دوباره برداشت شن‌وماسه؛ دوباره نگرانی‌های زیست‌محیطی؛ دوباره ساوه

به گزارش می‌متالز، ۳۰ مهرماه ۱۴۰۱ بود که گزارشی با عنوان "باز هم طمع انسان‌ها، طبیعت زخمی و نامه‌های بی‌‎پاسخ!، روستا‌های شرق ساوه نفس کم آورده‌اند" بر روی خروجی این خبرگزاری قرار گرفت و پرده از یک معضل زیست محیطی دیگر برداشت. در این گزارش اعتراض اهالی روستا‌های سینک، خرم‌آباد، مجدآباد و سعدآباد در دهستان طرازناهید در حدود ۳۵ کیلومتری بخش مرکزی ساوه مبنی بر برداشت شن و ماسه رودخانه‌ای توسط یک شرکت بهره بردار که موجب آلودگی هوا و انتشار گردوغبار ناشی از فعالیت این شرکت معدنی شده بود، رسانه‌ای شد.

در واقع مشاهدات خبرنگار ایسنا از این منطقه حاکی از آن بود که گردوغبار حاصل از برداشت شن و ماسه، مهمان ناخوانده جوامع روستایی این منطقه شده و علاوه بر تهدیدی که برای سلامت روستانشینان به شمار می‌رود موجب نشستن ذرات بر روی محصولات کشاورزی باغی و زراعی و نیز خانه‌های روستایی در این منطقه شده و آرامش و آسایش آنان را سلب کرده است.

آنچه در مشاهدات اولیه دیده شد، اقدام غیرکارشناسانه‌ای است که توسط عده‌ای بهره‌بردار (قانونی یا غیرقانونی) موجب تخریب یکی از خوش‌اقلیم‌ترین مناطق روستایی ساوه به لحاظ دامپروری و کشاورزی شده و موجب شده تا اهالی روستا به سختی نفش کشیده و حتی نفس کم آورند.

بستر خشک این رودخانه با کنده شدن درختچه‌های گز، به یکی از کانون‌های تولید گرد و غبار در این منطقه تبدیل شده و این مسئله به لحاظ زیست‌محیطی خطرات جبران‌ناپذیری برای زیست‌بوم و اکوسیستم منطقه به حساب آمده و علاوه بر مخاطرات زیست‌محیطی، تهدیدی جدی برای سلامت عموم مردم تلقی می‌شود.

با گذشت حدود یک سال از انتشار این خبر، گرچه با پیگیری مسوولان قضایی، شرکت سهامی آب منطقه‌ای مرکزی و امور اراضی جهاد کشاورزی و نامه‌نگاری‌های صورت گرفته بین مسوولان استان مرکزی و استان قم کار برداشت شن و ماسه رودخانه‌ای در این منطقه متوقف شد، اما تماس تلفنی تنی چند از شهروندان شهر آوه شهرستان ساوه با ایسنا، خبر از فعالیت یک واحد معدنی جدید در این شهر می‌دهد که پس از اخذ مجوز و استقرار، بنا دارد پس از دریافت پروانه بهره برداری اقدام به برداشت شن و ماسه کوهی یا رودخانه‌ای کند و باز سریال جدیدی از آلودگی زیست محیطی متاثر از گردوغبار ایجاد شده از محل فعالیت این واحد معدنی در شهری که قطب دامداری، کشاورزی و تولید طالبی و صیفی جات استان مرکزی است و بزرگترین شهرک گلخانه‌ای بخش خصوصی کشور در آن مستقر است، آغاز شود.

جمعی از شهروندان آوه‌ای در تماس با خبرنگار ایسنا خواستار پیگیری رسانه‌ای موضوع و توقف فعالیت و جلوگیری از صدور پروانه بهره‌برداری برای شرکت "زمین کاوان مروارید شهاب" در ضلع جنوبی شهر آوه در منطقه زراعی حسین آباد شدند و اظهار کردند که گرچه این واحد معدنی در خارج از محدوده شهری قرار دارد، اما فعالیت آن موجب ایجاد گردوغبار شده و فعالیت بخش کشاورزی، دامداری و گلخانه‌های آوه را مختل خواهد کرد، ضمن اینکه تهدیدی برای سلامت شهروندان این شهر به شمار می‌رود.

به محض دریافت این خبر با رئیس شورای شهر آوه تماس گرفتیم تا از جزئیات فعالیت این واحد معدنی و تبعات احتمالی اقدامات آن مطلع شویم.

رئیس شورای اسلامی شهر آوه به ایسنا گفت: شرکت زمین کاوان مروارید شهاب در ضلع جنوبی شهر آوه واقع در مجاورت رودخانه و منطقه زراعی حسین آباد موفق به اخذ مجوز معدن کوهی به وسعت چهار هکتار با چاه آب ۲.۳ اینچی شده است.

"محسن بهاری‌فرد" با اشاره به تاسیس معادن متعددی در منطقه آوه گفت: کوهی که قرار است توسط این شرکت مورد بهره‌برداری معدنی قرار گیرد در یک نقطه استراتژیک آوه قرار گرفته و در تلطیف هوای منطقه و سیما و منظر آن بسیار موثر است و با توجه به سرمایه گذاری کلان صورت گرفته توسط این شرکت، در آینده نزدیک این منظره به تلی از خاک با تبعات زیست محیطی تبدیل خواهد شد.

وی با اشاره به نامه‌نگاری‌های شورای اسلامی شهر آوه با ادارات صمت، محیط زیست، بخشداری، فرمانداری و ... برای جلوگیری از فعالیت این شرکت اظهار کرد: متاسفانه هیچ اقدام عملی مبنی بر جلوگیری از فعالیت این شرکت توسط ادارات صورت نگرفته است و تنها پاسخی که دریافت کرده‌ایم این بوده است که این سرمایه گذار روال قانونی را طی کرده و در مزایده برنده شده است.

بهاری فرد که مدعی است این شرکت، در مزایده برنده نشده و معدن در قالب مزایده صوری به او واگذار شده است، تصریح کرد: حتی با وجود قانونی بودن واگذاری معدن کوهی به این شرکت، براساس قانون، فعالیت هر واحد معدنی در یک منطقه چنانچه برای اهالی نارضایتی عمومی به همراه داشته باشد باید متوقف شود. حتی اگر معدن تاسیس شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته باشد چنانچه معارض داشته یا اعتراض اجتماعی ایجاد شده باشد اداره صنعت، معدن و تجارت مکلف به لغو مجوز و توقف فعالیت خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه جاده دسترسی به این معدن کوهی از داخل رودخانه شهر آوه عبور می‌کند، بیان کرد: چنانچه در اثر بارندگی، در رودخانه جریان آب بوجود آید عملا راه دسترسی به معدن مسدود می‌شود و بهره‌بردار امکان تردد نخواهد داشت و احداث راه دسترسی جدید نیز امکانپذیر نیست چرا که باید از میان مزارع و باغات، جاده جدیدی احداث کرد.

آوه نگران افزایش گردوغبار و ریزگرد

وی با اشاره به خشک بودن و کویری بودن دشت مرکزی ساوه گفت: در حال حاضر مجوز فعالیت شرکت اخذ شده و چنانچه رسما مورد بهره‌برداری قرار گیرد گردوغبار ناشی از فعالیت معدنی و تردد ماشین آلات سنگین موجب خواهد شد که منطقه آوه و نقاط همجوار آن در بخش مرکزی را گردوغبار و ریزگرد‌ها فرا گیرد و علاوه بر اینکه برای سلامتی مردم تهدید جدی است، موجب آسیب رساندن به بخش کشاورزی، باغات، مرغداری، گلخانه‌ها و دامداری آوه خواهد شد.

رئیس شورای اسلامی شهر آوه با اشاره به تاثیر منفی فعالیت این واحد معدنی بر اکوسیستم این منطقه گفت: مردم شهر آوه و روستا‌های همجوار مخالفت خود را نسبت به فعالیت این شرکت اعلام کرده و اعتراض خود را به صورت کتبی و شفاهی به مسوولین اعلام کرده‌اند و حتی تعداد کثیری از باغداران و کشاورزان از طریق دستگاه قضائی پیگیر ابطال مجوز صادره برای فعالیت این شرکت معدنی هستند.

وی گفت: جالب اینجاست که در محل جانمایی شده برای استقرار این شرکت معدنی در سال قبل توسط اداره منابع طبیعی ساوه، مجوز چرای دام صادر شده و صدور مجوز برای فعالیت معدنی موجب اعتراض دامدارانی شده که از این منطقه برای چرای دام استفاده می‌کنند.

بهاری‌فرد تاکید کرد: مردم آوه اعتراض خود را نسبت به فعالیت این شرکت اعلام داشته و حتی چندین بار درصدد برگزاری تجمعات اعتراضی در مقابل فرمانداری بوده‌اند، اما آن‌ها را از انجام تجمع منصرف کرده‌ایم. طبیعی است که چنانچه اقدامی برای جلوگیری از فعالیت این شرکت انجام نشود قطعا شاهد تجمعات اعتراضی خواهیم بود.

از آنجاکه سازمان محیط زیست یک دستگاه نظارتی و حاکمیتی است صدور هرگونه مجوز باید با اعلام نظر این سازمان صورت گیرد و چنانچه یک فعالیت اقتصادی منجر به آلودگی هوا شود قطعا این سازمان محیط زیست است که با بررسی دقیق و کارشناسانه مانع از فعالیت و صدور مجوز خواهد شد.

این شرکت مجوز استقرار گرفته، مجوز بهره‌برداری نه

در همین رابطه رئیس اداره حفاظت از محیط زیست شهرستان ساوه گفت: شرکت زمین کاوان مروارید شهاب که قرار است در منطقه آوه فعالیت معدنی انجام دهد از محیط زیست ساوه مجوز استقرار دریافت کرده، ولی تاکنون مجوز بهره برداری برای این شرکت صادر نشده است.

"سیدعلی دعایی لنگرودی" افزود: فواصلی که براساس ضوابط برای فعالیت چنین واحد‌های تولیدی باید رعایت شود در مجوز این شرکت دیده شده است.

وی بیان کرد: براساس قانون، یک شرکت معدنی در مرحله نخست مجوز استقرار دریافت می‌کند و پس از طی مراحل قانونی مجوز بهره برداری برای آن صادر می‌شود که برای این شرکت، هنوز مجوز بهره‌برداری صادر نشده گرچه برخی مراحل قانونی را براساس ضوابط اعلامی طی کرده است.

وی با اشاره به اینکه براساس قانون باید تمهیدات لازم برای جلوگیری از بروز هرگونه آلایندگی اندیشیده شود، اظهار کرد: صدور مجوز بهره برداری منوط به اتخاذ سازوکار مناسب برای جلوگیری از ایجاد هرگونه آلایندگی و اعتراض عمومی است.

پایش مستمر فصلی معادن

دعایی لنگرودی به پایش‌های روتین محیط زیست از فعالیت واحد‌های معدنی اشاره کرد و افزود: با وجود صدور مجوز‌های بهره برداری برای معادن، اما پایش‌های مستمر فصلی از نحوه فعالیت آن‌ها انجام می‌شود و اگر ضوابط مربوط به کنترل و کاهش آلودگی رعایت نشود، برابر مقررات رفتار خواهد شد.

وی تصریح کرد: براساس ماده ۱۲ قانون هوای پاک، سازمان مکلف است که تمامی مراکز و واحد‌های صنعتی، تولیدی، عملیات معدنی، خدماتی، عمومی و کارگاهی را که آلودگی آن‌ها بیش از حدمجاز مصوب است، مشخص کرده و مراتب را با تعیین نوع، میزان آلودگی، وسعت منطقه تحت تأثیر و حساسیت منطقه به مالکان یا مسوولان یا مدیران عامل یا بالاترین مقام تصمیم‌گیر واحد ابلاغ کند تا در مهلت معینی که توسط سازمان تعیین می‌شود نسبت به رفع آلودگی یا تغییر تولید یا تغییر فرآیند تولید یا تعطیلی کار و فعالیت (براساس نوع آلودگی و ماهیت فرآیند کنترلی) اقدام شود. در طول مدت تعیین تکلیف این واحدها، طبق مفاد این قانون، به واحد‌های مذکور، جریمه ایجاد و انتشار آلودگی تعلق می‌گیرد.

وی گفت: در تبصره دوم این ماده آمده است که در صورت عدم اجرای مفاد این ماده، در پایان مهلت مقرر، سازمان از ادامه فعالیت آن‌ها جلوگیری کرده و متخلف را جهت پیگرد قضائی، طبق مفاد این قانون به مرجع صالح قضائی معرفی می‌کند. واحد تولیدی علاوه بر جبران خسارات وارده، به پرداخت جریمه نقدی معادل سه تا پنج برابر خسارات وارده به محیط زیست محکوم می‌شود.

رئیس اداره محیط زیست ساوه افزود: واحد‌های معدنی از جمله واحد‌هایی هستند که پتانسیل آلودگی دارند و فرآیندی که در این شرکت نیز قرار است اجرایی شود منجر به تولید گردوغبار خواهد شد و سرمایه‌گذار باید سازوکاری جهت کنترل آلایندگی و جلوگیری از هرگونه اعتراض عمومی داشته باشد.

وی افزود: این واحد تولیدی معدنی هنوز بهره‌برداری را آغاز نکرده، اما مردم منطقه نسبت به فعالیت آن معترضند و نمی‌توان صرفا به دلیل نارضایتی مردمی یک واحد تولیدی را غیرفعال کرد یا مجوز برای آن صادر نکرد. استقرار این واحد مشروط به رعایت ضوابط، بلامانع است و مجوز استقرار نیز بر همین اساس صادر شده است و صدور مجوز بهره برداری نیز منوط به رعایت ضوابط اعلامی است.

به گفته مدیر کل سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی، بطور کلی در صدور هرگونه مجوز صنعتی و معدنی، استعلامات لازم از مراجع مربوطه نظیر محیط زیست، امور منابع آب، منابع طبیعی اخذ می‌شود و چنانچه مخالفتی صورت گیرد برابر ضوابط و مقررات اقدام خواهد شد.

"علی جودکی" افزود: چنانچه در صدور مجوز، تمامی جوانب قانونی رعایت شده باشد، اما پس از صدور مجوز معارضین مردمی دیده شوند، با دعوت از طرفین، تمهیدات لازم برای فعالیت قانونی و بدون معارض اتخاذ می‌شود.

حرف مردم شهر آوه این است که در صورت اکتشافات معدنی، محیط زیست این شهر تاریخی و کهن که دارای آثار تاریخی متعددی بوده و قطب کشاورزی و دامداری استان مرکزی است تهدید می‌شود.

آن‌ها می‌گویند: حال و روز ساکنین روستا‌های شرق ساوه که در معرض آلودگی ناشی از برداشت شن و ماسه رودخانه‌ای هستند، مردم روستای ویدر که کارخانه سوم سیمان زرندیه در آن فعال است، مردم روستای بلوبند خرقان که در معرض اکتشافات معدنی و ... هستند را دیده اند و می‌دانند که گردوغبار چه بلایی بر سر اهالی این مناطق آورده و چه خسارت‌هایی به کشاورزی و دامداری آن‌ها و حتی زندگی روزمره آنان وارد کرده، جدای از آنکه سلامت فردی و اجتماعی را نیز به خطر انداخته است.

کار سومین کارخانه سیمان زرندیه به کجا کشید؟

در واقع ماجرای ادامه دار راه اندازی سومین کارخانه سیمان در زرندیه، مردم آوه را نسبت به سرنوشت اعتراض شان نگران کرده است.

ایسنا آنزمان با توجه به اعتراضات مردمی به این مسئله ورود کرد و مسوولان قول پیگیری دادند و حتی در ادامه پیگیری‌های این خبرگزاری، گزارش دیگری با عنوان "پای رییس سازمان محیط زیست به ماجرای سومین کارخانه سیمان زرندیه باز می‌شود؟ " در هشتم آذرماه سال گذشته بر روی خروجی ایسنا منتشر شد که نهایتا منجر به بازدید میدانی رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور از این منطقه در روز ۱۷ آذر یعنی ۹ روز پس از انتشار این گزارش شد.

رییس سازمان محیط زیست کشور در جریان این بازدید، به احداث دو کارخانه سیمان خاکستری و سفید در زرندیه اشاره کرده و گفته بود: در کنار این دو کارخانه سیمان، احداث کارخانه سوم سیمان با صدور مجوز فعالیت آغاز شده که موجب بروز نارضایتی‌هایی در منطقه شده است. قرار گرفتن صنایع متعدد به صورت تجمیعی موجب بروز آلایندگی خواهد شد که در این بازدید میدانی مقرر شد ارزیابی مجدد محیط زیستی این صنعت توسط دفتر ارزیابی سازمان انجام و ظرف دو هفته آینده با حضور دستگاه‌های متولی امر جلسه‌ای برگزار شود و چنانچه با تبعات زیست محیطی مواجه باشد، هر چه سریعتر دستور توقف و خاتمه کار کارخانه سوم سیمان صادر خواهد شد، البته اداره کل صمت استان در گذشته دستور توقف تا تعیین تکلیف نهایی را صادر کرده است.

وی گفته بود: آلودگی هوا و منابع آبی و رودخانه‌ها، آسیب به جاده‌های منطقه، ترابری و ... نشانگر آن است که این صنعت جدیدالاحداث به تکالیف قانونی خود عمل نکرده و زیرساخت‌های شهرستان را با مشکل مواجه کرده است.

بنا بر اعلام رئیس اداره محیط زیست شهرستان زرندیه پس از بازدید رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور، دستور بررسی مجدد و ارزیابی زیست محیطی صادر شد که بررسی دقیق و ارزیابی زیست محیطی توسط این سازمان انجام و نهایتا طی نامه‌ای کتبا اعلام شد که با توجه به صدور مجوز استقرار برای کارخانه سوم سیمان زرندیه در مکان جانمایی شده، ساخت‌وساز برای احداث کارخانه بلامانع بوده و از نظر زیست محیطی مشکلی ندارد.

"هادی رستم‌خانی" اظهار کرد: این کارخانه در حال حاضر مجوز استقرار دریافت کرده و بدیهی است که اخذ مجوز بهره برداری منوط به اجرای ضوابط ابلاغی از سوی محیط ریست و فیلتراسیون است و پس از اجرای دستورالعمل‌ها و دریافت تائیدیه محیط زیست، مجوز بهره برداری صادر و پس از صدور مجوز، پایش‌های مستمر به صورت هر سه ماه یکبار انجام خواهد شد تا فعالیت کارخانه تبعات زیست محیطی نداشته باشد.

بر اساس آنچه مسوولان محیط زیست می‌گویند باید منتظر ماند و دید که آیا فعالیت این دو معدن طبق ضوابط انجام خواهد شد یا نه و پایش‌های مستمر فصلی از نحوه فعالیت معادن که محیط زیست انجام خواهد داد به چه نتیجه‌ای خواهد انجامید؟

سوالی که اینجا مطرح است آن است که با توجه به استقرار این صنایع و صدور مجوز‌های لازم برای آنها، در صورت بروز خسارت‌های زیست محیطی ناشی از فعالیت این معادن، جبران خسارت دقیقا به چه شکل امکانپذیر است و جریمه‌هایی که سازمان محیط زیست در ازای بروز خسارت‌های زیست محیطی از این معادن دریافت خواهد کرد چه سودی برای محیط زیست تخریب شده و مردم متاثر از آلایندگی‌های معادن خواهد داشت، آنهم وقتی معادن پس از پرداخت خسارت، همچنان به کار خود ادامه خواهند داد و آلایندگی ادامه خواهد داشت.

چه خوب است که قبل از صدور هر مجوزی به منظور پیشگیری از بروز هرگونه نارضایتی که نمونه‌های آن در این گزارش در نقاط مختلف ساوه و زرندیه بیان شده است، متولیان امر جنبه‌های اجتماعی پروژه‌ها را به شکل وسیع تری مد نظر قرار داده، سپس دست به قلم شده و پای مجوز را امضا کنند. مخصوصا مجوزی که ارتباط مستقیم با سلامت مردم دارد و از طرفی موجب افزایش آلودگی هوا و فعالیت ریزگرد‌ها خواهد شد.

اجازه ندهیم در شرایط خشکسالی و مواجهه با تنش آبی آنهم در شهرستان کم آبی همچون ساوه که موجب بروز پدیده ریزگرد‌ها شده به بهانه سرمایه‌گذاری و اشتغال، بستر گسترده تری برای جولان ریزگرد‌ها فراهم و سلامت مردم تهدید شود.

منبع: خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)