از فرار مالیاتی تا خرید و فروش غیررسمی مواد اولیه

به گزارش می متالز، به عبارتی، اقتصاد زیرزمینی یا بازار سیاه، بازار کالا و خدماتی است که خارج از حیطه نظارت دولت کار می‌کند. تنوع بالای این فعالیت‌ها، ارائه یک تعریف جامع برای اقتصاد زیرزمینی را دشوار کرده است.

در صنایع معدنی نیز شرکت‌هایی هستند که مواد اولیه خود را به‌طور غیررسمی و بدون فاکتور خرید و فروش می‌کنند که می‌تواند جزو اقتصاد زیرزمینی تعریف شود. البته برخی کارشناسان در حوزه صنایع معدنی معتقدند، خرید و فروش بدن فاکتور در این حوزه بیشتر فرار مالیاتی است تا فعالیت زیرزمینی.

فعالیت‌های زیرزمینی

این موضوع که فرار مالیاتی نیز می‌تواند در اقتصاد زیرزمینی قابل‌تعریف باشد، جای تامل دارد. در تعاریف و مصادیقی که برای فعالیت‌های زیرزمینی ارائه شده، این فعالیت‌ها در ۴ بخش تقسیم‌بندی شده‌اند که در ادامه به آن می‌پردازیم.

1. اقتصاد غیرقانونی: شامل درآمدهای ناشی از فعالیت‌های ناقض قوانین مرتبط با برخی از احکام حقوق تجارت؛ مانند تجارت مواد مخدر یا پولشویی.
2. اقتصاد گزارش نشده: شامل آن‌دسته از فعالیت‌های اقتصادی که براساس قانون ‌باید به سازمان امور مالیاتی گزارش شود و نشده است، مانند فرارهای مالیاتی.
3. اقتصاد ثبت نشده: شامل آن‌دسته از فعالیت‌های اقتصادی که ضوابط و مقررات مرتبط با ارائه گزارش به مراکز آمار دولتی را رعایت نمی‌کنند. اقتصاد ثبت نشده معادل همان درآمد ثبت نشده است؛ یعنی درآمدی که ‌باید در نظام‌های حسابداری ملی ثبت شود، اما این اتفاق نمی‌افتد؛ مانند فعالیت‌های تولیدی خانوار.
4. اقتصاد غیررسمی: شامل آن‌دسته از فعالیت‌های اقتصادی است که از برخی هزینه‌ها طفره می‌روند و درنتیجه خود را از منافع و حقوق درج شده در قوانین و قواعد رسمی محروم می‌کند، مانند فعالیت‌های غیررسمی در صنایع غذایی.

خرید غیررسمی مواد اولیه

درباره خرید و فروش‌های غیررسمی در بازار صنایع معدنی حسام ادیب، رئیس هیات‌مدیره شرکت دانش‌بنیان پاترون اظهار کرد: بسیاری از شرکت‌ها و افراد به‌ شکل غیررسمی کار می‌کنند. برای نمونه یک محصول معدنی مانند فلورین که در کارخانه فولاد کاربرد دارد را خریداری می‌کنند. این محصول در بازار به صورت رسمی و غیررسمی قابل‌فروش است. حتی اگر فلورین عیار ۶۵درصد را در گوگل جست‌وجو کنید، بیشتر فروشندگان اینترنتی این محصول معدنی را به شکل غیررسمی می‌فروشند.
ادیب در پاسخ به این پرسش که تفاوت قیمت‌های رسمی و غیررسمی در محصولات معدنی چیست، عنوان کرد: در خرید و فروش غیررسمی مالیات ارزش افزوده محاسبه نمی‌شود، به عبارت ساده‌تر خرید و فروش در دفترها ثبت نمی‌شود و در این میان مالیات بر درآمد هم پرداخت نمی‌شود.
وی در پاسخ به این پرسش که با این تعریف، بازار قراضه جزو بازارهای غیررسمی به‌شمار می‌رود، عنوان کرد: بخش عمده‌ای از حوزه قراضه به شکل غیررسمی است، حتی آهن اسفنجی هم تا حدی غیررسمی خرید و فروش می‌شود. برخی از فولادسازان کوچک بخشی از فروش خود را در دفترهای مالیاتی ثبت نمی‌کنند.

تفاوت نرخ دلار، زمینه‌ساز بازار زیرزمینی

درباره بازار غیررسمی صنایع معدنی، علی‌حسین زاویه، دبیر انجمن صنعت نسوز ایران نیز اظهار کرد: اقتصاد زیرزمینی در هر حوزه وجود دارد و صنایع معدنی نیز از این موضوع خارج نیستند. بیشتر مواد اولیه‌ به‌وسیله بازار زیرزمینی وارد می‌شود.
زاویه در ادامه توضیح داد: به نوعی تمام مواد اولیه‌ای که با ارز ۴۲۰۰تومانی وارد می‌شود، در بازار به شکل غیررسمی به فروش می‌رسد. برای نمونه در صنعت نسوز منیزیم، فلز سیلیسیم، پودر آلومینا و... که در آجرهای نسوز به کار گرفته می‌شود، به‌طورغیررسمی در بازار خرید و فروش می‌شود.
وی در پاسخ به این پرسش که اقتصاد زیرزمینی به دلیل چه عواملی است، گفت: اقتصاد زیرزمینی به دلیل تفاوت نرخ ارز است. از دلارفروش ته بازار تا طلافروش و قاچاق‌فروش از اختلاف نرخ دلار بهره می‌‌برند. چرا بنزین سر مرزها به فروش می‌رسد، در حالی که دولت مقدار زیادی هزینه کارت سوخت می‌کند و برای بنزین یارانه درنظر می‌گیرد؟ اگر یارانه‌ای داده نشود، این شکاف‌ها از بین می‌رود و مصدایق اقتصاد زیرزمینی کمتر خواهد شد.
دبیر انجمن صنعت نسوز ایران، به تفاوت نرخ ارز اشاره کرد و گفت: تفاوت نرخ ارز، رانت‌ها و زمینه‌ فساد را در اقتصاد ایجاد می‌کند. اقتصاد زیرزمینی در بخش‌های گوناگون می‌تواند روی دهد.
زاویه با تاکید بر این موضوع که تنها راهکار شفافیت اقتصاد ایران ارز تک‌نرخی است، عنوان کرد: تنها راه درمان اقتصاد زیرزمینی، تک‌نرخی شدن ارز است. دلار هم یک کالاست که باید میزان عرضه و تقاضا نرخ آن را مشخص کند. البته باید کنترل‌‌هایی بر عرضه و تقاضا وجود داشته و کنترل آن در اختیار دولت و بانک مرکزی باشد. زمانی که دلار تک‌نرخی شود، زمینه‌های فساد برچیده می‌شود.
وی در پاسخ به این پرسش که خلأ برخی از حوزه‌ها ربط چندانی به نرخ دلار ندارد، مانند قراضه که به عنوان یک بازار غیررسمی در بازار فولاد شناخته شده است، بنابراین چگونه می‌توان این بازارها را در کنترل درآورد، گفت: صادرات قراضه به پاکستان و دیگر کشورها نیز از تفاوت نرخ دلار نشأت می‌گیرد. برخی، میلگردی که با نرخ ۴۲۰۰تومان خریداری کرده‌اند، تبدیل به قراضه و به نرخ دلار ۱۰هزار تومانی صادر می‌کنند. یا بیلت و حتی پروفیل را تبدیل به قراضه کرده و صادر می‌کنند.
دبیر انجمن صنعت نسوز ایران در ادامه با قاطعیت تاکید کرد: اقتصاد غیررسمی به دلیل تفاوت نرخ ارز بوده و با تک‌نرخی‌شدن ارز از بین می‌رود.

واحدهای تولیدی فرار مالیاتی دارند

همچنین درباره اقتصاد زیرزمینی، مصطفی عبداللهی، مدیرعامل شرکت نورد فولاد تهران اظهار کرد: برخی از واحدهای فولادی در خرید و فروش خود نه فاکتور رسمی می‌گیرند و نه فاکتوری ارائه می‌دهند. به دلیل اینکه حجم دفترهای خود را پایین نشان دهند و از مالیات فرار کنند، این کارها را انجام می‌دهند. وی در ادامه خاطرنشان کرد: البته به این رویکرد نمی‌توان اقتصاد زیرزمینی گفت، بلکه نوعی فرار مالیاتی است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا اقتصاد زیرزمینی در حوزه فولاد وجود دارد، عنوان کرد: در حوزه فولاد اقتصاد زیرزمینی چندان معنایی ندارد، به این دلیل که خرید و فروش در این حوزه بسیار علنی انجام می‌شود. اگر هم توافقی از سوی خریدار و فروشنده انجام شود که خرید و فروش آنها ثبت نشود، درحقیقت نوعی فرار مالیاتی است.
مدیرعامل شرکت نورد فولاد تهران در ادامه درباره اقتصاد زیرزمینی توضیح داد: اقتصاد زیرزمینی درباره کسانی است که لابی‌های کلان دارند و کل فعالیت آنها غیرقانونی است و در حوزه دلار و طلا بیشتر روی می‌دهد.
عبداللهی در پاسخ به این پرسش که بازار قراضه به نوعی جزو بازار غیررسمی است، عنوان کرد: در حوزه قراضه نیز خرید و فروش بدون ‌فاکتور بیشتر معنای فرار مالیاتی دارد. از آنجا که بازار قراضه یک بازار سنتی بوده، به ناچار به بازاری بدون فاکتور تبدیل شده است.

سخن پایانی

براساس آمارهای ارائه شده، دست‌کم ۴۳هزار میلیارد تومان معادل کل یارانه پرداختی به مردم در یک سال به دلیل وصول نشدن مالیات از اقتصاد زیرزمینی به کشور ضرر وارد می‌شود. از این‌رو می‌توان با قاطعیت عنوان کرد، فرار مالیاتی یکی از مصادیق مهم اقتصاد زیرزمینی به‌شمار می‌رود. در حوزه صنایع معدنی، این موضوع وسعتی به بزرگی بازار ضایعات دارد که خرید و فروش در آن بدون فاکتور و در راستای فرار مالیاتی انجام می‌شود.