فرصت سوزی ریلی و گازی هند در ایران

به گزارش می متالز، رسانه ها، کارشناسان و احزاب هند هفته گذشته همزمان با آغاز عملیات خط آهن چابهار - زاهدان و  طرح توسعه میدان گازی فرزاد ب  با استفاده از منابع داخلی ایران با انتقاد از دولت نارندرا مودی نخست وزیر گفتند هند بابت از دست دادن این دو طرح مهم ریلی و گازی در ایران ضرر زیادی خواهد کرد که جبران آن در اینده شاید امکان پذیر نباشد . این افراد از دولت خواستند که  تسلیم فشارهای آمریکا نشود و همانند گذشته استقلال خود را در زمانی که پای منافع  ملی این کشور است در پیش بگیرد.

 توسعه میدان گازی فرزاد ب همواره مد نظر هندی‌ها بوده است اما دهلی‌نو با وقت‌کشی و با دست پس زدن و با پا پیش کشیدن طی یک بازه طولانی از توسعه این میدان سرباز زد که دلیل اصلی آن فشارهای آمریکا بوده است.

با این حال، ایران پس از برجام و لغو تحریم‌ها بر سر این موضوع با دهلی‌نو به مذاکره پرداخت اما هندی‌ها خواستار شرایط ویژه‌ای از جمله دریافت گاز با قیمت کمتر شدند و همین امر نیز توسعه این میدان را باز به تاخیر انداخت.

پس از مدتی دهلی‌نو تهدید کرد درصورتی که ایران توسعه این میدان گازی را به هند ندهد، خرید نفت از ایران را یک پنجم کاهش خواهد داد و این کار را انجام داد.

وزیر نفت ایران در واکنش به این اقدام گفته بود که " ما  نمی توانیم با تهدید وارد قرارداد شویم"

بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در خرداد سال گذشته در مورد انجام اکتشافات در میدان گازی گفت: هنوز هندی‌ها برای توسعه میدان گازی فرزاد ب جلو نیامده‌اند اما قصد ما این است که آخرین مذاکرات نیز با آن‌ها انجام شود البته اگر همچنان اعلام آمادگی نکردند کار را با یک شرکت ایرانی پیش خواهیم برد، هرچند اگر شرکت هندی جلو بیاید و اعلام آمادگی کند، آن‌ها در اولویت وزارت نفت برای تکمیل این میدان گازی خواهند بود.

وزیر نفت هند در زمانی که زمزمه واگذاری طرح توسعه فرزاد ب به یک شرکت روسی به دلیل تعلل هند مطرح بود با اشاره به کمک به ایران در زمان تحریم گفت که تهران با واگذاری حقوق توسعه میدان گازی فرزاد ب به ما باید تلافی کند.

دارمندرا پرادهان، وزیر نفت هند پیش از این گفته بود با توجه به اینکه هند در دوران سختی در کنار ایران ایستاد، دهلی نو انتظار دارد که تهران با واگذاری حقوق توسعه میدان گازی فرزاد ب به کسانی که در ابتدا آن را کشف کردند، تلافی کند.

وی افزود: "ما برای روابط مان ارزش قائلیم. در روزهای سخت ایران، زمانی که همه کشورهای غربی ایران را تحریم کرده بودند، ما در کنار آنها ایستادیم و مقادیر چشمگیری نفت خام از آنها خریدیم. ما همچنین ما وقتی که کانال‌های بانکی باز شد تا پنی آخر پول نفت ایران را بازگرداندیم."

پس از اینکه تهران از واگذاری حقوق توسعه میدان گازی فرزاد ب به هند خودداری کرد، دهلی نو نیز تصمیم گرفت تا واردات نفت از این کشور را به میزان یک پنجم کاهش دهد.

ایران نیز با کاهش یک سوم زمان پرداخت پول نفت خریداری شده از ایران توسط پالایشگاه‌های هندی این اقدام را تلافی کرد؛ تهران همچنین هزینه حمل بار محموله‌های نفتی به هند را افزایش داد.

این اظهارات وزیر نفت هند درحالی است که این کشور در تمامی مراحل با تحریم‌های آمریکا همراهی کرده است. از کنار کشیدن از خط لوله صلح تا تعلل در توسعه چابهار و حتی میدان گازی فرزاد ب. همچنین این کشور به محض تحریم‌های آمریکا صادرات نفت از ایران را کاهش داد و مطابق با میزان تعیین شده از سوی آمریکا مطابقت داد.

میدان گازی فرزاد ب

میدان گازی فرزاد ب  یکی از میدان‌های گازی مشترک ایران و عربستان است که در سال ۲۰۱۲ کشف شد و تولید گاز طبیعی و میعانات گازی آن از سال ۲۰۱۳ توسط عربستان آغاز شد، شرکت های هندی پس از ۱۰ سال مذاکره و امضای قرارد توسعه تاکنون سرمایه گذاری در این میدان گازی را آغاز نکرده اند تااینکه ایران خود اقدام به توسعه این میدان کرد.

 هند از سال ۲۰۰۹ تاکنون به دنبال کسب قرارداد توسعه میدان گازی فرزاد ب بوده است اما به بهانه‌های مختلف از جمله تحریم‌های آمریکا در اجرایی کردن سرمایه گذاری خود درنگ کرده است

کنسرسیومی متشکل از شاخه خارجی شرکت نفت و گاز طبیعی هند (OVL) ، ایندیان اویل (IOC) و اویل ایندیا در سال ۲۰۰۸ به کشف گازی فرزاد ب کمک کردند اما به دلیل تحریم‌های غرب علیه ایران، برای استخراج گاز از آن درخواستی مطرح نکردند. 
در سپتامبر ۲۰۱۴، ایران با اشاره به تاخیر شرکت‌های هندی در توسعه میدان فرزاد ب، این میدان را در فهرست میادینی قرار داد که قرار است برای آن‌ها مناقصه برگزار شود. در آوریل ۲۰۱۵، تیمی از وزارت نفت هند به ایران سفر کرد تا با مقامات کشور برای انعقاد قرارداد توسعه این میدان گفت وگو کند. 
شرکت او ان جی سی در ماه سپتامبر سال گذشته قصد داشت قرارداد توسعه میدان گازی فرزاد ب را با ایران امضا کند اما تحریم‌های آمریکا سبب شد تا شرکت‌های مشاوره‌ای اروپایی و استرالیایی قراردادهای خود را لغو کرده و بانک ملی هند نیز در خصوص این پروژه اخطار دهد. 
شرکت او ان جی سی ویدش پیش از این نیز به دلیل تحریم‌های آمریکا توسعه میدان گازی فرزاد ب را به تعویق انداخته بود. 
چهار سال پیش بود که اختلافات میان هند و ایران بر سر میدان گازی فرزاد ب روابط دو کشور در زمینه انرژی دچار تنش کرد به گونه‌ای که هند تهدید کرد واردات نفت خود از ایران را کاهش خواهد داد. این تنش‌ها با سفر حسن روحانی رییس جمهوری ایران به هند و توافق با دهلی نو در این خصوص خاتمه یافت. 

میدان گازی فرزاد ب یکی از میدان‌های گازی ایران است که در سال ۲۰۰۸ کشف شد و تولید گاز طبیعی و میعانات گازی آن از سال ۲۰۱۳ آغاز شد. حجم ذخیره این میدان ۲۱٫۷ تریلیون فوت مکعب است که حدود ۶۰ درصد آن قابل استخراج است. ظرفیت تولید این میدان حدود ۱٫۱ میلیارد فوت مکعب در روز است. 

میدان گازی فرزاد “ب ” در مجموعه‌ای مشهور به بلوک فارسی قرار دارد که حوزه‌ای سرشار از منابع گاز و میعانات گازی واقع شده در غرب میدان پارس شمالی و شمال غرب میدانهای ‌گلشن و فردوسی در آبهای خلیج فارس است.

امضای قرارداد اولیه اکتشاف و توسعه فرزاد “ب” با کنسرسیومی متشکل از سه شرکت دولتی هند به حدود سال ٢٠٠٠ میلادی بازمی‌گردد؛ اما این قرارداد تنها در بخش اکتشاف اجرایی شد و در بخش توسعه هیچ اقدامی برای برداشت منابع گازی این میدان صورت نگرفت.

توسعه میدان گازی فرزاد ب توسط ایران

به گزارش رسانه‌های هند، آنوراگ سریستاوا سخنگوی وزارت امور خارجه هند هفته گذشته در حضور خبرنگاران در دهلی نو گفت: تهران به ما اعلام کرده است که آن‌ها طرح توسعه میدان گازی فرزاد ب را به تنهایی پیش خواهند برد و هند احتمالا در مراحل بعدی به این پروژه خواهد پیوست. 
وی افزود: همچنین گزارش‌هایی در مورد مذاکرات میدان گازی فرزاد ب که شرکت او ان جی سی در کشف آن مشارکت داشته، منتشر شده است.

این مقام هندی با بیان اینکه همکاری بیشتر را  به دلیل تغییر سیاست از سوی ایران دانسته درحالی که هندی ها پس از سالها گفت وگو تاکنون از سرمایه گذاری در این میدان گازی امتناع کرده اند.

سخنگوی وزارت امور خارجه هند خاطرنشان کرد در ماه ژانویه سال ۲۰۲۰، ما مطلع شدیم که ایران در آینده نزدیک توسعه میدان گازی فرزاد ب را به تنهایی آغاز خواهد کرد و قصد دارد هند را در مراحل بعدی وارد این پروژه کند.
گزارش‌ها حاکی از این امر هستند که قرارداد که توسعه میدان گازی فرزاد ب که قرار بود در اختیار شرکت هندی قرار گیرد، اکنون به یک شرکت داخلی ایران تعلق خواهد گرفت

بلاتکلیفی سرمایه‌گذاری هند در میدان گازی فرزاد ب

براساس گزارش رسانه های هند، در آستانه نشست دوجانبه مقامات دولت هند و آمریکا، طرح های سرمایه گذاری شرکت او ان جی سی ویدش هند در ایران بیش از پیش با بلاتکلیفی مواجه شده است.
تصمیم گیری شرکت او ان جی سی ویدش هند در مورد طرح های سرمایه گذاری اش در ایران بستگی به نشست مقامات ارشد وزارتخانه های امور خارجه و دفاع آمریکا و هند در  ماه جاری میلادی دارد. این در حالی است که شرکت او ان جی سی ویدش به مراحل نهایی انعقاد موافقتنامه سرمایه گذاری چهار میلیارد دلاری در میدان گازی فرزاد ب ایران رسیده است.

یک مقام ارشد دولت هند در این باره گفت: «با توجه به تحریم های جدید آمریکا علیه ایران و پیام دیپلماتیک صریح دولت ترامپ به هند مبنی بر توقف خرید نفت از ایران، تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری در میدان فرزاد ب دیگر در دست شرکت او ان جی سی ویدش نیست..»

«هر زمان که نشست مقامات ارشد وزارتخانه های دفاع و امور خارجه آمریکا و هند، که تاکنون دو بار به تعویق افتاده برگزار شود، مجموعه ای از موضوعات بین دو کشور مورد بحث قرار خواهد گرفت. به احتمال زیاد موضوع خرید نفت از ایران در این نشست مطرح خواهد شد، اما احتمال هر گونه معافیت از تحریم های ثانویه آمریکا در این مقطع زمانی و همچنین آینده سرمایه گذاری در میدان فرزاد ب، چندان روشن نیست.»

به گفته منابع آگاه، با توجه به موضع سرسختانه آمریکا در زمینه تحریم ایران، دولت هند احتمالا نخواهد توانست به صورت همزمان خرید نفت از ایران را متوقف کند و در عین حال از دولت آمریکا برای پیشبرد پروژه فرزاد ب معافیت بگیرد.

به گفته مقامات هندی، حتی اگر هند بتواند برای این پروژه از دولت آمریکا معافیت بگیرد، شرکت های بزرگ ارائه دهنده خدمات میادین نفتی غربی احتمالا تمایلی به همکاری با این پروژه از خود نشان نخواهند داشت و این مسئله موجب ایجاد اختلال در توسعه این میدان خواهد شد.

چابهار

تمایل هندی ها برای سرمایه گذاری در بندر استراتژیک چابهار به حدود دو دهه پیش و سال ۲۰۰۲ میلادی بر می گردد ولی ملاحظات و تاخیرهای زیاد باعث شده است که آنها تاکنون به موفقیت چندانی دست نیابند و اکنون نیز به گفته یکی از مقامات هندی، سرمایه‌گذاری در بخش ریلی این پروژه را به بعد از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا موکول کرده‌اند.

رسانه های هند چهارشنبه گذشته درپی اعلام آغاز مراحل اجرایی راه آهن چابهار- زاهدان با استفاده از منابع ملی کشورمان به نقل از یک مقام عالیرتبه در سفارت این کشور در تهران اعلام کردند که هند متعهد به تامین مالی این خط آهن است.

به نظر می رسد این اظهار نظر نیز درپی انتقادات داخلی و خارجی از کم کاری دولت هند و احتمال از دست دادن فرصت سرمایه گذاری اعلام شده چرا که در ادامه این اظهارنظرها، سرمایه گذاری به بررسی تحریم ها و بعد از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا منوط شده است.

در حالی که به دلیل تاخیر هند در آغاز پروژه ریلی چابهار به زاهدان، ایران روند تکمیل آن را به تنهایی آغاز کرده است، مقامات این کشور اعلام کردند که هند در مراحل بعدی به این طرح می پیوندد.

قرارداد سه جانبه 

پروژه خط آهن چابهار- زاهدان که راه آهن جمهوری اسلامی ایران و شرکت دولتی راه آهن هند (ایرکان) مشغول مذاکره در مورد آن بودند، قرار بود بخشی از تعهد هند در راستای قرارداد سه جانبه میان ایران، افغانستان و هند باشد. هدف از انجام این پروژه ایجاد یک مسیر جایگزین دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی است. 
در طول سفر سال ۲۰۱۶ نارندرا مودی نخست وزیر هند به ایران برای امضای قرارداد چابهار با حضور حسن روحانی رییس جمهوری ایران و محمد اشرف غنی رییس جمهوری افغانستان، شرکت راه آهن هند با شرکت راه آهن ایران یک تفاهم نامه امضا کرده بود. 
این تفاهم نامه با هدف ایجاد راه آهن چابهار به زاهدان به عنوان بخشی از کریدور سه جانبه حمل و نقل شمال و جنوب میان ایران، هند و افغانستان امضا شد. شرکت ایرکان هند متعهد شده بود تمام خدمات، امور زیرساختی و تامین مالی این پروژه به ارزش حدود ۱.۶ میلیارد دلار را بر عهده گیرد. 
اما با وجود سفرهای مکرر مهندسان شرکت ایرکان به ایران و آماده سازی‌ها از سوی ایران، هند به دلیل نگرانی از تحریم‌های آمریکا هیچگاه این پروژه را آغاز نکرد.

اهمیت بندر چابهار

در ماه جاری نخستین محموله ترانزیتی افغانستان از بندر چابهار به هند ارسال شد. بهروز آقایی مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان گفت: کشتی کانتینربر هیزل تعداد ۳۰ دستگاه کانتینر یخچالی و ۹ دستگاه کانتینر معمولی که همه آن‌ها حاوی محموله‌های ترانزیتی از مبداء کشور افغانستان به مقصد بنادر موندرا و ناواشیوا بودند بارگیری و به همراه ۲۸ دستگاه کانتینر خالی به هند ارسال شد.

در ماه جاری همچنین شورای نگهبان جمهوری اسلامی ایران با ایجاد یک منطقه آزاد در بندر چابهار موافقت کرد که این امر با استقبال هند مواجه شد.

دولت هند متعهد به سرمایه گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری برای توسعه چابهار و همچنین سرمایه گذاری ۱.۵ میلیارد دلاری برای ساخت مجموعه‌ای از جاده‌ها و راه آهن شده است. سال گذشته هند دو محموله گندم را از طریق بندر چابهار به افغانستان صادر کرد. این اقدام با هدف اثبات اعتبار این مسیر و گسترش ورود محموله‌های جهانی پیش از فعال شدن کامل بندر چابهار انجام شد. 
دولت نارندرا مودی نخست وزیر هند اعتقاد دارد که بندر چابهار موتور پیشرفت ایران، هند، افغانستان و بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی خواهد بود. کشورهای آسیای میانه - ازبکستان و قزاقستان - همچنین بندر چابهار را به عنوان دروازه‌ای برای دسترسی به منطقه اقیانوس هند محسوب می‌کنند.

مقامات هندی معتقدند بندر چابهار که حدود ۱۰۰۰ کیلومتری بندر کاندلا و ۱۴۰۰ کیلومتری مومبای قرار دارد، دسترسی به مسیر دریایی را برای حمل و نقل کالا، تجارت و کسب و کار آسان می‌کند. 
نشریه "اکونومیک تایمز" هند اعلام کرد که "طرح توسعه بندر چابهار در ایران همچنین به هند فرصتی برای ارتباط مستقیم با افغانستان و تعدادی از کشورهای آسیای میانه ایجاد می‌کند. حتی قبل از اینکه برجام امضا شود، هند یک معاهده استراتژیک برای توسعه بندر چابهار را امضا کرد. کار در بندر تقریبا تکمیل شده است و هند انتظار دارد که یکی از شرکت‌های این کشور به زودی عملیات در چابهار را بر عهده گیرد. این بندر همچنین برای چندین شرکت هند که خارج از افغانستان فعالیت می‌کنند اما برای تامین کالا و ارسال آن با مشکل روبرو هستند، حیاتی خواهد بود.

از طریق چابهار، هند می‌تواند با استفاده از شبکه جاده‌ای موجود در ایران و جاده زرنج- دلارام که توسط هند در سال ۲۰۰۹ ساخته شد، به بزرگراه گارلند در افغانستان دسترسی داشته باشد. این بندر دسترسی مستقیم هند به چهار شهر مهم افغانستان را فراهم می‌کند. چابهار همچنین فرصت‌های خوبی برای شرکت های جاده‌سازی و راه آهن هند برای راه‌اندازی پروژه‌های ارتباطی ایجاد می‌کند. این بندر می‌تواند برای حمل و نقل نفت خام و اوره استفاده شود و هزینه‌های انرژی هند را کاهش دهد. بندر چابهار همچنین هزینه‌های هند را برای صادرات و واردات محصولات از آسیای مرکزی و خلیج فارس تقریبا یک سوم کاهش خواهد داد."
این روزنامه افزود: "ایران همچنین یک کشور بسیار مهم در ساختار هند و اقیانوسیه و دهلی نو جهت اتصال منطقه اوراسیا با اقیانوس هند است. کریدور بین المللی حمل و نقل شمال جنوب (INTC) که هم اکنون در حال مذاکره و بررسی است، شهر مومبای هند را به سنت پترزبورگ روسیه متصل می‌کند. این امر از طریق مسیر کوتاه‌تر ایران میسر می‌شود.

به نظر می رسد این بار نیز اتکای بیش از حدد دهلی نو به آمریکا و نگرانی از تحریم های واشنگتن علیه ایران باعث خواهد شد که مهاراجه ها این بار نیز پس از عقب نشینی از سرمایه گذاری در راه آهن چابهار- زاهدان در کمتر از یک ماه دومین شکست و عقب نشینی خود را تجربه کنند که شاید جبران آن در آینده به راحتی امکانپذیر نباشد.