ورود تولید به فضای رکود و انقباض در آخر پاییز

به گزارش می‌متالز، نتایج بررسی‌های مرکز پژوهش‌های اتاق ایران نشان می‌دهد؛ در آذرماه ۱۴۰۳، روند شامخ ترکیبی کل اقتصاد به‌طور قابل‌توجه کاهش یافته و یکی از عمیق‌ترین رکود‌های اقتصاد ایران در این ماه به ثبت رسیده است. شامخ صنعت نیز، پس از حذف اثرات فصلی، به‌شدت و به‌گونه‌ای کم‌سابقه، کاهش یافته است.

این گزارش حاکی است: کمبود منابع انرژی و قطعی برق، مشکل اصلی بخش تولید بوده و باعث شده بنگاه‌های تولیدی بسیار پایین‌تر از ظرفیت خود فعالیت کنند. علاوه بر این، شوک‌های افزایشی نرخ ارز، هزینه تأمین نهاده‌ها را برای بنگاه‌ها افزایش داده در حالی که اکثر بنگاه‌ها (خصوصاً بنگاه‌های کوچک و متوسط) با کمبود منابع مالی، تخصیص نیافتن ارز و کاهش دسترسی به تسهیلات روبه‌رو هستند.

طبق بررسی‌ها، در آذرماه امسال، کاهش تقاضای داخلی نیز رکود را در اقتصاد تشدید کرده است. کاهش شاخص صادرات در ماه‌های اخیر نیز بیانگر آن است که تقاضای خارجی نتوانسته است، کاهش تقاضای داخلی را جبران کند. رفع مشکلات موجود در سیاست‌گذاری داخلی و موانع تجاری که به تضعیف تجارت خارجی منجر شده است، از جمله اصلاح سیاست‌های مرتبط با رفع تعهد ارزی با توجه به فشار‌های قیمتی موجود، می‌تواند باعث تقویت صادرات شود.

از آمار و اطلاعات اقتصادی و نظرسنجی‌های انجام شده از فعالان چنین برمی‌آید که برای جلوگیری از تعمیق رکود در بخش تولید، سیاست‌گذاران باید بر تحریک تقاضا، کاهش هزینه‌های تولید و تقویت صادرات تمرکز کنند. این اقدامات می‌تواند به بازگشت بخش صنعت به مسیر رشد کمک کند.

هشدار‌های شامخ از نگاه آمار

شاخص مدیران خرید کل اقتصاد در آذر ۱۴۰۳، معادل ۴۳.۹ محاسبه شده که کم‌ترین مقدار از اردیبهشت‌ماه است و پس از تعدیل فصلی نیز این شاخص ۴۵.۵ برآورد شده که کم‌ترین مقدار از تیرماه محسوب می‌شود.

شاخص «میزان تولید محصول یا ارائه خدمت» به کم‌ترین مقدار چهارماهه رسیده، شاخص «میزان سفارش‌های جدید مشتریان» کم‌ترین مقدار از تیرماه است، شاخص «سرعت انجام و تحویل سفارش مشتریان» کم‌ترین مقدار از بهمن ۱۴۰۱ بوده و شاخص «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» بعد از دو ماه متوالی کاهش، به کف چهارماهه رسیده است.

همچنین بررسی مؤلفه‌های شامخ آذرماه نشان می‌دهد؛ در این ماه، شاخص «موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده» در پایین‌ترین رکورد ۲۲ ماهه از اسفند ۱۴۰۱ قرار دارد در حالی‌ که شاخص «قیمت مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» بیش‌ترین مقدار از اردیبهشت ۱۴۰۲ را به ثبت رسانده است.

از نگاهی دیگر، شاخص «موجودی محصول نهایی در انبار یا کار‌های در حال تکمیل» کم‌ترین مقدار از مرداد ۱۳۹۹ آر ثبت کرده و شاخص «انتظارات در مورد میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده»، با سقوط بی‌سابقه، به کم‌ترین میزان ۳۱ ماهه از خرداد ۱۴۰۱ رسیده است.

شاخص مدیران خرید ترکیبی کل اقتصاد

آخرین نظرسنجی انجام شده نشان می‌دهد؛ شاخص مدیران خرید کل اقتصاد در آذر ۱۴۰۳، معادل ۴۳.۹ محاسبه شده است. شاخص مذکور نشان می‌دهد؛ رشد فعالیت‌های اقتصادی در این ماه نسبت به ماه قبل کاهشی بوده و کم‌ترین مقدار را از اردیبهشت‌ماه داشته است.

این در حالی است که پس از تعدیل فصلی، شاخص مذکور برای آذر معادل ۴۵.۵ برآورد شده که حاکی از آن است که میزان فعالیت‌های اقتصادی در این ماه نسبت به ماه قبل (۵۱.۴) کاهش قابل‌توجهی داشته و به کم‌ترین مقدار خود از تیرماه رسیده است تا از ابتدای سال برای پنجمین بار، رکود و قرار گرفتن در محدوده کم‌تر از ۵۰ را ثبت کند. رکود مذکور باید به‌عنوان یک زنگ خطر برای سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی تلقی شود. اعمال سیاست‌های حمایتی، تقویت تقاضا و مدیریت ریسک‌های اقتصادی مانند افزایش تورم، نوسانات نرخ ارز و محدودیت‌های مالی می‌تواند به تثبیت شرایط و جلوگیری از تشدید رکود کمک کند.

شاخص «میزان تولید محصول یا ارائه خدمت» در آذرماه بعد از تعدیل فصلی، معادل ۴۶.۲ محاسبه شده و کم‌ترین مقدار چهارماهه خود را به ثبت رسانده است.

با قطعی‌های گسترده برق و بی‌ثباتی نرخ ارز مجدداً روند فعالیت کسب‌وکار‌ها کاهشی شده و برای هفتمین بار از ابتدای سال کم‌تر از محدوده ۵۰ قرار گرفته است. درعین‌ حال با افزایش شدید نرخ ارز و افزایش تورم قیمتی و کاهش قدرت خرید مشتریان، تقاضا برای کالا‌ها و خدمات با کاهش روبه‌رو شده، در نتیجه تولیدکنندگان با کاهش سفارشات مواجه شده‌اند. به‌طوری‌که شاخص «میزان سفارشات جدید مشتریان» کل اقتصاد در آذرماه، پس از حذف اثر فصلی، معادل ۴۱.۸ برآورد شده است و کم‌ترین مقدار خود را از تیرماه به ثبت رسانده است و برای هفتمین بار از اردیبهشت‌ماه کاهشی بوده است.

شاخص «سرعت انجام و تحویل سفارش»، ۴۸.۸ محاسبه شده است و کم‌ترین مقدار خود را از بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ به ثبت رسانده است. به دنبال نیمه تعطیل بودن شرکت‌ها ناشی از کمبود انرژی و همچنین در شرایطی که شرکت‌ها با کمبود منابع مالی روبه‌رو هستند، افزایش شدید نرخ ارز تأمین مواد اولیه را با کمبود روبه‌رو کرده است و سرعت فرآیند کسب‌وکار با کندی روبه‌رو شده است.

شاخص «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» مقدار ۴۷.۸ محاسبه شده است. شاخص مذکور که برای دومین ماه پیاپی کاهشی بوده، کم‌ترین مقدار چهارماهه اخیر را به ثبت رسانده است. تداوم مشکلات به‌ویژه نیمه تعطیل بودن شرکت‌ها و افزایش نرخ ارز باعث تشدید رکود در کسب‌وکار‌ها شده و شرکت‌ها برای کاهش هزینه‌های خود ناچار به کاهش در استخدام نیروی انسانی شده‌اند.

شاخص «موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده»، پس از حذف اثر فصلی، ۴۵.۵ به دست آمده است و طی ۲۲ ماه گذشته از اسفند ۱۴۰۱ تاکنون، کم‌ترین مقدار خود را ثبت کرده است. به دلیل افزایش نرخ ارز و کمبود نقدینگی بسیاری از کسب‌وکار‌ها در تأمین نهاده‌های خود با مشکل رو‌به‌رو بوده‌اند و فرآیند ثبت سفارشات و تخصیص ارز همچنان بسیار زمان‌بر است.

بر همین اساس شاخص «قیمت مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» با مقدار ۸۳.۹ بیش‌ترین مقدار خود را از اردیبهشت ۱۴۰۲ به ثبت رسانده است. این شاخص منعکس‌کننده فشار‌های قیمتی بر کسب‌وکار‌ها و نقش آن در کاهش توان رقابتی و تولید اقتصادی است. با افزایش فشار هزینه‌های تأمین نهاده‌ها، شاخص «قیمت محصولات تولیدشده و خدمات ارائه شده» با عدد ۶۱.۵ بیش‌ترین مقدار هشت‌ماهه خود از اردیبهشت‌ماه را ثبت کرده است. با این حال افزایش قیمت‌های فروش، به‌شدت افزایش قیمت نهاده‌ها نبوده و از آنجا که معمولاً اثرگذاری آن با وقفه زمانی در زنجیره تولید صنایع و خدمات کسب‌وکار‌ها روبه‌رو است، پیش‌بینی می‌شود طی ماه‌های آینده بسیاری از محصولات و خدمات با افزایش بیشتری در قیمت‌های فروش روبه‌رو باشند.

شاخص «موجودی محصول نهایی در انبار» در آذرماه پس از حذف اثر فصلی، ۴۳.۰ به دست آمده است. شاخص مذکور که برای چهارمین ماه متوالی کاهشی شده است، کم‌ترین مقدار را از مرداد ۱۳۹۹ به ثبت رسانده است. افزایش نرخ ارز و هزینه زیاد تأمین مواد اولیه و کاهش ظرفیت تولید، ناشی از قطعی برق، منجر به کمبود محصولات نهایی در انبار‌ها شده است.

شاخص «میزان صادرات کالا‌ها یا خدمات» در آذرماه پس از حذف اثر فصلی مقدار ۴۶.۴ به دست آمده است که کم‌ترین مقدار چهارماهه خود را به ثبت رسانده است. این کاهش نشان‌دهنده کاهش تقاضای خارجی، مشکلات موجود در سیاست‌گذاری داخلی و موانع تجاری است که به تضعیف تجارت خارجی ایران منجر شده است. این وضعیت به کاهش درآمد‌های ارزی، افزایش فشار بر نرخ ارز و تشدید رکود اقتصادی دامن می‌زند. مشکلاتی از جمله سیاست‌های مرتبط با رفع تعهد ارزی به دنبال فشار‌های قیمتی موجود، باعث کاهش صادرات شده است.

شاخص «میزان فروش کالا‌ها یا خدمات» در آذرماه پس از حذف اثر فصلی، ۴۷.۶ ثبت شده است که در مقایسه با ماه قبل کاهشی بوده و کم‌ترین مقدار سه ماه اخیر را به ثبت رسانده است.

مقدار شاخص «انتظارات در مورد میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده» ۴۷.۷ محاسبه شده است و کم‌ترین مقدار ۳۱ ماهه از خردادماه سال ۱۴۰۱ را به ثبت رسانده است. قطعی شدید برق، افزایش نرخ ارز و تورم قیمت‌ها، هزینه‌های کسب‌وکار‌ها را بالا برده و نااطمینانی نسبت به ماه آینده را برای فعالان اقتصادی افزایش داده است. کسب‌وکار‌ها در برنامه‌ریزی برای تولید تا تأمین نهاده‌ها طی ماه‌های آینده با ریسک‌های بالایی روبه‌رو هستند که باعث شده اکثر کسب‌وکار‌ها نسبت به چشم‌انداز ماه آینده انتظارات منفی داشته باشند.

شاخص مدیران خرید بخش صنعت

بر اساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید بخش صنعت در آذر ۱۴۰۳، معادل ۴۴.۸ برآورد شده است. این شاخص نسبت به ماه قبل (۵۱.۸) کاهش قابل‌توجهی داشته است و کم‌ترین مقدار ۵ ماهه را از مردادماه به ثبت رسانده است.

شاخص مذکور پس از تعدیل فصلی، برای ماه آذر معادل ۴۶.۸ برآورد شده است که در سری تعدیل شده نیز کاهشی بوده و کم‌ترین میزان ۵ ماهه را از مردادماه در شامخ صنعت را نشان می‌دهد. افت مجدد شاخص مدیران خرید بخش صنعت نشان‌دهنده کاهش جدی فعالیت‌های صنعتی است که ناشی از کمبود منابع انرژی، افزایش هزینه‌های تولید، مشکلات زنجیره تأمین و کاهش تقاضا است.

شاخص «مقدار تولید محصولات» در آذرماه پس از تعدیل فصلی، ۴۴.۳ محاسبه شده است. شاخص مذکور کم‌ترین مقدار پنج ماهه از مردادماه را به ثبت رسانده است. بسیاری از شرکت‌ها به دلیل کمبود انرژی، قطعی برق، افزایش نرخ ارز و هزینه‌های بالای تأمین نهاده‌های تولید، نیمه تعطیل بوده و با ظرفیت تولید بسیار پایین‌تر از توان خود فعالیت کرده‌اند و بسیاری از آنها، افزایش رکود در تولید را طی ماه آینده پیش‌بینی کرده‌اند.

شاخص «میزان سفارش‌های جدید» در آذرماه پس از تعدیل فصلی ۴۷.۱ ثبت شده است، این شاخص که نسبت به ماه قبل کاهش داشته، کم‌ترین مقدار پنج ماهه، از مرداد را به ثبت رسانده است. افت قدرت خرید مصرف‌کنندگان، رکود اقتصادی و افزایش هزینه‌های تولید از عوامل اصلی این کاهش هستند به‌طوری‌که کاهش سفارشات منجر به کاهش رشد فروش، پیش‌بینی درآمد و اشتغال در کسب‌وکار‌ها و تشدید رکود اقتصادی می‌شود.

شاخص «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» در آذرماه، پس از تعدیل فصلی ۴۸.۹ به دست آمده که کم‌ترین مقدار پنج ماهه خود را به ثبت رسانده است. هم‌زمان با کاهش تولید و تحمیل هزینه‌های ناشی از قطعی‌های برق و افزایش فشار هزینه‌های تولید ناشی از افزاش نرخ ارز و قیمت مواد اولیه، برخی از شرکت‌ها برای کنترل هزینه‌های خود ناچار به کاهش نیروی انسانی شده‌اند.

شاخص «موجودی مواد اولیه» در آذرماه، پس از تعدیل فصلی، معادل ۴۳.۶ برآورد شده است. شاخص مذکور کم‌ترین میزان خود را از مرداد ۱۴۰۰ به ثبت رسانده است. افزایش نرخ ارز، افزایش هزینه تولید و قیمت مواد اولیه را به همراه داشته است. در همین حال بسیاری از شرکت‌ها به دنبال مشکلات ناشی از عدم تخصیص ارز و تسهیلات، با کمبود منابع مالی برای تأمین مواد اولیه روبه‌رو بوده‌اند.

همانطوری‌ که شاخص «قیمت خرید مواد اولیه»، در آذرماه ۸۶.۵ نشان می‌دهد به دنبال افزایش نرخ ارز، شاخص بیش‌ترین میزان خود را از فروردین ۱۴۰۲، ثبت کرده است. در همین حال «شاخص قیمت محصولات تولیدشده» نیز با عدد ۶۲.۸ بیش‌ترین مقدار هفت‌ماهه خود را از اردیبهشت‌ماه ثبت کرده است. این در حالی است که به دلیل تقاضای ضعیف در بازار، همچنان شدت افزایش قیمت فروش محصولات به میزان افزایش نرخ ارز و نهاده‌های تولید نبوده است، اما پیش‌بینی می‌شود که طی ماه‌های آتی با توجه به فشار هزینه‌های تولید شاهد تورم بیشتری در قیمت محصولات تولید شده باشیم.

شاخص «موجودی محصول نهایی در انبار» در آذرماه، پس از تعدیل فصلی، معادل ۴۴.۸ برآورد شده، که برای هفتمین ماه پیاپی کاهشی است و کم‌ترین مقدار خود را از آبان‌ماه سال ۱۳۹۹ در سری تعدیل شده به ثبت رسانده است.

در ماه‌های اخیر به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه و کمبود آن و همچنین کمبود برق، شرکت‌ها برای تأمین تقاضای هرچند محدود مشتریان، از موجودی انبار به میزان بیشتری استفاده کرده‌اند. در همین حال شاخص «سرعت انجام و تحویل سفارش» پس از تعدیل فصلی ۴۹.۷ به دست آمده که از اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۹، کم‌ترین مقدار خود را به ثبت رسانده است در واقع بیانگر آن است قطعی‌های برق و کمبود مواد اولیه در بخش تولید بر سرعت تحویل سفارشات تأثیرگذار بوده است.

شاخص «میزان فروش محصولات» در آذرماه، پس از حذف اثر فصلی معادل، ۴۳.۲ برآورد شده است. این شاخص کم‌ترین مقدار ۵ ماهه از مردادماه را به ثبت رسانده است. همچنان بخشی از کاهش در رشد فروش ناشی از تقاضای ضعیف داخل و کمبود نقدینگی مشتریان و بخش دیگر آن ناشی از کاهش فروش صادراتی به‌خصوص به دلیل مشکلات ناشی از رفع تعهد ارزی است به‌طوری‌که شاخص «میزان صادرات کالا» پس از حذف اثر فصلی ۴۶.۷ برآورد شده و برای دومین ماه متوالی کاهشی است.

منبع: پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (سنا)