مشمولان اتوبوس اینترنتی در تهران/ هدف‌گذاری یک استارت‌آپ برای شیفت ۲ درصد خودروهای شخصی به انبوه‌برها

به گزارش می متالز، «دنیای اقتصاد» اولین رسانه‌ای بود که روز شنبه هفته جاری و پس از انتشار اخباری در برخی رسانه‌ها به نقل از یکی از مدیران ترافیکی که کلیات یک طرح جدید در حوزه حمل و نقل عمومی را به شکل ناقص و مبهم اعلام کرده بود، تعبیر درستی از آنچه قرار است اجرا شود را استفاده و اعلام کرد برای اولین بار قرار است طرح «اتوبوس اینترنتی» در پایتخت اجرا شود. با این حال در همان روز حواشی بسیاری درباره این خبر میان مدیران شهری و شهروندان شکل گرفت که ناشی از ابهام در خبر اعلامی اولیه از سوی یکی از مدیران ترافیکی تهران بود و موجب شد برخی از افراد در خانواده مدیریت شهری آگاهانه یا ناآگاهانه به تکذیب خبر رو بیاورند. ماجرا از این قرار بود که در خبر اولیه از تعبیر «فروش صندلی اتوبوس‌های ناوگان حمل و نقل عمومی» استفاده شد که واکنش شهروندان، برخی مدیران دولتی و اعضای شورای شهر را بر انگیخت؛ هر چند همین حالا هم هر صندلی در هر یک از انواع ناوگان حمل‌ونقل عمومی اعم از مترو و اتوبوسرانی به بهایی که البته با اختصاص یارانه، بسیار پایین‌تر از هزینه واقعی سفر است، فروخته می‌شود، اما جزئیات تکمیلی طرح جدید حمل و نقلی که قرار است اجرا شود، پرده از سه واقعیت درباره این طرح بر می‌دارد که نشان می‌دهد واکنش‌های اولیه نسبت به آن بی جهت بوده است. واقعیت اول این است که فروش صندلی وسایل نقلیه انبوه‌بر در قالب طرح جدید واقعیت دارد، اما محتوایی که از نحوه اجرای این طرح و ناوگانی که قرار است صندلی‌های آن به بهای بیشتر از بلیت اتوبوس فروخته شود، صحت نداشته است. واقعیت دیگر این است که قرار است بخش خصوصی که وسایل نقلیه انبوه‌بر را در مالکیت خود دارد، این طرح را اجرا کند، به این ترتیب که یک شبکه محدود در برخی مسیرها در داخل شهر و نیز بین شهرهای حومه تا پایتخت که تقاضای سفر در آنها وجود دارد اما شبکه حمل و نقل عمومی موجود پاسخگوی این تقاضا نیست، ایجاد کند که در زمان‌های مشخص، مسافران را میان مبداء و مقصد مشخص جابه‌جا و امکان اطمینان مسافران از اینکه در آن زمان صندلی برای آنها وجود دارد را فراهم کند.

سومین واقعیتی که درباره نحوه فعالیت شبکه اتوبوس اینترنتی آشکار شده نیز این است که این مجموعه مستقل از شرکت واحد اتوبوسرانی شهرداری تهران عمل می‌کند و میان ناوگان به‌کار گرفته در این شبکه با ناوگان موجود در شبکه اتوبوسرانی همپوشانی وجود ندارد. بخش خصوصی پیشگام در این میدان، یک استارت‌آپ است که قرار است بخشی از تقاضاهای سفر با اتوبوس و مینی‌بوس را به شکل «با کیفیت» و به نحوی که رضایت مسافران از شبکه سنتی حمل و نقل عمومی به مراتب بیشتر باشد، پاسخ دهد؛ به این ترتیب که هیچ مسافر ایستاده‌ای در این ناوگان وجود نخواهد داشت و قابلیت رزرو صندلی از قبل برای مسافرانی که با انگیزه شغلی یا تحصیلی ناگزیر به انجام سفرهای روزانه هستند را دارد.

 طرح اتوبوس اینترنتی یک گام از ایده جلوتر رفته و برای اجرای آن یک توافق اولیه با بخش خصوصی صورت گرفته است. بر اساس این توافق به زودی و احتمالا از ابتدای زمستان، ۵۰ دستگاه مینی‌بوس متعلق به شرکت‌های حمل و نقل فعال در بخش خصوصی که مجوز فعالیت خود را از شهرداری تهران دریافت کرده‌اند، قرار است در ۱۸ مسیر به کار گرفته شود، به این ترتیب که درخواست صندلی در آنها از طریق اپلیکیشن طراحی شده برای این امر صورت گیرد.توافقات اولیه حاکی است قرار است خیلی زود آمار ناوگان تحت پوشش شبکه اتوبوس و مینی‌بوسرانی استارت‌آپی پایتخت به ۷۰۰ تا ۸۰۰ دستگاه برسد که اگر چنین شود، سهم این شبکه از بازار سفرهای روزانه پایتخت به میزان قابل توجهی افزایش خواهد یافت. روزانه حدود ۲۰ میلیون سفر درون‌شهری با مقاصد کار، تحصیل، خرید و... در پایتخت انجام می‌شود که البته تمام این سفرها متعلق به جمعیت ۹میلیون نفری شب تهران نیست، بلکه بخشی از آنها سفرهایی است که هر روز از حومه تهران به سمت شهر مادر انجام می‌شود و اغلب آنها در زمره سفرهای شغلی و تحصیلی است. جمعیت مجموعه شهری تهران شامل پایتخت و شهرهای حومه در حال حاضر حدود ۱۶ میلیون نفر برآورد می‌شود.در این میان بخش عمده سفرهای میان حومه و تهران با خودروی شخصی انجام می‌شود، چراکه دسترسی مطلوب و کافی به مترو و شبکه اتوبوسرانی در اغلب شهرهای حومه وجود ندارد؛ به این ترتیب سفرهای روزانه این افراد به پایتخت مسبب بخش قابل توجهی از آلودگی و ترافیک تحمیل شده به تهران است.

در عین حال در هفته‌های اخیر تغییر قیمت سوخت و سهمیه‌بندی برای این گروه نیز مشکلاتی ایجاد کرده و هزینه سفر با خودروی شخصی برای آنها دیگر مانند گذشته به صرفه نیست. از سوی دیگر پیش از ماجرای تغییرات بنزینی هم مترو با سرریز مسافر روبه‌رو بود و گفته می‌شود همین وضعیت بغرنج پس از تغییر قیمت سوخت با افزایش ۲۰ درصدی تقاضای سفر فراتر از وضعیت اشباع قبلی روبه‌رو شده است. شرایط ناوگان اتوبوسرانی هم به مراتب از وضعیت مترو بدتر است، طوری که از ۶هزار اتوبوس فعال در شبکه سنتی اتوبوسرانی پایتخت، ۳هزار دستگاه سن فرسودگی را سپری کرده و با عملیات «احیا» به سختی برای ادامه سرویس‌دهی سرپا نگه داشته شده‌اند. حتی اگر فرض کنیم تمام این اتوبوس‌ها در بهترین وضعیت قرار داشته باشند، باز هم ناوگان اتوبوسرانی با کمبود ۳هزار اتوبوس برای افزایش سهم از سفرهای روزانه شهری از ۱۰ به ۱۵ درصد روبه‌روست. در این فضا که مدیریت شهری با تنگنای مالی روبه‌روست و نمی‌توان در کوتاه‌مدت به تقویت ناوگان مترو و اتوبوسرانی امید بست، یک ایده منجر به توافق اولیه از طرف بخش خصوصی که محتوای آن ورود اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های استارت‌آپی به شبکه حمل و نقل عمومی است، قرار است به بخشی از نیاز مهاجران بنزینی از خودروی شخصی به شبکه حمل و نقل عمومی پاسخ دهد.

 هشت شرط وجود دارد که مشمولان سفر با ناوگان انبوه‌بر استارت‌آپی را مشخص می‌کند. شرط اول این است که دست‌کم حدود ۲۰-۱۰ مسافر برای حرکت میان یک مبدا و مقصد مشخص در یک زمان خاص از شبانه‌روز تقاضای سفر داشته باشند تا سرویس مذکور در مسیر مربوطه تعریف شود. شرط دوم این است که سفرهای انجام شده با مسافت طولانی و دست‌کم بیش از ۷ کیلومتر و حتی در بهترین حالت بیش از ۱۰ کیلومتر باشد؛ کمااینکه استارت‌آپ مربوطه در حال حاضر ۶۰۰ مسیر بیش از ۷کیلومتری را شناسایی کرده که قرار است در فازهای بعدی ناوگان خود را در این مسیرها توسعه دهد. یکی دیگر از شرایطی که وجود آن موجب می‌شود افراد برای انجام سفر با ناوگان اتوبوسرانی اینترنتی مناسب شناخته شوند، هدف «شغلی» یا «تحصیلی» بودن سفر آنهاست. آن‌گونه که شهاب‌الدین کرمانشاهی، کارشناس برنامه‌ریزی حمل و نقل به «دنیای اقتصاد» گفته است، این شبکه می‌تواند مقاصد پرکاربرد سطح شهر را که در حال حاضر پوشش شبکه حمل و نقل عمومی سنتی برای آنها وجود ندارد و به دلیل میزان پایین تقاضا، پیش‌بینی خط اتوبوس یا مترو برای آنها توجیه‌پذیر نیست، پوشش دهد. در حال حاضر عمده سفرها در این مسیرها با ناوگان تاکسی اینترنتی انجام می‌شود و این در حالی است که هزینه سفر در ساعات پیک ترافیک صبحگاهی و عصرگاهی با این ناوگان عموما بین ۲۰ تا ۴۰ هزار تومان هزینه به مسافران تحمیل می‌کند که از استطاعت بسیاری از شهروندان، به ویژه آنها که به‌صورت منظم و روزانه ناگزیر به انجام سفرهای شغلی و تحصیلی هستند، خارج است. کرمانشاهی از این ایده حمل و نقلی به‌عنوان یک راه‌حل میانه یاد کرده است که در شرایط فعلی می‌تواند به این جنس از تقاضاها پاسخ دهد.

بنابراین توضیحات، یکی دیگر از شرایط مشمولان اتوبوسرانی اینترنتی همین است که سفر با تاکسی اینترنتی را به صرفه نمی‌دانند؛ به‌ویژه با توجه به تغییراتی که در نرخ اغلب این شرکت‌ها برای ارائه خدمت به مسافران با قیمت جدید سوخت ایجاد شده است. شرط پنجم نیز به مسیر مورد تقاضا مرتبط است؛ به این ترتیب که مسیرهای پر استفاده و فاقد پوشش حمل و نقل عمومی می‌توانند مشمول این سرویس جدید در شهر شوند. بر اساس شرط ششم، مسیرهایی که با وجود حضور شبکه اتوبوسرانی سنتی، با ضعف در سطح و میزان سرویس‌دهی روبه‌رو هستند نیز مشمول ارائه این خدمات خواهند شد. همچنین ساکنان مجتمع‌های مسکونی به ویژه در مناطق ۲۲ و چهار که در ساعات پیک صبح و عصر به حجم قابل توجهی از جابه‌جایی به مراکز شهری نیاز دارند، هفتمین گروهی هستند که می‌توانند مشمول دریافت خدمت از شبکه انبوه‌بر استارت‌آپی شوند. هشتمین شرطی که می‌تواند شهروندان را مشمول برخورداری از خدمات این مد جدید حمل و نقلی کند نیز نیاز به سفر میان حومه و شهر مادر است. حومه‌نشین‌ها اغلب از میدان مرکزی شهر به سمت شهر مادر عزیمت می‌کنند و این یعنی چنین نقطه‌ای، مبدا مناسبی برای ارائه سرویس‌های اتوبوس و مینی‌بوس اینترنتی است.

به گفته کرمانشاهی، سامانه انبوه‌بر استارت‌آپی جدید یک مد میانه به شمار می‌آید که چیزی بین تاکسی اینترنتی و حمل و نقل عمومی به شکل سنتی است. بررسی اولیه نشان می‌دهد بخش خصوصی متقاضی راه‌اندازی این شبکه حمل و نقلی، معتقد است این مد حمل و نقلی باکیفیت با استقبال شهروندان روبه‌رو خواهد شد و این ناوگان به سرعت گسترش خواهد یافت. برآوردهای اولیه که کرمانشاهی به‌عنوان مشاور حمل و نقل این پروژه استارت‌آپی انجام داده نشان می‌دهد با توسعه این ناوگان، در ماه‌های آتی تعداد مجموع اتوبوس و مینی‌بوس اینترنتی به ۲ تا ۳هزار دستگاه خواهد رسید و روزانه۲ تا ۳ درصد از سفرهای درون‌شهری تهران را پوشش می‌دهد و این یعنی سهم این ناوگان از پوشش سفرها خیلی زود به سهم فعلی تاکسی‌های اینترنتی از کل سفرهای روزانه تهرانی‌ها نزدیک خواهد شد. برای تحقق این هدف قرار است از حدود ۸۰۰ دستگاه اتوبوس دربستی شرکت‌های خصوصی که در ساعات مشخصی از صبح و عصر به‌عنوان سرویس کارمند ادارات به کار گرفته می‌شوند و در بقیه روز ظرفیت آنها خالی و بی استفاده است نیز به تدریج استفاده شود. به این ترتیب بدون خرید اتوبوس جدید، ظرفیت جدیدی برای مسافران درون‌شهری در ازای دریافت بهایی که برای بخش خصوصی نیز به صرفه باشد، ارائه خواهد شد.راه‌اندازی ناوگان حمل و نقلی جدید در بستر یک استارت‌آپ، اگر مورد استقبال شهروندان قرار گیرد سه اتفاق مثبت برای ترافیک تهران رقم می‌زند. اتفاق اول این است که از حجم ورود خودروی شخصی از حومه به تهران به شدت کاسته خواهد شد، چراکه سفر با این ناوگان از سفر با خودروی شخصی با قیمت جدید بنزین، می‌تواند به صرفه‌تر باشد و این یعنی تعداد یک میلیون خودرویی که هر روز از مبادی ورودی پایتخت به تهران سفر می‌کنند، به میزان قابل ملاحظه‌ای تقلیل خواهد یافت.

اتفاق دوم این است که ظرفیت حمل و نقل عمومی با سرویس‌دهی بخش خصوصی تقویت می‌شود و حتی ایجاد رقابت میان این ناوگان و تاکسی اینترنتی، می‌تواند به مناسب‌تر شدن هزینه استفاده از تاکسی‌های اینترنتی نیز منجر شود. رخداد سوم در پی راه‌اندازی این سرویس حمل و نقلی نیز این است که شبکه اتوبوسرانی و مینی‌بوسرانی شهر کامل‌تر از گذشته خواهد شد و نه تنها چیزی از سرویس موجود کاسته نمی‌شود، بلکه یک خدمت حمل‌و‌نقلی به امکانات فعلی اضافه می‌شود. در آتیه این ایده قرار است سفرهای چارتری نیز مشابه آنچه در خطوط هوایی پیش‌بینی می‌شود، میان مبدأ و مقصد مشخص به ویژه بین شهرهای حومه و تهران پیش‌بینی شود. انتخاب بهینه اینکه چه خدمتی در چه زمانی با چه حجمی و در چه مسیری ارائه شود نیز به شکل هوشمند میسر است، به این ترتیب که اپلیکیشن ارائه‌دهنده این سرویس نیازسنجی دقیقی از اطلاعات موثر در تصمیم در این رابطه را به دست خواهد آورد و بر اساس میزان تقاضا، توسعه خدمات خود را دنبال می‌کند.  خودداری از «ایستاده فروشی» به جای «صندلی فروشی» در این ناوگان، ویژگی مهمی است که کیفیت سفر با آن را افزایش داده و می‌تواند استقبال مسافران را به دنبال داشته باشد و اتفاقا صندلی فروشی با تعبیری که این استارت‌آپ قصد انجام آن را دارد، خدمتی اضافه‌تر از خدمات رایج حمل و نقل عمومی سنتی به مسافران است. کرمانشاهی درباره هزینه استفاده از این ناوگان نیز توضیح داد: مدلی که در حال حاضر برای تعیین بهای خدمات با ناوگان اتوبوسرانی استارت‌آپی پیش‌بینی شده، این است که رقمی بین تاکسی اینترنتی و بلیت اتوبوس شرکت واحد برای هر سرویس در نظر گرفته می‌شود که البته فاصله این رقم با تاکسی اینترنتی قدری بیشتر از فاصله آن با کرایه اتوبوس است.