سه فوریت پایان بحران آبی

به گزارش می متالز، بدمصرفی به‌عنوان یک آفت فرهنگی از یکسو و اعمال سیاست‌هایی که روند غلطی را در بخش مصرف شکل داده از دیگر سو، بیش از همه بحران آب در ایران را تشدید کرده است.

به اعتقاد فعالان بخش‌خصوصی، در بحث «مدیریت منابع آب» تاکیدات بسیاری از سوی سیاست‌گذاران صورت می‌گیرد، اما برای عبور از این شرایط بحرانی به اقدام عملیاتی نیاز است.

«ساماندهی تجارت آب مجازی» (به‌عنوان ابزار جدیدی برای مقابله با کم آبی)، «اصلاح الگوی کشت» و «توجه به اقتصاد آب» سه فوریتی هستند که به اعتقاد بخش‌خصوصی باید برای مقابله با بحران آب در دستور کار تصمیم‌سازان قرار گیرد. در این بین طبیعت هم نسبت به تشدید بحران آب هشدارهایی را مخابره می‌کند.

ارزیابی‌ها حاکی است در فقدان رودخانه‌های دائمی و پرآب، اتکا عمده روی شانه منابع زیرزمینی قرار می‌گیرد که این موضوع تبعاتی را به همراه خواهد داشت. مصرف بی‌رویه از منابع زیرزمینی سه چالش سریالی«خشکی چشمه‌ها، قنات‌ها و چاه‌ها»، «شوری آب» و «فرونشست زمین» را به دنبال خواهد داشت.

شاخص‌های مختلف بین‌المللی حاکی از آن است که ایران در وضعیت تنش آبی قرار دارد. کارشناسان براین‌باورند که وضعیت نابسامان مدیریت منابع موجود آبی کشور، یکی از علل اصلی قرار گرفتن در شرایط تنش آبی به‌شمار می‌رود.

به اعتقاد تحلیلگران بخش آب، در صورت ادامه وضع موجود در مدیریت منابع آب، ایران با مشکلات عدیده‌ای از جمله مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روبه‌رو خواهد شد. در همین راستا، فعالان بخش خصوصی در نشست هیات نمایندگان اتاقمشهد «دلایل شکل‌گیری بحران کم‌آبی»، «تبعات این بحران» و «راهکارهای خروج از آن» را مورد بررسی قرار دادند.

رئیس اتاق ایران معتقد است ضعف مدیریت و آفت بدمصرفی، رمق منابع آب را کشیده است و این موضوع باعث شده آینده جامعهکشور با ابهام مواجه شود. به اعتقاد شافعی، کانون تمرکز سیاست‌گذاران برای مهار بحران آب باید به سمت اصلاح و تاکید بر مقوله‌هایی مانند آب مجازی، اصلاح الگوی کشت و اقتصاد آب حرکت کند.

سه‌ ضلع بحران‌زا

غلامحسین شافعی در هفتمین نشست هیات نمایندگان مشهد، بحران آب را مهم‌ترین چالش کشور دانست. به اعتقاد رئیس اتاق ایران، تشدید بحران آب، تداوم بدمصرفی و ضعف در مدیریت منابع، آینده مبهمی را در این بخش رقم زده است.

به گفته او، بدمصرفی یکی از آفات فرهنگی ماست؛ آفتی که از غذای سر سفره و کیفیت مصرف آب‌مان آغاز می‌شود و به دیگر شئون زندگی‌مان تسری پیدا می‌کند. شافعی همچنین معتقد است سیاستگذاری‌ها در این حوزه به شکلی است که روندهای غلط در بخش مصرف تشدید می‌شوند.

او در ادامه گفت: روزگاری در فرهنگ ما نان حرمت داشت و آب از قداست برخوردار بود، اما چون ارزان و فراوان در اختیار جامعه قرار گرفت، بی‌محابا مصرف شد و حرمت آن از میان رفت.

شافعی در ادامه این نشست به رویکردهای کلان در بخش مدیریت مصرف آب اشاره کرد و با انتقاد از بی‌عملی در این حوزه، گفت: در بحث مدیریت آب تاکیدات بسیاری صورت می‌گیرد، اما برای عبور از این شرایط بحرانی به اقدام عملیاتی نیاز است.

رئیس اتاق ایران «آب مجازی» را از جمله موضوعاتی دانست که باید در سیاست‌گذاری‌ها بر آن تاکید ویژه‌ای صورت گیرد؛ به اعتقاد او اگر به بحران دچاریم چرا باید کشت‌های آب‌بر انجام شود و سرمایه نسل بعد در مصرف مدیریت‌نشده آب قربانی شود، آن هم در حالی که زمینه واردات بعضی از محصولات کشاورزی پرآب از کشورهای همسایه وجود دارد.

شافعی در بخش دیگری از اظهارات خود به «اصلاح الگوی کشت» اشاره کرد. به گفته او، وزارت جهادکشاورزی سال‌هاست که روی اصلاح الگوی کشت تاکید دارد، اما همچنان خروجی مثبتی برای آن دیده نمی‌شود.

او در ادامه مثالی آورد: سال‌ها خراسان بزرگ مرکز کشت زعفران بود ولی امروز این محصول در عمده استان‌های کشور کاشت و برداشت می‌شود، بی‌آنکه به ظرفیت بازار آن توجهی شده باشد.

«اقتصاد آب» از دیگر مسائلی بود که شافعی در این نشست به آن اشاره کرد و گفت: اقتصاد آب از دیگر موضوعاتی است که اگرچه فراوان بر آن تاکید شده اما برنامه مشخصی برای تحقق اهداف آن نیاز است. رئیس اتاق ایران با اشاره به تلاش‌های اتاق ایران در حوزه توسعه کشاورزی و موضوع آب، گفت: به‌موازات افزوده شدن پسوند کشاورزی به‌عنوان اتاق، قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار نیز پارلمان بخش خصوصی را موظف کرد تا اقدام به ایجاد دفتر کشاورزی و مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب کند و البته این مهم زودتر از تکلیف قانون در اتاق محقق شد.

این ساختار، حالا باوزارت نیرو ارتباط تنگاتنگی دارد و در چارچوب تفاهمی، به دنبال کمک‌رسانی برای رفع چالش‌های حوزه آب است. او در ادامه اظهار کرد: بیراهه نیست اگر بگوییم که بحران آب امروز مهم‌ترین چالش کشور است.

خاطرم هست چند سال پیش یک مقام مسوول پشت تریبون قرار گرفت و خطاب به حضار، گفت؛ همین امروز با درختان خیابانتان عکس یادگاری بگیرید، چون اگر وضع مصرف و بحران آب به همین منوال پیش برود، چند سال آینده دیگر خبری از آنها نخواهد بود. این هشدار باید در اذهان ما ماندگار شود.

هشدارهای طبیعت

در ادامه این جلسه مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی، بحران آب (از کسری منابع تا فرونشست زمین) را مورد ارزیابی قرار داد.

محمد علایی با تاکید بر اینکه ایرانیان قرن‌هاست که با خشکسالی دست به گریبان هستند، اظهار کرد: تمدنکاریزی بر قناعت و مصرف صحیح منابع آبی تاکید داشت، اما توسعه بی‌رویه و تغییر رویکردها در الگوی مصرف چالش‌های جدی را در منابع آبی کشور رقم زد.

به اعتقاد او، این اندیشه که چون پول و منابع هست و تامین آب کار دشواری نخواهد بود، ما را با مشکل مواجه کرده است.

علایی، در ادامه از هشدار طبیعت نسبت به تشدید بحران آب خبر داد و گفت: در فقدان رودخانه‌های دائمی و پُرآب، اتکای عمده ما به منابع آبی زیرزمینی است، اما مصرف بی‌رویه از همین آبخوان‌ها، چالش‌های دیگری را باعث شده است.

او به تبعات اضافه برداشت از آبخوان‌ها اشاره کرد و توضیح داد: با افت سطح آب، اول چشمه‌ها، بعد قنات‌ها و چاه‌ها خشک می‌شوند. در ادامه آب شور می‌شود، وضعیتی که امروز همه دشت‌های ما به آن مبتلایند. اما آخرین اخطار طبیعت فرونشست سطح زمین است.

او تصریح کرد: در حال‌حاضر دشت مشهد ۲۵ و نیشابور ۲۸ سانتی‌متر فرونشست داشته و سطوح بحرانی را نیز پشت‌سر گذاشته‌اند. این اتفاق به ایجاد شکاف در سطح زمین منجر خواهد شد و مسیرهای ارتباطی را از میان می‌برد. همین حالا باند اصلی فرودگاه مشهد در حال فرونشست است و این پدیده مخرب به خود شهر نیز رسیده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی تاکید کرد: بر این باوریم بیشتر از کارگزاران دولتی و نمایندگان مجلس، این بخش‌خصوصی است که می‌تواند موثر و تعیین‌کننده باشد و در حوزه مدیریت آب مددرسانی کند.

علایی با تاکید بر اینکه، در حوزه آب نباید یک پارادوکس امنیتی شکل بگیرد، یادآور شد: تلاش ما این بوده که موضوع مدیریت مصرف را با مشارکت‌جویی از ذی‌نفعان این حوزه به‌ثمر برسانیم و از فعالان بخش کشاورزی به‌صورت مستمر برای برگزاری جلسات هم‌اندیشی دعوت به‌عمل آورده‌ایم.

اگر امروز شاهد کاهش مصرف در بخش کشاورزی هستیم، مرهون همین مشارکت و همگرایی است. به گفته او بحران آبی امروز، عارضه‌ای نیست که بتوان ظرف چندماه آن را حل‌وفصل کرد، درواقع دهه‌ها رویکرد اشتباه، وضعیت امروز را رقم زده، پس درمان آن نیز نیازمند صرف زمان مقتضی است.