گرفته شده هیچ تطبیقی با شرایط بارشی کشور ندارد. این عدم تطبیق منجر به آن می‌شود، مادامی که شرایط بارشی کمتر از حد میانگین بلندمدت است، مردم با تنش آبی و خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کنند و به محض وقوع بارش‌های سنگین زمینه تشکیل سیلاب و ایجاد خسارات گسترده مهیا می‌شود.

به عبارت دیگر سیل و خشکسالی به‌عنوان دو روی سکه مدیریت نادرست منابع آب در کشور زمینه تخریب اقتصادی برای کشور را مهیا می‌کند.

افزایش ۳۰ برابری سیلاب‌ها همزمان با حدی شدن شرایط آب‌وهوایی

برای توضیح بیشتر پیرامون شرایط اقلیمی در گام ابتدایی باید بدانیم، ایران در مرکز کانون گرمایش جهانی واقع شده و دمای هوا براساس آمار مستند بدست آمده نسبت به میانگین بلندمدت در مناطق مختلف بین ۱ تا ۲ درجه افزایش را تجربه کرده است.

این افزایش دما سبب شده تا شرایط اقلیمی کشور وارد دوره حدی شوند. در دوره حدی بارشی، مجموع حجم کل بارش‌ها در یک سال آبی کمتر از میانگین خواهد بود، اما شدت بارش نسبت به سال‌های گذشته افزایش پیدا می‌کند. به این معنا که دوره بازگشت سیل و خشکسالی در کشور کوتاه‌‎تر شده و سیلاب‌های که در گذشته هر ۵۰ سال رخ می‌داد، در شرایط کنونی هر ۳ سال رخ می‌دهد.

برای مثال بررسی آمار تعداد سیلاب در سطح کشور نشان می‌دهد، تعداد سیلاب در سال ۱۳۳۵ تا سال ۱۳۴۵ تنها ۵ مورد گزارش شده است، اما این آمار در دهه اخیر به بیشتر از ۱۵۰ مورد رسیده که بیانگر تغییر شرایط بارشی است.

علاوه بر این بر اساس بررسی آماری روند تغییرات آبدهی یکی از رودخانه‌های جنوب غرب کشور برای ۲ دوره قبل و بعد از ۱۳۷۰ بیانگر کاهش حجم بارش‌ها و افزایش شدت بارش و رژیم جریان سیلابی اتفاق افتاده است.

مقایسه روند آبدهی رودخانه دز در ۲ بازه زمانی

چنین شرایط اقلیمی نیازمند تغییر ساختار مدیریت و نگاه صحیح به رویکرد‌ها در حوزه منابع آب کشور است. مسئله‌ای که به اختصار استقرار نظام حکمرانی موثر مدیریت منابع آب عنوان می‌شود و شامل سطوح متفاوت به منظور برخورد با پدیده‌های جدید اقلیمی است.

ضرورت استقرار سازوکار مدیریت جامع سیلاب

در همین راستا یکی از مهمترین ارکان حکمرانی موثر مدیریت منابع آب استقرار سازوکار مدیریت جامع سیلاب است که تحت عنوان (IFM) یا (Integrated flood management) در ادبیات مدیریت منابع آب دنیا منعکس می‌شود.

در مدیریت جامع سیلاب اهداف اصلی بیشینه نمودن منافع سیلاب دشت‌ها، کاهش ریسک خسارات ناشی از وقوع سیلاب و کمینه نمودن تلفات جانبی بر اثر سیلاب تلقی می‌شود.

در شرایطی که سیستم مدیریت جامع سیلاب در کشور وجود داشت، منافع ناشی از سیلاب‌های اخیر در جنوب و جنوب شرق کشور به حداکثر می‌رسید.

۹۰ میلیون متر مکعب آب شیرین در سیل اخیر از دست رفت

در همین راستا برای آگاهی بیشتر از تاثیر خلا حضور سیستم مدیریت جامع سیلاب در کشور بهتر است بدانیم، سد میناب (استقلال) واقع در استان هرمزگان به عنوان یکی از سد‌های درگیر با پدیده سیلاب پذیرای ۱۶۵ میلیون متر مکعب آب ناشی از سیلاب بوده است که از این مقدار ۷۵ میلیون متر مکعب آب پشت سد ذخیره شده و ۹۰ میلیون متر مکعب آب از سد عبور کرده و روانه دریا شده است.

جالب‌تر اینکه این پدیده سیلاب در شرایط حدی با دوره بازگشت کوتاه‌مدتی تکرار خواهد شد و با مدیریت کنون با هر بار سیلاب فارغ از خسارات سنگین به زندگی مردم بین ۹۰ تا ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب شیرین روانه دریای شور می‌شود.

در چنین شرایطی مدیریت منابع آب کشور به جای اتخاذ رویکرد صحیح و حرکت به سمت استفاده حداکثری از سیلاب با شیوه‌های مدرن سازوکاری و سازه‌ای از جمله تغذیه مصنوعی آب‌خوان، ساخت سد‌های سیل گیر و کانال‌های هدایت آب به سمت دشت‌های کم ریسک به سراغ انتخاب گزینه شیرین‌سازی و انتقال آب از دریا می‌رود.

به استناد آمار موجود شیرین‌سازی هر متر مکعب آب دریا بین ۱.۵ تا ۲ دلار هزینه دارد. به‌معنای دیگر با در نظر گرفتن کف قیمت تنها شیرین‌سازی آب دریا، آب شیرین سیلاب هدایت شده به سمت دریا در سیلاب اخیر هرمزگان برای شیرین شدن به ۱۳۵ میلیون دلار هزینه معادل ۳.۳ هزار میلیارد تومان هزینه نیاز دارد.

در این راستا محمد پورحمید، کارشناس حوزه نیرو معتقد است: «آب شیرین را تحت عنوان مدیریت بحران در شرایط سیلاب به سمت دریا رها می‌کنیم و از سوی دیگر میلیون‌ها دلار برای شیرین‌سازی معادل آن آب هزینه می‌کنیم، این مسئله مصداق بارز خلاء حضور حکمرانی موثر آب در کشور است.»

چکیده راهکار‌های سازه‌ای و غیر سازه‌ای مدیریت جامع سیلاب

با توجه به خلاء حضور سازوکار مدیریت جامع سیلاب در کشور این سازوکار در قالب فعالیت‎هایی نظیر تهیه نقشه‌های جامع سیلاب دشت‌های کشور با توجه به وضعیت موجود برای تعیین حریم رودخانه، مطالعه و بررسی مهندسی رودخانه با توجه به شرایط موجود بمنظور حفاظت مسیر، تثبیت بستر و کاهش رسوب‌گذاری و فرسایش رودخانه بر اساس مطالعات جامع سیل، مطالعه و بررسی مجدد سازه‌های موجود در مسیر رودخانه‌ها از نظر ظرفیت عبور سیلاب براساس مطالعات جامع سیل، طراحی سیستم پهنه بندی و مانیتورینگ مدیریت سیل در سد‌ها و بازنگری سیستم‌های جمع آوری آب شهری و سیستم‌های دفع فاضلاب از جمله اقدامات غیر سازه‌ای برای مدیریت جامع سیلاب است.

از سوی دیگر اقداماتی نظیر مهندسی رودخانه‌های کشور، احداث سازه‌های سیلاب‌گیر، ساخت کانال‌های هدایت آب به سمت مناطق کم ریسک، ایجاد حوضچه‌های تسکین و زیرساخت‌های تغذیه مصنوعی آب‌خوان نیز از جمله راهکار‌های سازه‌ای مدیریت جامع سیلاب است که در مقابل راهکار‌هایی نظیر شیرین‌سازی آب از دریا حجم آب بیشتر با هزینه بسیار کمتری در اختیار کشور قرار می‌دهد.

تداوم روند مدیریت کنونی منابع آب، مقابله با پدیده سیلاب را به مدیریت بحران یا با به عبارت بهتر مدیریت پس از بحران تقلیل می‌دهد و استقرار سیستم مدیریت جامع سیلاب در قالب سازوکار حکمرانی موثر منابع آب آن هم در شرایط حدی اقلیمی ضرورت دارد.

منبع: خبرگزاری فارس