۹۱ سالگی پر فراز و نشیب صنعت سیمان ایران

به گزارش می‌متالز، در تقویم صنعتی کشور هشتم دی‌ماه به‌ نام "روز صنعت سیمان" در ایران شناخته می‌شود. در این روز در سال ۱۳۱۲، اولین کارخانه سیمان ایران در سال ۱۳۱۲ در جنوب تهران در شهرری توسط شرکت مشهوری در حوزه سیمان به بهره‌برداری رسید. این رویداد به عنوان نقطه عطفی در تاریخ صنعت سیمان ایران محسوب می‌شود و به همین مناسبت، هشتم دی‌ماه به عنوان سالروز تأسیس صنعت سیمان در ایران گرامی داشته می‌شود.

البته مطالعات تاریخی نشان می‌دهد که پیش از این نیز، ایرانیان همانند فینیقی‌ها، یونانی‌ها و رومی‌ها توانایی ساخت ملات آبی را داشتند که می‌توانست فشار را تحمل کرده و انسجام خود را در مجاورت آب نیز حفظ کند؛ آثار باقی‌مانده از ایرانیان قدیم نشان می‌دهد که از دیرباز خواص هیدرولیکی آهک را می‌شناختند که از جمله این آثار می‌توان به سد‌ها و پل‌های عظیم در مناطق مختلف ایران هم‌چون سد ایزدخواست (اولین سد قوسی جهان)، سد کرخه و سد شادروان اشاره کرد. ضمن اینکه قدیمی‌ترین ملاتِ آهکی در ایران کشف شده و پختن آهک را رومی‌ها از یونانی‌ها و یونانی‌ها از ایرانیان فرا گرفته‌اند.

اما همان طور که اشاره شد، اولین کارخانه سیمان در سال ۱۳۱۲ با ظرفیت تولید سالانه ٣٠٠٠ تن احداث شد. امروزه این ظرفیت به حدود ٨٩.۶ میلیون تن سیمان سالانه رسیده است. در حال حاضر ۶۸ کارخانه با ظرفیت ۸۸ میلیون تن در حوزه سیمان خاکستری و ١٠ کارخانه با ظرفیت ۱.۶ میلیون در حال فعالیت هستند و انواع گوناگون سیمان را تولید می‌کنند تا شرایط فیزیکی و شیمیایی معینی را برای هدف‌های خاص لازم برآورده کنند.

صنعت سیمان در حالی به نودویکمین سال فعالیت خود وارد شده که این روز‌ها با مشکلات ناشی از ناترازی انرژی در کشور دست‌وپنجه نرم می‌کند. تابستان امسال محدودیت‌های برقی را پشت سر گذاشت و در نیمه دوم سال هم نه‌ تنها با محدودیت زودهنگام گازی مواجه شد که با قطعی و محدودیت برق هم همچنان مواجه است.

از ابتدای خردادماه سال جاری (زودتر از هر ساله) که محدودیت‌های برق برای صنایع فولادی و سیمانی آغاز شد، روند تولید به تدریج کاهش پیدا کرد و در مردادماه به دو میلیون و ۸۰۰ هزار تن تولید رسید؛ این درحالی بود که در مردادماه سال گذشته بالغ بر پنج میلیون تن تولید صورت گرفته بود؛ بنابراین نزدیک به ۷۰ درصد کاهش تولید اتفاق افتاد و این مهم در واقع تمام تاثیر نامطلوب محدودیت برق در تولید را نشان می‌دهد. در حقیت در تابستان امسال تولید سیمان نسبت به تابستان سال گذشته طی ماه‌های مختلف، متاثر از محدودیت‌های برق، بسیار کاهشی شد.

مشکل، اما به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ بلکه سیمانی‌ها پس از کاهش محدودیت‌های برق در شهریورماه آماده تولید شده و آستین‌ها را بالا زده تا کاهش تولید اتفاق افتاده ماه‌های قبل را جبران کنند و به ظرفیت تولید نزدیک شوند که محدودیت‌های گاز آغاز شد! خیلی زودتر از هر سال ...

آنچه که صنعت سیمان طی سال‌های اخیر در تامین انرژی مواجه است، این است که در شش ماهه ابتدایی سال با موضوع محدودیت‌های برق و در نیمه دوم سال با محدودیت‌های گاز رو‌به‌رو است. امسال محدودیت‌های گاز بسیار زودتر از همیشه و از ۱۵ مهرماه با ۲۰ درصد محدودیت آغاز شد و هفته بعد از آن به ۵۰ درصد رسید و اکنون ۸۰ درصد محدودیت گازی برای صنعت سیمان اعمال می‌شود. این در حالی‌ست که این محدودیت در سال‌های گذشته در آذرماه آغاز می‌شد، اما سال گذشته به آبان‌ماه و امسال به مهرماه رسید...

محدودیت‌های انرژی طی سال‌های اخیر، سیمانی‌ها را آب‌دیده کرده و سبب شد که خود به داد خود برسند و تا جایی که امکان دارد در ماه‌هایی که هنوز خبری از محدودیت‌ها نیست، بیش از ظرفیت، فعالیت کرده و برای روز‌های سخت، ذخیره‌سازی داشته باشند؛ به طور مثال آن طور که انجمن صنفی صنعت سیمان اعلام می‌کند، بر اساس تجربه سال‌های گذشته در ماه‌های پیش از اعمال محدودیت مثل اردیبهشت‌ماه سعی شد که بیشترین تولید، به‌ ویژه در تولید کلینکر انجام شود تا ذخیره‌سازی صورت گیرد. بر همین اساس در اردیبهشت‌ماه حدود ٧۶٠٠ تن تولید کلینکر اتفاق افتاد.

اما نکته مهم اینجاست که پس از اردیبهشت‌ماه تاکنون، دیگر محدودیت‌ها و اعمال فشار‌های برقی و گازی، دست از سر صنعت سیمان برنداشت؛ بر این اساس به‌ تبع، ذخایر هم هر چقدر هم که باشد، بهره‌وری روزی به پایان خواهد رسید؛ اعمال محدودیت‌های زودهنگام برق و گاز و مهم‌تر از همه، تدوام محدودیت برق در نیمه دوم سال، اجازه جبران کاهش تولید را هم نمی‌دهد، چه برسد به ذخیره‌سازی کلینکر ...

به دلیل ذخایر کلینکر، سیمان هم طی برخی ماه‌ها ذخیره‌سازی شد؛ همین امر از بدتر شدن شرایط جلوگیری کرد، اما این ذخایر روبه‌اتمام است و تداوم این شرایط قطعا منجر به تشدید میزان کاهش تولید خواهد شد. در سال جاری در واقع با تشدید ناترازی‌ها مواجه هستیم، برای تمام کارخانه حوزه تهران از ۲۴ آذرماه اعلام شد که برق قطع خواهد شد؛ این امر سبب توقف کوره‌های سیمان‌های اصلی هم‌چون سیمان تهران شد که نگرانی‌هایی را به دنبال دارد.

نکته‌ای که وجود دارد این است که در حقیقت محدودیت‌ها را ١٢ ساعته اعلام می‌کنند؛ اما با توجه به اینکه ۳۶ ساعت کوره‌ها باید گرم شوند تا دوباره به فعالیت برگردد، بنابراین با قطعی کامل تفاوت ندارد؛ بنابراین در واقع نکته اینجاست اسم محدودیت برق گذاشته‌اند، اما از نظر ما قطعا عملاً کوره‌های صنعت را متوقف می‌کند. همان طور که اشاره شد، هنوز (با توجه به ذخایر کلینکر) به توقف نرسیده‌ایم و سیمان تهران فعالیت می‌کند.

هر ساله، با اعمال محدودیت‌ها گاز در زمستان، استفاده از سوخت جایگزین که مازوت باشد، برای برخی صنایع مجاز شناخته می‌شد، اما چند ماهه ابتدایی نیمه دوم سال، موضوع تامین مازوت هم با چالش جدی مواجه بود؛ در حقیقت اجازه تامین مازوت از همه نیروگاه‌ها داده نمی‌شد و کارخانه‌ها موظف به خرید و تامین سیمان از تعدادی محدود نیروگاه (که اکثرا در هم مناطق جنوبی کشور نظیر ماهشهر و بندرعباس) بودند که با توجه به پراکندگی جغرافیایی صنعت سیمان که در تمام نقاط کشور (در شرق کشور، در شمال غرب، غرب و در حقیقت در همه نقاط کشور) کارخانه سیمان هست، فاصله طولانی بندر ماهشهر به‌ طور مثال تا تهران یا شمال شرق کشور، هزینه حمل‌ونقل گزافی را تحمیل می‌کرد. علاوه بر مشکل هزینه حمل‌ونقل که صرفه اقتصادی برای کارخانه‌های سیمان نداشت و حتی بالاتر از قیمتِ خود سیمان تمام می‌شد، ناوگان حمل‌ونقل مناسب و تجهیز برای این جابه‌جایی در مسافت‌های طولانی وجود نداشت و امکان سوخت‌رسانی به میزان کافی به کارخانه‌ها را با تردید مواجه می‌کرد.

این مشکل البته از اواخر آبان‌ماه، با حمایت وزارت صمت و همراهی وزارت نفت رفع شد و به کارخانه‌های سیمان اجازه داده شد تا از تعداد بیشتری از نیروگاه‌ها، سوخت جایگزین دریافت کنند، اما این نکته را نباید فراموش کرد که برخی از کارخانه‌های سیمان در کلان‌شهر‌هایی نظیر سیمان تهران، سیمان آبیک، سیمان شمال، فارس، درود، اصفهان و سپاهان که شامل هشت واحد است، به سبب آلودگی هوا و چالش‌های زیست‌محیطی اجازه استفاده از مازوت هم ندارند.

این در حالی‌ست که بسیاری از استان‌های کشور از جمله تهران آلودگی بسیاری را طی چند هفته اخیر تجربه کرده و همین موضوع استفاده از سوخت جایگزین را با محدودیت رو‌به‌رو کرده است.

البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که بدانیم صنعت سیمان برای مصرف مازوت طراحی شده و گوگل یا سولفور که ایجاد می‌کند، مستقیما مصرف و خارج می‌شوند؛ در حقیقت در فرآیند تولید با آهک جذب شده و تبدیل به گوگرد می‌شود؛ آزمایش‌های محیط‌زیستی انجام شده هم نشان می‌دهد که آن آلودگی که همیشه متصور می‌شود، حقیقتا وجود ندارد؛ خوشبختانه طبق آمار انجمن صنفی صنعت سیمان، تمامی کارخانه‌های سیمان شاخصه‌های زیست‌محیطی را رعایت و پاس می‌کنند. در حال حاضر ۶۰ کارخانه مازوت مصرف می‌کنند. این موضوع تحت پایش سازمان حفاظت محیط زیست است، اما در مجموع، صنعت سیمان به سبب مسائل هزینه‌ای، چندان علاقه‌ای به مصرف مازوت ندارد؛ چرا که بیش از هزینه خودِ سوخت بایستی هزینه حمل‌ونقل بپردازد؛ این در حالی‌ست که گاز داخل کارخانه است و با باز کردن شیر گاز، سوخت در اختیار صنعت قرار می‌گیرد؛ اما به جهت کمبود گاز، جهت حفظ تولید چاره‌ای جز استفاده از سوخت جایگزین نیست.

افت تولید در هشت ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته

یک فعال صنفی - صنعتی، در تشریح وضعیت هشت ماهه امسال صنعت سیمان، گفت: نمودار‌های تولید در هشت ماهه امسال و مقایسه آن با مدت مشابه سال گذشته به خوبی اثر چالش محدودیت‌های برق را نشان می‌دهد؛ ضمن اینکه از آبان‌ماه با شروع محدودیت سوخت، کاهش تولید نسبت به سال گذشته واضح است؛ هر چند که هنوز اثر این کاهش تولید بر جامعه مشهود نشده، اما با توجه به روند نزولی ذخایر کلینکر، تداوم این روند محدودیت‌های انرژی، نگران‌کننده است.

طبق آمار، در هشت ماهه امسال حدود ۵۰ میلیون تن کلینکر تولید شده که نسبت به میزان تولید آن در هشت ماهه سال گذشته، سه میلیون تن کاهش تولید داشته‌ایم که در واقع به دلیل همین محدودیت‌های انرژی است؛ با وجود اینکه در مهرماه تولید بهتر شد و بهبود پیدا کرد، اما سه میلیون تن کاهش را شاهد بودیم؛ در تولید سیمان هم ۴۸ میلیون تن تولید داشتیم که ۴۰۰ هزار تن نسبت به سال گذشته کاهش تولید ثبت شده است.

نباید از نظر دور داشت که صنعت سیمان یکی از صنایعی است که اثر فراوانی بر قیمت مسکن دارد. دولت برای تحقق شعار جهش تولید با مشارکت مردم، باید دست از قیمت‌گذاری‌های دستوری بردارد و زمینه‌های لازم برای جذب سرمایه‌های خرد به این صنعت را فراهم کند. نباید فعالیت این صنعت به دلیل کمبود سوخت به طور کامل متوقف شود، زیرا این امر منجر به ناامنی شغلی و تحمیل هزینه‌های اضافی به تولید خواهد شد.

منبع: خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)