آینده‌پژوهی ابزار هوشمندانه یک مدیر خلاق در پروژه‌های معدنی

به گزارش می‌متالز به نقل از ایمپاسکو، بر اساس مقاله او، این مدیران باید بتوانند با بهره‌گیری از آینده‌پژوهی و نگاه خلاقانه، ضمن ارزیابی دقیق ریسک‌ها، تهدیدات را به فرصت تبدیل کنند و به سمت تحقق اهداف راهبردی شرکت گام بردارند. چرا که تصمیم‌های ما مربوط به آینده است، اما دانسته‌ها از گذشته می‌آید، آینده‌پژوهی می‌تواند به‌ عنوان یک ابزار هوشمند در خدمت مدیران خلاق برای تصمیم‌گیری‌های دقیق و اثربخش در معدن‌کاری قرار گیرد.

۱- مقدمه

آینده‌­پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش‌­هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگو‌ها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌­ریزی برای آنها می­‌پردازد. آینده‌پژوهی نشان می­‌دهد که چگونه از دل تغییرات (یا عدم تغییرات) امروز، واقعیت فردا تجلی می‌یابد. آینده‌پژوهی، تفکرات فلسفی و روش‌­های علمی و مدل­‌های مختلف بررسی و مطالعه آینده را مطرح و با استفاده از آنها، آینده‌­های بدیل و احتمالی را ترسیم می‌­کند (ملک اخلاق و سلیمانی، ۱۳۹۵)؛ لذا می‌­توان گفت آینده‌پژوهی، ابزاری برای مهندسی هوشمندانه آینده است. آینده‌نگری تلاشی سیستماتیک برای بررسی درازمدت آینده علم، فناوری، اقتصاد، محیط و جامعه به منظور شناسایی پدیده­‌های نوظهور و حوزه­‌های زیربنایی تحقیقات استراتژیک است که بیشترین منافع اقتصادی و اجتماعی را در برداشته باشد (ضیایی پرور، ۱۳۹۱). در جهان امروز آینده‌پژوهی و آینده‌نگری یک ضرورت است. از این رو مدیران بایستی ضمن الـــزام به تجهیز علم آینده‌­شناسی و آینده‌­نگری، هنر مدیریت در محیط بی‌­ثبات و پویا و چگونگی برخورد با پدیده تغییر و بهره‌برداری از آن را بیاموزند. داشتن نگرش عمیق و ژرف‌نگری از تحولات شتابنده محیطی و کلان‌نگری که حاصل توجه عمیق به آینده است نیاز مدیران کشور است. مدیران قرن بیست‌ویکم منتظر نمی‌­مانند تا فرصت به سراغ آنان برود بلکه تغییر سکه­‌ای است که دو رو دارد که یک روی آن فرصت و روی دیگر آن تهدید است. مدیران عصر حاضر بایستــی ضمن دارا بودن توانایی شناسایی و بهره‌برداری از فرصت­‌ها، هنر تبدیل تهدید به فرصت را نیز بدانند. هنر بهره‌برداری از تغییر ناشی از انقلاب فناوری مهم‌ترین هنر مدیران امروز است. همه چیز در جهان در حال دگرگونی و تغییر است. به قول مایکل دل تنها چیز ثابت خود تغییر است (هاشمی جیردهی، ۱۳۸۵). آینده‌­نگری یا رهبری آینده‌­نگر تلاش می­‌کند تا از طریق شناسایی وضعیت‌­ها، آینده دل‌خواه را بسازد. آینده­‌نگری پیشگویی­‌ها و پیش­‌بینی­‌های خاص نیست، بلکه فرآیند سیستمی از تفکر درباره آینده است. بدین منظور که، انتظارات منطقی را برای شناسایی فرصت‌­ها و تهدید‌های پیش روی سازمان شکل دهد و اقداماتی را که پیامد‌های مطلوب را ارتقاء خواهد داد تدارک ببیند (غلامی و حسین‌پور، ۱۳۹۵). در این پژوهش ضمن تعریف خلاقیت و ویژگی­‌های افراد و مدیران خلاق، سعی بر آن شده است که آینده‌­پژوهی را به عنوان ابزاری برای مدیران خلاق در پروژه­‌های معدنی معرفی گردد.

۲- خلاقیت و ویژگی‌های افراد خلاق

خلاقیت یعنی به کارگیری توانایی‌­های ذهنی برای ایجاد یا تبلور یک فکر یا مفهوم جدید که برخی نیز آن را به ترکیب ایده­‌ها یا ایجاد پیوستگی بین ایده­‌ها تعبیر می­‌کنند. خلاّقیت پیدایش یک اندیشه نو بوده در حالی که نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است، از این زاویه ممکن است شخص خلاّق نوآور نباشد؛ یعنی می­‌تواند ایده‌­های جدید داشته ولی توانایی عرضه آن را نداشته باشد. بنابراین افرد نوآور غالباً خلاّق هستند ولی همه افراد خلاّق الزاماً نوآور نیستند (مرادی و رشیدپور، ۱۳۹۲). روانشناسان سعی داشته‌اند تا مشخصات افرادی که دارای سطح بالایی از خلاقیت هستند را مشخص کنند. ستیز مشخصات زیر را برای افراد خلاق بیان داشته است:

• سلامت روانی و ادراکی: توانایی ایجاد تعداد زیادی ایده به طور سریع؛
• انعطاف­پذیری ادراک: توانایی دست کشیدن از یک قاعده و چهارچوب ذهنی ثابت؛
• ابتکار: توانایی در ایجاد و ارائه پیشنهاد‌های جدید؛
• ترجیح دادن پیچیدگی نسبت به سادگی: توجه کردن و در نظر گرفتن چالش‌های جدید مسائل پیچیده؛
• استقلال رأی و داوری: متفاوت بودن از همکاران در ارائه نظرات و اندیشه‌های نو (کاظم‌پور و همکاران، ۱۳۹۲).

۳- ویژگی­‌های مدیر خلاق

مدیر خلاق و نوآور کسی است که از هیچ چیز، همه چیز می‌­آفریند. مدیر خلاق با استفاده از نیروی ذاتی و تخیل خلاق خود، امکانات بالقوه را به بالفعل تبدیل می­‌کند. مدیر خلاق باید فضایی بیافریند که خودش بتواند خلاق باشد و افراد سازمان را هم نیز برای خلاقیت تحریک کند و این فضا، فضایی است که از کار روزمره به دور است و به نحوی تفویض اختیار کند تا هر کسی خود مشکل خودش را حل کند (سایت راسخوان، ۱۳۹۳). مدیران بایستی زمینه­‌های لازم را برای خلاقیت و نوآوری کارکنان فراهم کنند، مدیران نیاز بدان خواهند داشت که درک کنند خلاقیت از سه بخش عمده تشکیل شده است: ۱- تخصص، ۲- تفکر خلاق و ۳- انعطاف‌پذیر و انعکاس. مدیران می­‌تواند بر دو بخش نخست نیز اثرگذار باشند، اما انجام این کار هزینه‌بر و وقت‌گیر است، آن چه که اثربخشی بیشتری دارد افزایش انگیزش درونی کارکنان است (عبدالهی، ۱۳۸۷).

ویژگی­‌های مدیر خلاق عبارت است از:

۱- اعتماد به نفس دارد و مقاوم، مصمم و سمج است.

۲- قدرت تحمل ابهامات را دارد و دیرتر خسته و کلافه و سردرگم می­‌شود.

۳- به پدیده‌­ها نگاهی غیرمرسوم دارد.

۴- قدرت اطلاعات تخصصی و عمومی زیادی دارد.

۵- در مدیریت خود از سبک رهبری تفویضی استفاده می­‌کند و بسیار انعطافپذیر است.

۶- ثبات فکری دارد و ساده‌انگار نیست.

۷- تجربه پژوهشی­‌اش او را به دنبال فکر‌های بکر و دست نخورده می­‌کشاند.

۸- جسارت برخورد با مسایل پیچیده را دارد.

۹- علاقه وافری به کار و تلاش و کوشش دارد.

۱۰- دقیق و ریزنگر است و به دقت به اطراف نظر می­‌افکند.

۱۱- در ضمن استقلال رای و قضاوت، حوصله و توانایی شنیدن و هم‌جوشی افکار را دارد.

۱۲- خطرپذیر است.

۱۳- سریع‌الانتقال است و قدرت حل مسائل را دارد.

۱۴- برای پیشبرد اهداف خود، از ارتباطات گروهی و شخصیتی استفاده می­‌کند.

۱۵- برنامه­‌ریزی او بلندمدت و راهبردی است.

۱۶ فرصت‌طلب و موقعیت‌جوست و قبل از دیگران طرح‌­های خود را ارائه می‌دهد.

۱۷- سنت‌شکن و نوگراست.

۱۸- گیرنده‌­های قوی و حساسی دارد.

۱۹- هوش­‌های چند گانه او از متوسط جامعه بالاتر است (سایت راسخوان، ۱۳۹۳).

۲۰- عمل‌گرایی نشانه یک مدیر برجسته و خلاق می­‌باشد.

۲۱- مدیر کسی است که می‌­تواند نتایج مطلوب را به دست آورد و رهبر کسی است که توانایی پیش‌­بینی آینده را دارد. وظیفه یک رهبر تضمین عملکرد عالی در کار مورد نظر است.

۲۲- وظیفه یک مدیر این است که آفریننده شرایط و موقعیت­‌ها باشید نه آفریده آنها.

۲۳- اراده کنید که همیشه به وجود آورنده تحولات باشید نه قربانی تغییرات.

۲۴- آینده متعلق به کسانی است که ریسک می­‌کنند، نه افراد راحت‌طلب.

۲۵- مرتباً با کارکنان تمرین اندیشه‌گشایی کنید، یعنی بگذارید هر کس هر ایده‌­ای به ذهنش می­‌رسد آزادانه بیان کند. با این کار آنها را تشویق می‌­کنید تا مدام در مورد کارشان تفکر خلاق داشته باشند.

۲۶- از نشانه‌های یک مدیر برتر نتیجه‌گیری شدید اوست (ترکمندی، ۱۳۸۹).

۴- مدیران خلاق و آینده­‌نگر در پروژه‌­های معدنی

در این پژوهش مدیر خلاقی که حوزه فعالیت­ش در خصوص مدیریت پروژه­های مکانیک سنگی در معادن زیر­زمینی می­‌باشد را از زاویه آینده‌پژوهی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. مکانیک سنگ علم مطالعه اثر نیرو‌ها به روی سنگ‌هاست. مهم‌ترین هدف مکانیک سنگ گردآوری آن دسته از اطلاعاتی است که با آنها بتوان سازه‌های مهندسی را در داخل (تونل­ها و فضا‌های زیرزمینی) یا به روی سنگ‌ها (پایداری شیروانی­‌ها) طراحی و اجرا نمود (شهریار، ۱۳۹۰). با توجه به شرایط گوناگون زمین ‌شناسی و طبیعت پیچیده توده‌­سنگ­‌ها، پیش‌‌بینی و مدل‌­سازی رفتار توده‌­سنگ در پروژه‌های معدنی، به ویژه پیرامون فضای زیرزمینی را از دیدگاه علمی و نظری مشکل می­‌سازد. تعدد عوامل موثر بر رفتار توده‌­سنگ و عدم شناخت قطعی آنها لزوم ارزیابی رفتار واقعی آن را ایجاب می­‌کند. به مشاهده، اندازه‌­گیری و ثبت پارامتر‌های رفتاری توده­‌سنگ رفتار سنجی، به هر وسیله­‌ای که بدین منظور استفاده شود ابزار و به عمل استفاده از ابزار برای رفتار­سنجی، ابزاربندی گفته می­‌شود. ابزار اندازه­‌گیری، برای بررسی و اندازه­‌گیری حرکات سطحی، تغییر­شکل­‌های زمین، تنش ‌ها و ... به کار می­‌رود. انتخاب این ابزار‌ها نیاز به یک دید کلی از خواص توده­‌سنگ و نیز اهدافی که برای فرآیند رفتارسنجی متصور شده، دارد. به طور کلی رفتار‌سنجی فضا‌های زیرزمینی در یک طرح در سه بخش تقسیم‌بندی می‌­گردد: رفتارسنجی فضا‌های زیرزمینی قبل از اجرای طرح، در حین اجرا و پس از اجرا (هنگام بهره‌برداری به منظور پیش‌­بینی و کنترل مخاطرات احتمالی) (آهنگری، ۱۳۸۹)؛ بنابراین روش­‌های آینده‌پژوهی و رفتارسنجی فضا‌های زیرزمینی، چشم مدیران خلاق را نسبت به رویدادها، فرصت‌ها و مخاطرات احتمالی آینده باز نگه داشته و ابهامات را کاهش داده و توانایی انتخاب گزینه‌­های هوشمندانه را افزایش می­‌دهد از این رو به آنها اجازه داده تا بدانند که به کجا‌ها می­‌توانند بروند (آینده‌های اکتشافی)، به کجا باید بروند (آینده­‌های هنجاری) و از چه مسیر‌هایی می­‌توانند با سهولت بیشتری به آینده‌­های مطلوب خود برسند (راهبرد‌های معطوف به آینده‌سازی) (الهی‌نژاد، شریفی، ۱۳۹۴)؛ لذا اهداف ابزاربندی در فضا‌های زیرزمینی عبارت است از ارزیابی و تایید صحت پارامتر‌های طراحی، کنترل و بهینه‌سازی مراحل اجرا، بهبود شرایط ایمنی اجرای طرح، علت‌یابی مسائل، کاهش هزینه اجرا، ارزیابی روش‌­های نوین اجرا و پیشبرد دانش و فناوری احداث فضا‌های زیرزمینی. برای حصول به نتایج فوق باید برنامه ابزار بندی با دقت تمام طراحی گردد. بدین معنی که با طی مراحل زیر بصورت قدم به قدم، سیستمی ایجاد کرد که در آن سوال مورد نظر طراح دقیقاً طرح شده و ابزار مناسب برای پاسخ‌گویی به سوال مذکور به درستی انتخاب و در محل مناسب نصب و قرائت گردد تا نتایج حاصله پس از تحلیل مناسب، به کمک مهندس طراح بیاید:

• تشخیص مناطقی که توان ایجاد مشکل را دارند.
• آیا این مناطق احتیاج به رفتارنگاری دارند؟ چرا؟
• چه پارامتر‌هایی باید در این محل‌ها ثبت و رفتارنگاری شوند؟
• از چه نوع ابزاری باید برای ثبت این پارامتر‌ها استفاده شود؟
• داده‌ها چگونه بایستی جمع‌آوری شوند؟
• اطلاعات حاصله چگونه بایستی مورد تفسیر قرار گیرند؟
• هزینه طرح داده چه مقدار است؟ (آهنگری، ۱۳۸۹).

 بنابراین آینده‌­پژوهی دیدن هر چیز قبل از وقوع آن است. بحران‌­ها به جز در موارد نادر علائم هشداردهنده‌­ای را قبل از وقوع از خود بروز می­‌دهند. مدیر خلاق نباید به راحتی از کنار این علائم هشداردهنده عبور کند. البته بعضی از آنها نشانه‌ها را احساس نمی­‌کنند، چون وقایع آینده برایشان اهمیت ندارد. خلاصه این که مدیران می­‌توانند با انجام آینده‌­پژوهی، علایم اولیه خیلی از بحران­‌ها را قبل از وقوع آنها درک و آنرا مهار کنند (سایت آینده‌پژوهی، بی­تا).

۵- نتیجه‌گیری

دگرگونی در سراسر جهان امروزه باعث شده که خلافیت بیش از پیش اهمیت یابد و جوامع فقط از راه ابتکار و نوآوری می­‌توانند خود را با شرایط جدید تطبیق دهند. یکی از ارکان اصلی برنامه­‌ریزی استراتژیک دارا بودن ذهنی خلاق و آینده‌پژوهانه است. مدیران خلاق ریسک‌ها را مدیریت می‌کنند، کنجکاوند، جسورانه مدیریت می‌کنند، از فرصت‌ها به بهترین شیوه بهره می‌برند، رویکرد استراتژیک‌شان را حفظ می‌کنند. مدیرانی که بیشترین خلاقیت را در رهبری نشان می‌دهند افرادی انگیزه‌بخش و با اثرگذاری بالا، قاطع و مصمم و مستقل هستند و نکته‌ی مهم‌تر اینکه از کنجکاو بودن هراس ندارند و در کار خود با اطمینان و آرمش بحران را با آرامش مدیریت می­‌کنند؛ بنابراین آینده­‌پژوهی می‌تواند به عنوان ابزاری جهت تصمیمات هوشمندانه برای مدیران خلاق در پروژه­‌های معدنی محسوب ­گردد.

منابع و مراجع

• ملک اخلاق، اسماعیل، سلیمانی، رضا، (۱۳۹۵). تاثیر آینده‌نگاری شرکتی بر تصمیمات استراتژیک و عملکرد شرکت. چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت استراتژیک، ۱۶ و ۱۷ آذر ۱۳۹۵ دانشگاه تهران، ۴۵۲-۴۳۹.
• ضیایی‌پرور، حمید، (۱۳۹۱). روش­‌های آینده‌نگری و آینده‌پژوهی. مدیریار پایگاه جامع مدیریت http://athir.blogfa.com/post/4558
• هاشمی جیردهی، سیدمهدی، (۱۳۸۵). مدیران آینده‌نگر، سایت آینده‌نگر، http://daneshnameh.roshd.ir
• غلامی، احمد، حسین‌پور، فرهاد، (۱۳۹۵). بررسی رابطه آینده‌نگری مدیران با عملکرد در واحد‌های صنعتی. ششمین کنفرانس ملی MNGTCONF04_006.
• مرادی، علیرضا، رشیدپور، علی، (۱۳۹۲). نقش خلاقیت در فرآیند حل مسائل فرهنگی از طریق هم‌افزایی فرهنگی. مجله مهندسی فرهنگی.
• کاظم‌پور، نسرین، پاغر، مرجان، ناصری، مینا، (۱۳۹۲). نظام پذیرش و بررسی پیشنهاد‌ها ابزاری مناسب جهت رشد نوآوری و خلاقیت در سازمان. یازدهمین همایش و پنجمین جشنواره ملی نظام پیشنهادها.
• ویژگی­‌های یک مدیر خلاق چیست؟ (۱۳۹۳). https://rasekhoon.net/faq/show/1039896/
• عبداللهی، ابوطالب، (۱۳۸۷). نقش مدیران و سازمان­‌ها در خلاقیت و نوآوری. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، حصون شماره ۱۶.
• ترکمندی، حمیدرضا، (۱۳۸۹). ویژگی­‌های مدیر موفق و مدیر خلاق (۲۴۰ نکته در مورد مدیر موفق). www.zibaweb.com.
• شهریار، کورش، (۱۳۹۰). جزوه مکانیک سنگ، دانشگاه صنعتی امیر کبیر.
• آهنگری، کاوه، (۱۳۸۹). جزوه دوره دکتری ابزاربندی ژئوتکنیکی، دانشگاه علوم و تحقیقات.
• الهی‌نژاد، حسین، شریفی، مهدی، (۱۳۹۴). چشم‌انداز مهدویت با کاربست آینده‌پژوهی. دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، استانبول.
• آینده‌پژوهی، سایت مجمع مدیران مدیران، http://majmamodiran.ir

منبع: ایمپاسکو