استفاده از ظرفیت بورس کالا برای مقابله با تحریم ها

به گزارش می متالز، حیدر مستخدمین حسینی رئیس سابق هیات مدیره بورس و اوراق بهادار به دادگاه اخیر پتروشیمی اشاره کرد و گفت: تخلفات فروش محصولات پتروشیمی با عرضه‌های گسترده و ارقام بزرگ برای این اتفاق افتاده که سیستم، شفافیت لازم را نداشته است و امکان تقلب در آن فراهم بوده است. حال‌آنکه اگر این عرضه‌ها از طریق بورس انجام شود؛ به دلیل بالا بودن شفافیت، امکان تخلف به حداقل ممکن خواهد رسید.

مستخدمین حسینی همچنین در خصوص امکان‌سنجی عرضه محصولات به بورس گفت: من به‌عنوان کارشناسی که سال‌ها در بورس فعالیت کردم و با توجه به این در مورد قانون جدید بورس بنده مسئولیت داشتم و رئیس هیئت‌مدیره بودم، میگویم همه تلاش‌ها و جهت‌گیری‌هایی که با دولت و مجلس داشتیم و ابراز می‌کردیم این بود که به‌مرور واسطه‌ها حذف شوند و کالاهای مختلف در بورس عرضه شوند. بنابراین اعتقاد داشته و داریم که بسیاری از کالاها می‌تواند در بورس عرضه شود منتها این باید توسط دولت و اتحادیه‌های مربوطه که شناخت تحلیلی دارند و ارتباط خوبی با کشاورزان و تولیدکنندگان دارند، مورد ارزیابی تخصصی صورت گیرد.

در ادامه گفت‌وگو با حیدر مستخدمین حسینی رئیس سابق هیات  مدیره بورس و اوراق بهادار را می‌خوانید:

اقتصاد ایران در شرایط خاصی به سر می‌برد. در این وضعیت که فروش محصولات مان به دیگر کشورها با مشکل مواجه شده ؛ بورس کالا چه کمکی به پیدا کردن خریدار خارجی می‌تواند داشته باشد؟

امکان برداشتن قدم‌های اولیه تنها توسط بورس سخت است مگر اینکه دولت از طریق مراوداتی که با کشورهای دوست دارد و برقراری پیمان‌های پولی و کالایی این بستر اولیه را برای بورس مهیا سازد که متعاقب این اقدام دولت، ارتباطی بین نیازهای کشوری که در پیمان واقع‌شده است با عرضه برقرار می‌شود. از طریق  بورس کالا، شرکت‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توانند باهم مراوده داشته و نیازهای کالایی یکدیگر را پوشش دهند در این راستا انتقال کالا از کشور ما به دیگر کشورها برقرار خواهد شد. در صورت داشتن پیمان‌های دوجانبه در قدم اول شرکت‌های بورسی که از نظر اقتصادی برتر و ممتاز هستند می‌توانند محصولات مازاد خود را عرضه کنند. نکته مهم در این راستا برقراری چگونگی ارتباط ایران با کشور مقابل است که در این زمینه لازم است دولت از کانال وزارت خارجه زمینه‌ساز تحقق این امر شود. این موضوع البته بحث تازه‌ای نیست. مدت‌هاست که این بحث از جانب کارشناسان مطرح می‌شود که دولت باید بتواند در عرصهٔ بین‌المللی از طریق این پیمان‌ها ارتباط برقرار کند مثل ترکیه، پاکستان، هند، افغانستان و عراق و امثال آن‌ها. دولت می‌تواند شرکت‌های داخلی را جهت همکاری با شرکت‌های کشورهای مذکور سازمان دهد .

ما در دوره تحریم از فروش نفت در بورس به عنوان یک راهکار استراتژیک نام بردیم تا این روش برای فروش به دیگر کشورها مورداستفاده قرار می‌گیرد. این شیوه در مورد چند محصول و در بورس کالا می‌تواند اجرا شود؟

در زمینهٔ عرضه داخلی بورس کالا برای این کار شکل گرفت که بتواند فاصله میان تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان را کم کرده و به‌ مرور به صفر برساند.این نوع عرضه هم در زمینهٔ فلزات و هم درزمینهٔ محصولات کشاورزی شکل گرفت تا از طریق سازوکار بازار سرمایه نقش واسطه‌ها به حداقل برسد و سود فروش محصولات مستقیم عاید خود تولیدکنندگان شود.

قبل از شکل‌گیری بورس کالا، بورس فلزات و بورس کشاورزی وجود داشت سپس این دو ادغام شد و بورس کالا شکل گرفت و عرضه محصولات فلزی و کشاورزی در بورس کالا انجام شد و رفته‌رفته محصولات بورسی همچون مواد پتروشیمی نیز به این بورس اضافه شد.

درزمینهٔ عرضه‌های خارجی هم وقتی بورس نفت در دهه گذشته مطرح شد من به‌عنوان کسی که در بورس مسئولیت داشتم با شکل‌گیری قانون جدید تلاش کردیم فروش این محصولات از طریق بورس عینیت پیدا کند. گرچه کار سخت بود؛ اما آرام‌آرام مسئولان و دولت آن را پذیرفتند. در زمینهٔ محصولات پتروشیمی در ابتدا این اقدامات مشکل بود اما امروز خود دولت هم متقاعد شده که برای محصولات پتروشیمی و هم‌چنین فلزات بهترین عرضه در این راستا صورت گرفته است.

بورس نفت در وضعیتی که حتی تحریم هم نبودیم می‌توانست انجام شود اما کوتاهی‌هایی که انجام شد اجازه تغییر نداد درنتیجه زمانی که در فضای تحریم قرار گرفتیم عملیاتی شدن این امور در نفت هم مقداری سخت تر شد نه این‌که انجام آن امکان‌پذیر نباشد اما کار سخت‌تر شده است.

با توجه به اینکه بخش خصوصی تحریم نمی‌شود می‌تواند وارد میدان شده و عرضه نفت خام را در دست بگیرد. منتها در چارچوب استاندارهایی که بورس تعیین می‌کند. با همه این تفاسیر ما در عرضه محصولات اعم از نفت خام یا محصولات نفتی یا حتی محصولات کشاورزی ، فولاد و فلزات و مواد پتروشیمی در قدم‌های اولیه هستیم و هنوز از ظرفیت های بورس کالا به طور کامل در اقتصاد بهره نبرده ایم.

این اقدامات زیر بنایی در کشور باید انجام شود تا زمینه‌ای ایجاد شود که بورس کالای ما بتواند با کشورهایی که می‌توانیم پیمان‌های منطقه‌ای در قالب پیمان پولی و پیمان کالا منعقد کنیم، ارتباط برقرار کند. به‌این‌ترتیب می‌توانیم محصولات را از طریق بورس کالا به دیگر کشورها عرضه کرده و نیازهایمان را نیز توسط آنان برطرف کنیم.

در صورت ورود کارآمد بخش خصوصی به این عرصه وضع بورس چه تغییری خواهد کرد و عرضه در مورد چه محصولاتی می‌تواند انجام گیرد؟

از نفت خام و مشتقات نفتی، که عرصه بزرگی هست یا محصولات پتروشیمی که خود بسیار گسترده است می‌تواند با مقاصد کشورهای دیگر در بورس عرضه شود. همان‌طور که میدانید ما صادرات نفتی بالای ۳۰ میلیارد دلار داریم بنابراین از اهمیت بالایی برخورد است که بتوانیم برای عرضه این محصولات در بورس برنامه‌ریزی کنیم. البته ما امروز در حوزه‌های غذایی و لبنیات و بسیاری از حوزه‌های دیگر به لحاظ عرضه‌های صادراتی گام‌های اولیه را برداشته‌ایم اما هنوز تکلیف روشنی نداریم. چراکه باید در قالب‌های پیمان‌هایی که با شرکت‌ها بسته می‌شود مثلاً ایران با پاکستان یا ایران باهند یا ایران با ترکیه این مبادلات تعریف شود. نیازهای طرفین فهرست شده و محصولات موردنیاز آن‌ها عرضه شود و متقاضیان بتوانند کالاهای خود را دریافت کنند. به‌این‌ترتیب هم واسطه حذف می‌شود هم معاملات کاملاً شفاف و روشن خواهد بود. به‌عبارت‌دیگر وقتی معاملات از طریق بورس صورت می‌گیرد حجم معاملات درهاله ای از ابهام نیستند و می‌توانند کاملاً روشن باشند. هم‌چنین انتقالات ناشی از فروش که می‌تواند ارزی باشد بین کشورها از طریق پیمان‌های بسته‌شده تعریف روشنی دارد که به حلقهٔ کشور برمی‌گردد.

الان ما در صادرات مسئله‌ای که داریم این است که محصول رفته ولی پول آن بازنگشته و حالا بانک مرکزی و وزارت خانه‌های ذی‌ربط دنبال می‌کنند که این ارز حاصل از صادرات را بازگردانند اما با استفاده از ظرفیت بورس کالا در حوزه صادرات و مبادلات با سایر کشورها، این ابهامات برطرف می شود و شفافیت به حداکثر می رسد. 

بااینکه بورس کالا چندان در کشور رشد نکرده اما فعالیت‌هایی که در آن صورت گرفته با حداقل ابهامات صورت می‌گیرد.  این در حالی است که فعالیت‌هایی که خارج از آن انجام می‌شود ابهامات زیادی با خود دارد. به‌طور مثال تخلفاتی که در پرونده پتروشیمی صورت گرفته اگر فروش این محصولات  در قالب بورس کالا صورت می‌گرفت ابهامات در آن به وجود نمی‌آمد و تصویر روشنی از آن وجود داشت.

سال گذشته شاهد عرضهٔ پر حجم محصولاتی مانند زعفران، فولاد و قیر از طریق بورس کالا بودیم، این عرضه‌ها چقدر در تنظیم بازار توانست مؤثر واقع شود؟

همان‌طور که عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا، سبب شفافیت شده است، در مورد سایر محصولات نیز روند عرضه ها مطلوب ارزیابی می شود. اما عرضه برخی محصولات در بورس هنوز کم است. به‌طور نمونه زعفران عرضه‌شده در بورس نسبت به‌کل زعفران که مورد مبادله قرار می‌گیرد اندک است. در این مواردی که شما در سؤال ذکر کردید حلقه واسطه و درآمدهای چشمگیری وجود دارد که باید برای آن راه‌حل اندیشید. بورس با تلاش بیشتر و برنامه‌ریزی باید به‌گونه‌ای عمل کند که کشاورزان و تولیدکنندگان در حوزه‌هایی مثل زعفران و مانند آن، اطمینان پیدا کنند که درآمدشان با فعالیت در بورس افزایش‌ می یابد و تولیدکنندگان این احساس را داشته باشند که قیمتی که در بازار وجود دارد نرخ واقعی است و درآمد آنها به نسبت گذشته که دلالان به سراغ شان می آمدند، بیشتر می شود. 

اینجاست که بورس کالا می‌تواند یک امر اصلی و زیر بنایی باشد. به عبارتی تمام کالاهایی که در آن واسطه وجود دارد می‌تواند در بورس کالا عرضه شود. بنابراین دولت می‌تواند برای تنظیم بازار اقداماتش را از طریق بورس انجام دهد مثلاً برای تنظیم شیر و لبنیات اکنون شاهد این هستیم که در شیکاگو ،دولت برای بهره‌برداری بهتر مردم از لبنیات و بهره بیشتر تولیدکنندگان چطور عملیاتش را مدیریت می‌کند تا سود آن را هم کشاورزان و هم مصرف‌کنندگان ببرند و ما نیز باید در استفاده از ظرفیت های بورس کالا به جنبه عملیاتی برسیم. درواقع باید به‌جایی برسیم که مثلاً تمام زعفران کاران مان علاقه‌مند باشند فعالیت‌هایشان را از طریق بورس انجام دهند. امروز شاهد هستیم بسیاری از افرادی که در تولید محصولات باغی مثل سیب نقش دارند به دلیل اینکه هنوز در بورس حضور پیدا نکرده‌اند افرادی با مراجعه و قرارداد محصولاتشان را بسیار ارزان‌قیمت می‌خرند.

دربارهٔ برداشت مرکبات یا مثلاً سیب در منطقه‌ای مثل ارومیه در فصل مربوطه می‌بینیم که چه تناژهای سنگینی سیب کنار خیابان ریخته شده یا برداشت نمی‌شود درصورتی‌که همین محصول بسیار موردتوجه کشورهای خارجی است.  قیمت این محصول در بازارهایشان بالاست درصورتی‌که در کشور ما کشاورزان و باغداران هنوز با زیان زیادی مواجه‌اند. با آشنایی این گروه ها با مزایای بورس کالا، عمده مشکلات در این حوزه مرتفع می شود.

بورس کالا در سال جاری ظرفیت عرضه چه محصولات دیگری را دارد؟

من به‌عنوان کارشناسی که سال‌ها در بورس فعالیت کردم و با توجه به این در مورد قانون جدید بورس بنده مسئولیت داشتم و رئیس هیئت‌مدیره بودم میگویم همه تلاش‌ها و جهت‌گیری‌هایی که با دولت و مجلس داشتیم و ابراز می‌کردیم این بود که به‌مرور واسطه‌ها حذف شوند و کالاهای مختلف در بورس عرضه شوند. بنابراین اعتقاد داشته و داریم که بسیاری از کالاها می‌تواند در بورس عرضه شود منتها این باید توسط دولت و اتحادیه‌های کشاورزی که شناخت تحلیلی دارند و ارتباط خوبی با کشاورزان و تولیدکنندگان دارند؛ ارزیابی تخصصی صورت گیرد.

من اعتقاد دارم که فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی می‌توانند در بورس کالا عرضه شوند؛ در حوزه فولاد نیز تمام فرآورده‌ها و زنجیره تولید امکان عرضه دارد. در حوزه کاشی و سرامیک هم که امروز رقم بالایی از تولیدات در انبارها هست، بورس می‌تواند به عرضه آن کمک کند. سیب و مرکبات و سایر محصولات باغی می‌تواند با یک مکانیسمی وارد عرضه  در بورس شود که تولیدکنندگان با اطمینان خاطر محصولات باغی‌شان را عرضه کنند و اطمینان داشته باشند که محصول را می‌توانند به‌موقع عرضه و درآمد کسب کنند. بنابراین اصل آن فعالیت کارشناسی است چراکه بسیاری از محصولات امکان عرضه در بورس را دارند.