لغو ممنوعیت‌های صادراتی

محمدرضا بهرامن / رئیس خانه معدن ایران

می متالز - آمریکا پس از تحریم فروش نفت ایران این‌بار دست روی صنایع ارزآور ایران گذاشته است. صادرات مواد معدنی، سال گذشته به میزان ۷/ ۸ میلیارد دلار بود که حدود ۷۵ درصد این میزان، مربوط به مس، سنگ‌آهن و آلومینیوم است. اگر چه مدیریت بنگاه‌های بزرگ صنایع معدنی و فلزی ایران همچنان در دست دولت است، اما سهامداران عمده این واحدهای تولیدی از بخش‌خصوصی هستند و سهام آن در بورس نیز داد و ستد می‌شود و سهم دولت در صنایع این بخش، حدود ۲۰ درصد است.

مشکلات بخش معدن و تاثیر تحریم‌ها

بخش معدن و صنایع معدنی به لحاظ «مواد اولیه»، «گاز» و «نیروی انسانی»، مشکل خاصی در زمان تحریم در بخش تولید نخواهد داشت؛ چرا که مبتنی بر توان داخلی است و تنها چالش بخش معدن متاثر از تحریم‌ها شامل «تامین مالی»، «تجهیزات» و «ماشین‌آلات» است. در حال حاضر بخشی از تکنولوژی و ماشین‌آلات این حوزه به همت صنعتگران داخلی تامین و قسمتی از خارج وارد می‌شود. «ضرورت همدلی»، «وحدت بین سه قوا» «خودباوری» و «تلاش جهادی»، در این شرایط مهم‌تر از تحریم آمریکا و حتی اروپاست.

تحریم صنایع فلزی و غیرفلزی‌ها

اقدام به تحریم تجارت «سنگ آهن»، «فولاد»، «آلومینیوم» و «مس ایران»، ١٤ درصد از صادرات ایران را با چالش مواجه می‌سازد؛ چرا که عمده صنایع این حوزه‌ها خصوصی‌سازی شده‌اند. شاید مهم‌ترین اثر این تحریم‌ها، «افزایش هزینه حمل دریایی»، «کاهش قدرت چانه‌زنی صادرکنندگان ایرانی» و «درخواست تخفیف بیشتر از سوی مشتریان خارجی برای خریداران فولاد و مس» باشد که با توجه به حاشیه سود بالای تولید کالاها، این امر در بنگاه‌ها به راحتی قابل مدیریت است.

ایران ۷ درصد معادن جهان را در اختیار دارد. ارزش معادن ایران ۷۰۰ میلیارد دلار برآورد شده ‌است که در صورت سرمایه‌گذاری این عدد افزایش می‌یابد. اکثر معادن ایران محوطه باز و در کلاس جهانی هستند. مانند معدن «مس سرچشمه» با ۲/ ۱ میلیارد تن با گرید ۷/ ۰ درصد، معدن «روی انگوران» با ذخیره ۹ میلیون تن با گرید ۳۵ درصد، معدن «روی مراغه» با ۱۶۰ میلیون تن با گرید ۲ درصد، معدن «سنگ آهن سنگان» با ذخیره ۲/ ۱ میلیارد تن (رتبه نهم جهان) و معدن «گل گهر سیرجان» با یک میلیارد تن (رتبه دهم جهان). صنایع فلزات غیرآهنی، همچون آلومینیوم، مس، سرب، روی، طلا و... و آلیاژهای آنها می‌توانند مزیت رقابتی گسترده‌ای را برای هر کشور ایجاد کنند. همچنین تکاپو در حوزه‌های سرمایه‌گذاری، تولید، استخراج و صادرات در زمینه مس در ۱۰ سال گذشته در کشور بسیار افزایش پیدا کرده است.

از سوی دیگر وجود معادن متعدد مس در ایران و صادرات آن به سایر کشورها باعث شده تا ایران تامین‌کننده حدود ۳ درصد از ذخایر مس دنیا باشد که در تولید مس نیز با اجرای پروژه‌های جدید در جمع ١٠ کشور تولید‌کننده مس قرار خواهیم گرفت. اگرچه ما ذخایر کشف شده خوبی داریم، ولی جزو پنج کشور اول جهان نه در اکتشاف و نه در استخراج نیستیم. طبیعتا آنها ذخایر قابل قبول‌تری در درجه اول در «مس»، بعد از آن در «آهن»، «سرب»، «روی»، «کروم»، «منگنز» و سایر کانی‌های فلزی دارند. به همین جهت چون سهم بازار ما در دنیا پایین است ما در این زمینه تعیین‌کننده نیستیم و به راحتی ما را تحریم کردند و چنانچه مثل «ید» نیاز بازار دنیا را تامین می‌کردیم، نمی‌توانستند به راحتی ما را تحریم کنند.

شرکت ملی مس ایران، در سال ٩٧ بسیار خوش درخشید. شرکت مس طی سال ۹۷ در مجموع نسبت به برنامه‌های تدوین‌شده، ٩ درصد رشد داشته است. همچنین شرکت مس در سال گذشته، در تولید کنسانتره مس نیز رشد قابل‌توجهی داشته است؛ به‌طوری‌که طی این مدت، این شرکت نسبت به برنامه تعریف‌شده، رشد ۵ درصدی را ثبت کرده است. در تولید مس محتوی معدنی نیز این شرکت به‌عنوان شاخص اصلی تولید معادن، رشد ۴ درصدی داشته است. شرکت مس در سال ٩٧ از مجموع فروش داخلی و خارجی، موفق به کسب درآمد بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومانی شد که ۷ درصد بالاتر از برنامه ۹۵۰۰ میلیاردی شرکت در سال ۹۷ است و در سال جاری دستیابی به فروش ۱۵ هزار میلیارد تومانی هدف‌گذاری شده است. مطابق با ارزیابی‌ها، در سال٩٧، صادرات مس و محصولات مسی به حدود ۷۰۰ میلیون دلار بالغ شد.

اما در مورد آلومینیوم باید عنوان کرد، ایران رتبه ١٨ را در تولید آلومینیوم جهان دارد که با افتتاح کارخانه آلومینیوم لامرد، رتبه ایران به ١٤ ارتقا می‌یابد. این کارخانه با اعتبار یک میلیارد و ٢٠٠ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم در حال ساخت و تکمیل است. ظرفیت تولید آلومینیوم کشور، در برنامه ششم ٨٠٠ هزار تن است و با راه‌اندازی کارخانه‌های جدید، هدف‌گذاری دولت معادل یک و نیم میلیون تن تعریف خواهد شد. در حال حاضر و براساس افق ۶ ماه آینده، صادرات آلومینیوم و سرب ایران به‌دلیل محدودیت تولید و تقاضای بالای داخل کشور، محدود شده و بعضا مجوز صادرات برای آن صادر نمی‌شود.

تحریم فولاد ایران

ایران در تولید فولاد جلوتر از کشور‌های ایتالیا و فرانسه است و در فولاد رتبه دهم دنیا را به دست آورده است. میزان صادرات آهن و آلیاژهای آن (چدن و فولاد) طی سال ٩٧ به حدود ۹/ ۳ میلیارد دلار رسید. ایران همچنین در سال٩٧ بیش از ۸۴۰ میلیون دلار صادراتسنگ آهن داشته است.ارزیابی‌ها نشان می‌دهد صنعت فولاد ما وابسته به تکنولوژی خارجی نیست. این موضوع نشان می‌دهد، روند توسعه ما در طول سال‌های تحریم، از گزند مصون مانده است. در این بین تنها دسترسی به فاینانس خارجی، برای ما مقدور نیست، چرا که نمی‌توانیم از بانک‌های خارجی فاینانس دریافت کنیم.

براساس بررسی‌ها، صنعت فولاد ایران در طول ۱۰ سال گذشته، بالغ بر چند میلیارد دلار قرارداد خارجی با شرکت‌های غیر اروپایی امضا کرده است که این موضوع از محروم ماندن اروپاییان از حضور در بازار ایران حکایت دارد. در گذشته و قبل از تحریم‌ها، اکثر صنایع فولادی در ایران، توسط شرکت‌های اروپایی تامین و راه‌اندازی می‌شدند. اما امروز به دلیل تحریم‌ها، این تقاضا از اروپا به سمت سایر بازارها هدایت شده است و در این میان شرکت‌های اروپایی بازار خود را از دست داده‌اند. بنابراین باید همت کرده و تهدیدها را تبدیل به فرصت کنیم. بومی‌سازی یکی از این فرصت‌هاست که باید تقویت شود. در جهت نیل به این هدف بزرگ باید شرکت‌های دانش‌بنیان را بیشتر درگیر زنجیره تولید کنیم و برای تحقیقات و مطالعات علمی و تکنولوژیک برنامه‌ریزی ویژه، دقیق و بلندمدتی روی مواد معدنی استراتژیک کشور داشته باشیم.

طی٤٠ سال گذشته، میزان و سرعت پیشرفت در بعضی اقتصادها به مراتب بزرگ‌تر و بیشتر از ایران بوده که نیاز به تامل جدی در نحوه گزینش، اولویت‌دهی و اجرای سیاست‌های اقتصادی و اصلاحات ساختاری در این بازه دارد. در سال١٩٨٠، تولید ناخالص داخلی ایران تقریبا مشابه ترکیه و اندونزی بود، اما در سال ٢٠١٨، پس از٤٠ سال، تولید ناخالص داخلی ایران با فاصله معناداری از کشورهای ترکیه و اندونزی پایین‌تر است. این در حالی است که طی این مدت، تولید ناخالص داخلی مالزی، تقریبا ١٣ برابر شده در حالی ‌که ایران تنها ٥ برابر افزایش داشته است.

اکنون زمان آن است:

با توجه به مشکلات و سختی‌های موجود در صادرات محصولات فلزی، سیاست‌گذاران باید موانع داخلی موجود بر سر راه صادرات را برطرف کنند تا در سال رونق تولید، زمینه برای تقویت صادرات و تولیدات داخل فراهم شود. «مشوق‌های صادراتی» و «ایجاد بستر مناسب برای صادرات» از جمله این پیشنهادها است. در همین زمینه چندی پیش، رئیس انجمن صنایع مس با انتقاد از عوارض وضع شده برای صادرات برخی محصولات معدنی از جمله سنگ‌آهن و کنسانتره روی، عنوان کرد که صادرات کالاهای با ارزش‌افزوده بالا، نباید ممنوع یا مشمول پرداخت عوارض باشد. همچنین سایر موانع دیگر مانند سپرده‌گذاری ارزی و نیز سامانه‌های مختلفی که با بازار اختلاف قیمت دارند باید تا مدت زمان معینی حذف شوند تا شاهد افزایش صادرات تا حدودی باشیم.