عدم‌شفافیت؛ چالش زغال‌سنگی‏‏‌ها

به گزارش می‌متالز، گزارش‌های ماهانه صنعت زغال‌سنگ حکایت از آن دارد که وضعیت مالی زغال‌سنگی‌ها با وجود افت قیمت شمش فولاد خوزستان شرایط قابل قبولی را تجربه می‌کند. همچنین حاشیه سود صنعت نیز به دلیل عدم‌تناسب رشد نرخ فروش با بهای تمام‌شده و هزینه‌های تولید روند نزولی را طی کرده است.

معرفی صنعت

زغال‌سنگ از جنبه کاربردی به سه نوع زغال سنگ حرارتی، زغال‌سنگ کک شو (متالوژیکی) و زغال‌سنگ با قابلیت تبدیل به نفت و گاز تقسیم می‌شود. عمده مصرف‌کنندگان زغال‌سنگ نیروگاه‌ها و کارخانه‌های فولادسازی هستند. مهم‌ترین کاربرد زغال‌سنگ در جهان در نیروگاه‌هاست و از دیدگاه انرژی چشم انداز‌های زیادی برای استفاده از این فرآورده معدنی تدوین شده است که استراتژی کشور‌ها جهت مصرف آن در حوزه انرژی را نشان می‌دهد. در ایران با توجه به وجود منابع سرشار نفت و گاز، سیاست‌های کلی کشور، رغبتی برای تاسیس و سرمایه‌گذاری برای احداث نیروگاه‌های زغال‌سوز وجود نداشته و تنها یک پروژه نیروگاهی زغال‌سوز در کشور اجرا شده است. از دیدگاه انرژی در ایران اهمیت چندانی به زغال سنگ داده نمی‌شود و عمده مصرف زغال‌سنگ کک شو فقط به کارخانه ذوب‌آهن اصفهان اختصاص داده شده است که در آن از روش کوره‌بلند، فولاد و محصولات فولادی تولید می‌شود. وجود خریدار انحصاری زغال‌سنگ کک شو برای معدن‌کاران زغال سنگ مشکلات عدیده‌ای را ایجاده کرده و ضمن ورود نیافتن زغال سنگ به بورس‌کالا، عموما اختلاف‌نظرات زیادی در قیمت‌گذاری این ماده معدنی وجود داشته است. عمده معادن زغال‌سنگ ایران در استان‌های کرمان، خراسان‌جنوبی، سمنان، یزد و مازندران قرار دارند. تولیدکنندگان عمده زغال سنگ در کشور که در منطقه طبس قرار دارند زیر نظر بخش شبه‌دولتی فعالیت می‌کنند. میزان تولید زغال سنگ توسط بخش خصوصی واقعی در کشور، سالانه حدود ۲۵۰ هزار تن کنسانتره زغال سنگ است.

چالش‌ها

از مهم‌ترین چالش‌های پنج‌سال اخیر معدن کاران زغال سنگ می‌توان به فقدان معیار شفاف برای تعیین قیمت زغال‌سنگ، ایمنی پایین معادن، عدم‌به‌کارگیری تکنولوژی و ماشین آلات روز دنیا در بهره برداری از معادن جهت تولید کنسانتره زغال‌سنگ با کیفیت قابل قبول و در آخر ویژگی‌های زمین شناسی معادن زغال‌سنگ ایران اشاره کرد. مشکلات مربوط به نبود تکنولوژی و ماشین آلات روز دنیا سبب شده است تا زغال سنگ کک شو داخلی نسبت به نمونه خارجی کیفیت چندان خوبی نداشته باشد و این امر به تفاوت کیفیت نمونه خارجی و داخلی زغال‌سنگ منجر باشد. قیمت زغال سنگ در بازار‌های جهانی با توجه به عرضه و تقاضای کلان و شرایط آب‌وهوایی که می‌تواند بر زنجیره عرضه تاثیر بگذارد تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. نرخ فروش زغال‌سنگ در حال حاضر بر مبنای ۲۶.۵ درصد شمش فولاد خوزستان به‌علاوه مبلغی متناسب با کیفیت کنسانتره زغال‌سنگ محاسبه می‌شود. نرخ پایه کنسانتره زغال سنگ در پایان هر ماه پس از مشخص شدن نرخ متوسط ماهانه شمش فولاد خوزستان تعیین می‌شود و پس از آن قیمت نهایی کنسانتره زغال‌سنگ بر مبنای نرخ پایه و نتایج آنالیز کنسانتره زغال‌سنگ در آزمایشگاه و طبق جرایم و پاداش‌های مورد توافق در قرارداد محاسبه می‌شود.

تولید

ارزیابی میزان تولیدات صنعت زغال سنگ نشان می‌دهد که در ۱۲ سال اخیر به‌طور متوسط هر سال ۱۶ درصد تولیدات این صنعت افزایش یافته است. اوج رشد میزان تولید در زغال سنگی‌ها طی سال اخیر رقم خورده که با ثبت مجموع تولید یک‌میلیون و ۴۱۶ هزار تن انواع زغال سنگ و رشد ۴۳ درصدی بیشترین میزان تولید از سال ۹۰ در این صنعت به‌ثبت رسیده‌است. با وجود این، در سال‌جاری تولیدات زغالی‌ها نتوانسته است رکورد سال گذشته خود را تکرار کند و امسال مجموع این تولیدات ۸۲۱ هزار تن به ثبت رسیده که در قیاس با ۹ ماه آغازین سال گذشته افت ۶ درصدی داشته است. بیشترین میزان رشد تولید در میان چهار شرکت تولیدکننده زغال بورسی طی سال‌جاری به شرکت «کپرور» تعلق دارد که توانسته است مجموع تولید خود را ۸ درصد افزایش دهد. بررسی مقادیر فروش زغال‌سنگ نشان می‌دهد که عمده دلیل کاهش تولیدات این صنعت به فزونی تولید در سال گذشته بازمی‌گردد که موجب شده است این صنعت طی سال‌جاری دیگر زغال‌سنگی تولید نکند و از موجودی انبار خود بهره ببرد. در ۱۲ سال اخیر متوسط رشد مقادیر فروش زغال‌سنگی‌ها ۱۵ درصد به ثبت رسیده و در سال اخیر فروش آن‌ها رشد ۲۲ درصدی را تجربه کرده است. در سال‌جاری مجموع مقادیر فروش این صنعت ۹۶۸ هزار تن به ثبت رسیده که در قیاس با ۹ ماه آغازین سال گذشته یک‌درصد افت را تجربه کرده است. بیشترین میزان رشد مقادیر فروش طی سال‌جاری به شرکت «کپرور» تعلق دارد که علاوه بر مقادیر تولید خود، موفق شده است فروش خود را نیز افزایش دهد.

نرخ فروش

همان‌طور که عنوان شد، نرخ گذاری در صنعت زغال سنگ به این صورت است که بر مبنای ۲۶.۵ درصد شمش فولاد خوزستان به‌علاوه مبلغی متناسب با کیفیت کنسانتره زغال‌سنگ محاسبه می‌شود. طی سال‌جاری میانگین نرخ فروش محصول اصلی این صنعت ۴۵ درصد نسبت به ۹ ماهه سال گذشته افزایش یافته است. در این مقیاس بیشترین میزان رشد نرخ فروش به شرکت «کزغال» تعلق دارد که محصول اصلی خود یعنی کنسانتره زغال‌سنگ را با ۴۹ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه به فروش رسانده است. مقایسه نقطه به نقطه بررسی نرخ فروش این صنعت نشان می‌دهد که طی آذرماه امسال محصول اصلی زغا ل سنگی‌ها در قیاس با آذر سال قبل ۳۳ درصد افزایش یافته است. در این مقیاس، بالاترین میزان رشد نرخ فروش مربوط به «کطبس» است که محصول اصلی خود یعنی زغال‌سنگ را با رشد ۳۵ درصدی به فروش رسانده است. با این حال مقایسه آذرماه امسال نسبت به میانگین سال‌جاری نشان می‌دهد که زغال سنگی‌ها در نهمین ماه سال‌جاری به دلیل کاهش نرخ شمش فولاد خوزستان، افت ۸ درصدی را تجربه کرده است.

درآمد فروش

وضعیت فروش زغال سنگی‌ها نشان می‌دهد که در ۱۲ سال اخیر، هر سال به‌طور متوسط ۷۱ درصد به مبلغ فروش این صنعت افزوده شده است. اوج فروش زغال‌سنگی‌ها در سال ۹۶ رقم خورده است که با مجموع فروش ۴۴۷ میلیارد تومانی توانستند رشد ۲۶۲ درصدی را به ثبت رسانند. طی سال ۱۴۰۱ فروش این صنعت با افزایش ۵۶ درصدی همراه بوده که با توجه به متوسط ۱۲ ساله می‌توان اظهار کرد عملکرد آن‌ها در سال مالی گذشته ضعیف بوده است. در سال‌جاری عملکرد مالی این صنعت همچون سال گذشته بوده و فروش زغال سنگی‌ها طی ۹ ماه امسال ۴ هزار و ۶۶۹ میلیارد تومان به ثبت رسیده که در قیاس با مدت مشابه سال قبل ۵۵ درصد افزایش را به ثبت رسانده است. بیشترین جهش درآمدی طی سال‌جاری به شرکت «کپرور» تعلق دارد که همزمان با افزایش مقادیر تولید و فروش توانسته است درآمد خود را به میزان ۶۷ درصد افزایش دهد.

حاشیه سود

سه متغیر اصلی سودآوری در صنعت زغال‌سنگ که شامل حاشیه سود‌های ناخالص، عملیاتی و خالص است طی ۱۲ سال اخیر به ترتیب ۲۹، ۲۶ و ۲۷ درصد به ثبت رسیده است.

طی سال ۱۴۰۱ که مقادیر تولید و فروش زغال‌سنگی‌ها رشد خوبی را تجربه کرده، سودآوری آن‌ها نیز بهبود خوبی یافته است. بر این اساس متوسط سه‌حاشیه سود ناخالص، عملیاتی و خالص این صنعت طی سال گذشته ۳۱ درصد به ثبت رسیده که در قیاس با میانگین ۱۲ ساله ۴ درصد رشد را تجربه کرده است. با این حال، طی سال‌جاری متغیر‌های سودآوری زغال سنگی‌ها وضعیت چندان مناسبی نداشته است. بر این اساس طی تابستان امسال میانگین سه‌حاشیه سود ۲۹ درصد به ثبت رسیده که در مقایسه با میانگین ۱۳ فصل اخیر کاهش ۷ درصدی را به ثبت رسانده است. مقادیر تولید و فروش زغالی‌ها طی سال‌جاری وضعیت چندان مناسبی ندشته و نرخ فروش آن‌ها نیز به‌خصوص طی آذرماه به دلیل افت نرخ شمش فولاد خوزستان آنچنان رشد خوبی را تجربه نکرده است. همه این عوامل موجب شده است تا سودآوری این صنعت به‌خصوص در تابستان وضعیت چندان خوبی را به ثبت نرساند. سردمدار بیشترین میزان سودآوری به شرکت «کطبس» تعلق دارد که در سال ۱۴۰۱ و تابستان امسال توانسته است نسبت به سایر هم گروهی‌های خود عملکرد بسیار بهتری را به لحاظ سودآوری به ثبت برساند. بر این اساس طی سال ۱۴۰۱ و تابستان امسال متوسط حاشیه سود این شرکت به ترتیب ۴۵‌درصد بوده است.

منبع: دنیای اقتصاد