ارتقای یک پله‌ای تولید فولاد ایران درجهان

به گزارش می متالز، با توجه به وضعیت کنونی پیش‌بینی می‌شود این روند صعودی در سال‌های آینده افزایش یابد و ایران به رتبه‌های بهتری در این زمینه دست یابد. البته در زمینه تولید فولاد باید به این موضوع توجه شود که برای ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر در این صنعت بتوان به سمت تولید فولادهای آلیاژی و خاص پیش رفت. در گزارش زیر سیدتقی نعیمی، عضو هیات علمی دانشگاه و کارشناس صنایع فلزی به بررسی جایگاه ایران در صنعت فولاد در مقایسه با کشورهای دیگر و همچنین تولید فولادهای زنگ‌نزن و بایدهایی که لازم است مسئولان امر برای ارتقای این صنعت در پیش بگیرند، پرداخته است.

رشد تولید فولاد ایران در سال ۲۰۱۷ میلادی

تولید فولاد خام ایران در سال ۲۰۱۷ میلادی (تا ۹ ماه نخست ۱۳۹۶) حدود ۲۱/۷۲۶ میلیون تن بود. رشد تولید فولاد ایران در این سال نسبت به سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۵) حدود ۴/۲درصد بوده است. ایران بیشترین رشد تولید را بین ۱۵ کشور عمده تولیدکننده فولاد خام جهان داشته است. همان‌گونه که ۴ سال پیش پیش‌بینی کرده بودم، رتبه جهانی تولید فولاد خام ایران در سال ۲۰۱۷میلادی از چهاردهم به سیزدهم صعود کرده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود ایران سال آینده از رتبه سیزدهم سال ۲۰۱۷ میلادی به رتبه دوازدهم بزرگترین تولیدکننده فولاد خام جهان دست یابد. تولید فولاد خام قاره آسیا در سال ۲۰۱۷ میلادی حدود۱۱۶۲/۵ میلیون تن بوده و به‌عبارت دیگر تولید ۵/۴ درصد نسبت به تولید سال ۲۰۱۶(۱۳۹۵) کاهش یافته است. تولید فولاد خام کره‌جنوبی در سال ۲۰۱۷(۱۳۹۶) نسبت به ۲۰۱۶(۱۳۹۵) حدود ۳/۷ درصد افزایش یافته است. تولید فولاد خام ۲۸ کشور بازار مشترک اروپا در سال ۲۰۱۷ میلادی حدود ۱۶۸/۷ میلیون تن بوده که ۴/۱درصد نسبت به تولید این کشورها در سال ۲۰۱۶ میلادی رشد داشته است.  تولید فولاد خام کشورهای امریکای‌جنوبی در سال ۲۰۱۷ میلادی حدود ۴۳/۷ میلیون تن بوده که رشد ۸/۷درصدی نسبت به سال ۲۰۱۶میلادی را نشان می‌دهد. بزرگترین کشور این منطقه برزیل در سال ۲۰۱۷میلادی حدود ۴۳/۴ میلیون تن فولاد خام تولید کرده که رشدی ۹/۵ درصدی نسبت به تولید سال ۲۰۱۶ میلادی را نشان می‌دهد.
تولید فولاد خام جهان در سال ۲۰۱۷میلادی حدود ۱۶۷۴/۷۲۴میلیون تن بود که میانگین رشد تولید فولاد خام جهان در سال ۲۰۱۷میلادی نسبت به سال ۲۰۱۶میلادی به‌طور تقریبی ۵/۵درصد بوده است.
ظرفیت نصب شده تولید فولاد جهان با وجود کاهش ظرفیت ۶۵ میلیون تنی چین در سال ۲۰۱۷میلادی حدود ۳۵۰ میلیون تن بیشتر از حد نیاز بوده است. ظرفیت نصب شده در حال بهره‌برداری تولید فولاد ایران در سال گذشته میلادی حدود ۳۲ میلیون تن بوده است. پیش‌بینی می‌شود رشد جهانی فولاد در جهان امسال میلادی نسبت به گذشته میلادی کمتر از رشد تولید سال ۲۰۱۷میلادی از سال ۲۰۱۶میلادی باشد.

فولاد زنگ‌نزن

تولید فولاد زنگ‌نزن جهان در سال گذشته میلادی حدود ۴۷/۵ میلیون تن برآورد می‌شود. حدود ۵۴درصد این تولید یعنی ۲۷/۵ میلیون تن از انواع فولاد زنگ‌نزن جهان در سال ۲۰۱۷میلادی در چین تولید شد. ژاپن ۳/۱۲۵، کره‌جنوبی۲/۳۷۵، امریکا ۲/۷۵، ۲۸ کشور اروپایی ۷/۳۵ میلیون تن انواع فولاد زنگ نزن را در سال ۲۰۱۷میلادی تولید کرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد زنگ‌نزن جهان در سال ۲۰۱۸میلادی حدود ۴۹ میلیون تن باشد. هرچند فعالیت‌هایی ازسوی بخش خصوصی برای تولید برخی از انواع فولاد زنگ نزن در حد کمی در چند سال گذشته در ایران تولید شد. شوربختانه مسئولان دولت‌های ایران در ۳۹ سال گذشته در عمل برای تولید انواع فولاد زنگ‌نزن اقدامی انجام نداده‌اند و هنوز هیچ کارخانه تولید فولاد زنگ‌نزن در اشل صنعتی در ایران وجود ندارد. این در حالی است که از لحاظ تامین مواد اولیه معدنی و حامل‌های انرژی، ایران بیشترین مزیت خدادادی را بین سایر کشورهای جهان برای تولید انواع فولاد زنگ‌نزن داراست. مسئولان ایمیدرو در دولت یازدهم و دوازدهم توانستند از ارزهای بلوکه شده ایران در چین و... فاینانس چندین واحد تولید آهن‌اسفنجی با استفاده از انرژی گاز را برای واحدهای احیای مستقیم تامین کنند. شاید چین در امسال میلادی حداکثر حدود ۱/۳۸ درصد آهن‌اسفنجی جهان را تولید کند اما ۵۴درصد انواع فولاد زنگ‌نزن جهان در سال ۲۰۱۷میلادی در چین تولید شده است.  امید است مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت با کاهش درصدی از خرید برخی کالاهای غیرضروری چینی، تجهیزات فنی برای تولید سالانه حدود ۳۰۰ هزار تن انواع فولاد زنگ نزن خریداری کنند. نسل آینده ایران در صورت تحقق این خواسته ملی، میراث باارزشی از دولت دوازدهم خواهد داشت. مازاد بر نیاز صنایع داخلی به تولیدات این مجتمع تولید فولاد زنگ نزن، در جهان مشتریان زیادی هم دارد. ارزش‌افزوده صادرات هر تن فولاد زنگ‌نزن چندین برابر صادرات فولاد خام خواهد بود. علاوه بر این واردات غیرمستقیم فولاد به‌صورت تجهیزات صنعتی در چند سال گذشته حدود ۳۰ برابر صادرات غیرمستقیم فولاد به‌ٌصورت تجهیزات صنعتی بوده است با تولید انواع فولاد زنگ نزن به‌صورت ورق به طور قطع بخش خصوصی به صادرات انواع محصولات تولید شده از ورق فولاد زنگ نزن داخلی مانند سینک، انواع مبدل‌های حرارتی، مخزن‌ها، سایر لوازم خانگی و... اقدام خواهد کرد. از این‌رو اشتغالزایی زیادی به‌دنبال خواهد داشت. در چند سال گذشته به علت کیفیت مناسب و کاربردهای متعدد، رشد تولید فولاد زنگ‌نزن بیش از فولاد معمولی و سایر فلزها و آلیاژهای آنها در جهان بوده است. پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده نیز رشد تولید انواع فولاد زنگ‌نزن و سایر فولادهای آلیاژی ویژه، بیشتر از رشد تولید انواع فولادهای ساختمانی در جهان باشد.

ذخایر سنگ آهن جوابگو است؟

مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت به بهانه اینکه باید پایان برنامه ۲۰ ساله چشم‌انداز تولید فولاد ایران را به ۵۵ میلیون تن برساند، در ۶ سال گذشته کوشش‌های زیادی به‌منظور افزایش ظرفیت تولید فولاد ایران کرده و می‌کنند. این بزرگواران می‌دانند بسیاری از پیش‌نیازهایی که در برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله آمده و به پایان رسیدن آنها برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد پیش‌نیاز است، تاکنون تحقق پیدا نکرده و تا سال ۱۴۰۴ نیز عملیاتی نخواهند شد. این بزرگواران نمی‌گویند با کدام ذخایر سنگ‌آهن قابل بهره‌برداری با هزینه تمام شده مساوی استرالیا و برزیل و... در ایران از ۱۰ سال آینده می‌خواهند فولاد تولید کنند. مشکلات تامین سنگ‌آهن از معادن ایران در ۱۰ سال آینده چگونه برطرف خواهد شد؟
اکتشاف معادن به‌طور اعم و اکتشاف سنگ‌آهن به‌طور اخص با ریسک‌های زیادی همراه است. از سال ۱۳۹۰ تاکنون مسئولان دولت یازدهم و دوازدهم با گسترش نسبی عملیات اکتشافی نسبت به دهه گذشته موفق به کشف چند ذخیره کوچک و متوسط معدنی سنگ‌آهن بوده‌اند. این معادن به روش‌های کم‌هزینه و متداولی که در معادن در دست بهره‌برداری جهان و معادن شناخته شده ایران از قبیل چغارت، چادرملو، گل‌گهر، سنگان و... به کار گرفته می‌شود به صورت روباز قابل بهره‌برداری هستند. اما ذخایر بزرگ سنگ‌آهن کشف شده در چند سال گذشته به‌طور عمده کم‌عیارتر از معادن سنگ‌آهن در دست بهره‌برداری ایران هستند و باید به روش زیرزمینی بهره‌برداری شوند. اگر دولت‌های آینده بتوانند برای بهره‌برداری معادن زیرزمینی سنگ‌آهن ایران، تجهیزات فنی لازم را فراهم کنند. هزینه تمام‌شده کنسانتره سنگ‌آهن از این معادن زیرزمینی نسبت به نرخ تمام‌شده کنسانتره مناسب برای احیا با گاز از مجتمع معدنی سنگان، گل‌گهر، چادرملو و... چند درصد بیشتر خواهد بود؟ آیا واحدهای مختلف احیای مستقیمی که با ظرفیت حدود یک میلیون تن در سال در نقاط مختلف کشور بدون رعایت طرح آمایش سرزمین در دست بهره‌برداری بوده یا در آینده شروع به بهره‌برداری می‌شوند از لحاظ اقتصادی با وجود مصرف بیشتر انرژی به ازای تن تولید فولاد نسبت به قطر، عمان، بحرین، عربستان، پاکستان و... قادر به ادامه تولید خواهند بود؟

وضعیت تولید فولاد در سطح جهانی

تولید فولاد چین در سال ۲۰۱۷میلادی حدود ۸۳۲ میلیون تن بوده است، به عبارت دیگر چین در این سال بیشترین تولید فولاد خام خود را در دو دهه گذشته تجربه کرده است. سال گذشته چین بر اثر فشار جهانی با خارج کردن تعداد زیادی از کوره‌های القایی از مدار تولید و همچنین تعطیل کردن برخی کارخانه‌های قدیمی در مجموع حدود ۶۵ میلیون تن از ظرفیت تولید فولاد خود کاسته است.
در سال ۲۰۱۷ میلادی به علت افزایش مصرف داخلی فولاد چین و تصمیم‌های سایر کشورها در ممانعت از صادرات بی‌حد و حصر از این کشور صادرات مستقیم فولاد چین نسبت به سال ۲۰۱۶میلادی با کاهش چشمگیری روبه‌رو شده است. قرار است تا سال ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۹) حدود ۱۵۰ میلیون تن دیگر از ظرفیت مازاد تولید فولاد چین کاهش یابد. جهان در چند سال گذشته با افزایش بیش از حد ظرفیت تولید فولاد خام روبه‌رو بوده است. کشورهای اروپایی و سایر کشورهای صنعتی در دهه گذشته از افزایش ظرفیت تولید فولاد خام، خودداری کرده و کوشش می‌کنند در صورت نیاز مقداری از فولاد خام مصرفی خود را از سایر کشورهای جهان مانند ایران وارد کنند. به عبارت دیگر با کاهش واردات سنگ‌آهن و حامل‌های انرژی در ارتباط با تولید فولاد از سایر کشورها، وابستگی خود را در این زمینه کاهش می‌دهند. کشورهای صنعتی جهان، چین و هندوستان در چند سال گذشته کوشش زیادی در راستای بهبود کیفیت فولاد و تنوع بخشیدن به محصولات فولادی خود انجام داده‌اند.
پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد هندوستان در سال آینده از نظر مقدار، بیشتر از تولید فولاد ژاپن شود، به عبارت دیگر هندوستان که از نظر جمعیت دومین کشور جهان است و پس از چین قرار دارد از نظر مقدار تولید فولاد هم از سال ۲۰۱۸میلادی دومین بزرگ فولاد جهان خواهد بود. با توجه به اینکه مصرف سرانه فولاد هندوستان در سال ۲۰۱۶میلادی حدود ۶۹/۲ کیلوگرم و میانگین سرانه مصرف فولاد جهان در همین سال حدود ۲۲۲/۷ کیلوگرم بوده، از این‌رو می‌توان انتظار داشت این موضوع در سال‌های آینده باعث رشد تولید فولاد چین شود.

اقدام به بهره‌وری بیشتر

باتوجه به اینکه در چند سال گذشته مقادیر زیادی فولاد به‌صورت ریل آهن، انواع لوله‌های فولادی و... از کشورهای خارجی وارد ایران شده است و با در نظر گرفتن ارزش واردات مستقیم و غیرمستقیم انواع فولاد وارداتی به ایران (که خیلی بیشتر از ارزش صادرات فولاد خام ایران است)، تراز کمی و تجاری فولاد ایران در چند سال گذشته منفی بوده، یعنی بیش از آنچه فولاد با ارزش‌افزوده کم صادر می‌کنیم، فولاد با ارزش‌افزوده بالا به‌طور مستقیم و غیرمستقیم صادر می‌کنیم. ضریب بهره‌وری استفاده از تجهیزات نصب شده فولادی ایران در چند سال گذشته از میانگین ضریب بهره‌وری کل جهان کمتر است. مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت با سرمایه‌گذاری زیاد برای افزایش ظرفیت تولید فولاد ایران که قسمت عمده این سرمایه‌گذاری هزینه‌های ارزی زیادی به کشور تحمیل کرده است، توانستند حداکثر با حفظ ضریب بهره‌وری از تجهیزات نصب شده فولادی در سال ۲۰۱۷ میلادی نسبت به سال‌های گذشته حدود ۴/۲۱ میلیون تن فولاد خام تولید کنند.
 امید است مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت باوجود چراهای زیادی که از لحاظ فنی و اقتصادی در ارتباط با گسترش بی‌حد و حصر افزایش ظرفیت تولید فولاد خام، که به‌طور عمده به لطف خرید تجهیزات از خارج تاکنون حاصل شده است، در سال ۲۰۱۸ میلادی و در مدت زمان باقی‌مانده از عمر دولت دوازدهم با مدیریت بهینه و سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به افزایش بهره‌وری از ظرفیت‌های نصب شده تولید فولاد اقدام کنند. تحقق این هدف سبب رشد تولید، کاهش انرژی مصرفی به ازای تن تولید محصولات فولادی، کاهش نرخ تمام‌شده محصولات فولادی، بهبود کیفیت و تنوع بخشیدن به محصولات فولادی ایرانی می‌شود.  امید است در سال‌های آینده این بزرگواران، رشد کیفی و تنوع محصولات فولادی را سرلوحه برنامه‌ریزی‌های خود قرار دهند تا رشد کمی آن، زیرا استقلال سیاسی بدون قدرت نظامی و استقلال صنعتی، در عمل پایدار نخواهد بود. استقلال صنعتی با رشد کیفی محصولات و تنوع تولید، صادرات غیرمستقیم محصولات فلزی اعم از انواع فولادهای کیفی، مس، آلومینیوم، سرب و روی و آلیاژهای آنها به‌صورت تجهیزات ساخته شده در کشور پایدار خواهد بود.