هزینه های تولید نفت ایران تا سال ۲۰۴۰ و احتمال بحران نفتی

به گزارش می متالز، مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی اعلام کرد: هزینه ۱۰ دلاری تولید هر بشکه نفت در ایران در قیاس با دیگر کشورها پایین تر است. هر چند این نکته مزیت تلقی می شود اما بررسی وضعیت اقتصاد ایران نشان می دهد در صورت تداوم وضعیت کنونی میزان تولید نفت ایران در سال های آتی کاهش خواهد یافت و این کشور باید آماده تولید نفت با هزینه هایی ببشتر و به تبع آن سود کمتر شود. 

میزان تولید نفت ایران

برآوردهای صورت گرفته نشان می دهد از مجموع ۹۸ میدان نفتی در ایران از سال ۱۹۱۳ تا کنون ۷۲ میلیارد بشکه نفت استخراج شده است. در شرایط کنونی اما با توجه به کاهش سالانه میادین نفتی و کاهش تولید چاه های جدید، بررسی نحوه عملکرد چاه‌ها اهمیت فراوانی دارد.

بحران نفتی در راه

اقتصاد ایران وابستگی زیادی به نفت دارد. دولت ها طی دهه های گذشته همواره در تلاش برای کاهش میزان وابستگی اقتصاد ایران به نفت بوده اند. در شرایط کنونی حدودا ۳۰ درصد درآمدهای ارزی را درآمد ناشی از صادرات نفت تشکیل می دهد اما به نظر می رسد این روند چندان قابل تداوم نیست.

اقتصاد ایران بیش از ۱۰۰ سال است که با نفت آشنا است اما با این حال به دلیل تحریم‌های آمریکا نتوانسته در سال‌های گذشته سرمایه گذاری مناسبی در این حوزه یعنی استراتژیک‌ترین حوزه اقتصادی داشته باشد. بحران در سرمایه گذاری در این صنعت، بحرانی فناوری را نیز شامل می‌شود.

ایران در شرایط کنونی از فناوری روز بهره‌برداری از میادین نفتی برخوردار نیست این در حالی است که نفت شیل یا نفت نامتعارف تحت تاثیر پیشرفت‌های عظیم فناوری توانسته به بهره‌برداری برسد و حالا دارندگان ذخایر نامتعارف نفت به رقبایی جدی برای دارندگان سنتی نفت بدل شده اند. این چنین است که نقش اوپک در مناسبات بازار جهانی نفت تغییر کرده و سهم این سازمان از بازار جهانی نفت کاهش یافته اما در مورد ایران وضعیت چگونه خواهد شد؟

بررسی ها نشان می دهد ایران تا اواسط دهه آینده می‌تواند از ذخایر توسعه نیافته برای جبران کاهش برداشت از ذخایر توسعه یافته استفاده کند. این بدان معنا است که ذخایری که هنوز آماده بهره برداری نیستند باید به مرحله ای برسند که بتوان از آنها بهره برداری را آغاز کرد.

مشکل اصلی اما پس از اواسط دهه آینده آغاز می شود، وقتی که حفظ نرخ تولید در همان سطح مستلزم بهره برداری از تعداد بیشتری چاه، تزریق مقادیر بیشتری گاز طبیعی، استخراج مصنوعی و سرمایه گذاری در این بخش است. بنابراین به رغم آنکه انتظار می‌رود درآمد ناخالص افزایش یابد، افزایش هزینه‌های تولید به علاوه افزایش مصرف در داخل، اجازه افزایش صادرات را از سطح مشخص پس از سال ۲۰۲۵ نمی‌دهد.

به این ترتیب صنعت نفت و گاز در ایران نیاز به فناوری و سرمایه‌گذاری به صورت جدی دارد. به این منظور، دولت ایران برای جذب ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار برای بخش بالادستی طبق برنامه توسعه ششم، ۵۰ پروژه نفتی و گازی در راستای سرمایه‌گذاری خارجی در عرصه بین‌المللی مطرح کرده که در قالب قراردادهای بیع متقابل که در سال ۱۹۸۹ تصویب شده، اجرا می‌شود.

طبق این قراردادها، پس از توسعه میادین، مالکیت در نهایت به شرکت ملی نفت ایران باز می‌گردد و شرکت خارجی نمی‌تواند بر میادین نفتی مالکیت داشته باشد که البته اصلاحاتی در این زمینه انجام شده است. از سوی دیگر، نگرانی‌ها در مورد شرایط آب وهوایی، سیاستگذاری‌هایی را در راستای کاهش انتشار کربن دی اکسید، همراه داشته و بدین‌گونه جذابیت سوخت‌های فسیلی کاهش یافته است. در واقع توافق پاریس در راستای محدود کردن افزایش دمای جهانی تا دو درجه سانتیگراد، تنها اجازه انتشار یک تریلیون تن کربن دی اکسید را داده که منجر به محدود شدن افزایش رشد تقاضای نفت تا ۰.۶ درصد در سال ۲۰۳۰ شده است.

هزینه‌های تولید رو به افزایش است

شکل ۱ تولید نفت خام، صادرات و مصرف فراورده‌ها را از سال ۱۹۸۰ نمایش می‌دهد. در حال حاضر ظرفیت پایدار برای استخراج نفت خام در حدود ۳.۷ میلیون بشکه در روز تخمین زده شده است. در طی دو دهه اخیر، ظرفیت تولید همواره مابین ۳.۶ تا ۴.۱ میلیون بشکه در روز نوسان داشته است.

اگرچه صادرات نفت پس از مدت اندکی از توسعه اولین میادین آغاز شد و تا اواسط دهه ۱۹۷۰ به ۵.۵ میلیون بشکه در روز رسید، با وقوع انقلاب در سال ۱۹۷۹ به یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت. صادرات نفتی پس از رشد مجدد، بار دیگر در سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ به دلیل تحریم‌ها کاهش یافت.

تولید، مصرف و صادرات نفت

با هزینه‌ای در حدود ۱۰ دلار به ازای هر بشکه، تولید نفت در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای دنیا کم هزینه‌تر است. اما توجه به این نکته حائز اهمیت است که جبران کاهش استخراج از میادین توسعه‌ یافته، تنها با بهره‌برداری از ذخایر توسعه‌نیافته و ذخایری که استخراج از آنها سخت‌تر است، امکانپذیر می‌شود و لزوم استفاده از روش‌هایی همچون EOR را گوشزد می‌کند که هزینه‌های تولید نفت افزایش و به تبع آن سود را کاهش می‌دهد. علاوه بر این رشد تقاضای هیدروکربن‌های مایع در داخل، مسئولیت دیگری بر دوش صنعت نفت ایران قرار می‌دهد.

بر این اساس کاهش نرخ تولید چاه‌های نفت باید مورد توجه قرار گیرد. ظرفیت تولید از میادین بهره‌برداری شده از ۳.۷ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۵ به ۲.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۴۰ می رسد که این زنگ خطری است که با تزریق گاز و آب به چاه‌های موجود از روند کاهش آن جلوگیری می‌کنند.

در عین حال براوردها نشان می‌دهد ظرفیت تولید از میادین توسعه‌ نیافته از ۹۰ هزار بشکه در سال به یک میلیون بشکه در سال ۲۰۲۷ می رسد اما بعد از آن این ظرفیت به ۶۲۰ هزار بشکه در سال ۲۰۴۰ می رسد که این امر نشانگر اهمیت توجه به میادین توسعه‌نیافته است.