هشدار برای فرونشست زمین و اتمام ذخایر معدنی در کشور

به گزارش می‌متالز، رضا جدیدی روز سه شنبه افزود: سازمان زمین شناسی به عنوان دیده‌بان آینده با شناخت از سرزمین و تغییر اقلیم مسائلی را پیش بینی می‌کند و نسبت به بروز بحران‌ها هشدار می‌دهد که فرونشست زمین یکی از مهمترین آنهاست.

پدیده فرونشست، پایین رفتن تدریجی سطح زمین است که دلیل اصلی آن برداشت بی‌رویه از سفره‌های آبی زیر زمینی می‌باشد.

جدیدی اظهار داشت: فرونشست زمین جزو بخش‌هایی بود که سازمان زمین شناسی از ابتدای دهه ۸۰ به طور رسمی و با مستنداتی کامل درباره آن به نظام برنامه‌ریزی کشور و مسوولان آن زمان هشدار داد که در حال ظهور به‌صورت جدی است.

این کارشناس زمین شناسی با بیان اینکه پدیده فرونشست از چند دهه گذشته در کشورمان آغاز شده است، اضافه کرد: سازمان زمین شناسی در دهه ۸۰ این موضوع را به طور رسمی اعلام کرد، اما نظام برنامه‌ریزی آن موقع این موضوع را جدی تلقی نکرد و به‌دنبال پاک کردن صورت مساله بود و حتی این موضوع مطرح شد که این معضل چه ارتباطی به سازمان زمین شناسی دارد.

جدیدی با اشاره به اینکه امروز سازمان زمین شناسی محور مطالعات فرونشست قرار گرفته و این موضوع در هیات وزیران هم با توجه به مساله خاص اصفهان مطرح شده است، گفت: ما با توجه به پایش مخاطرات طبیعی و زمین شناسی در ۲ بخش به نظام برنامه ریزی کشور هشدار جدی دادیم که شامل " فرونشست زمین، تغییر اقلیم و گرد و غبار " و " رو به اتمام بودن ذخایر معدنی بویژه سنگ آهن با روند اکتشاف فعلی " است.

وی با تاکید بر اینکه فرونشست زمین، تغییر اقلیم و گرد و غبار مخاطراتی است که با زندگی مردم ارتباط دارد و مشکلاتی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند، افزود: لازم است که راه‌های مناسب برای انجام طرح‌های پایشی و مهار این پدیده‌ها در کشور هموار شود.

جدیدی با بیان اینکه سازمان زمین شناسی در بخش منشاء یابی و پایش مخاطرات طبیعی فعالیت می‌کند، تصریح کرد: کار ما مهار و کنترل پدیده‌ها نیست بلکه نسبت به بروز آن‌ها هشدار می‌دهیم، به پایش و منشاء یابی می‌پردازیم و نسخه‌هایی برای مهار آن‌ها ارائه می‌کنیم.

وی ادامه داد: زمانی که سازمان زمین شناسی اعلام می‌کند پدیده فرونشست ناشی از برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی است در واقع لزوم تعادل بخشی بین منابع و مصارف آب را مطرح کردیم و در این بخش دستگاه‌های اجرایی دیگر کشور باید وارد کار شوند.

این کارشناس همچنین با اشاره به محدود بودن ذخایر معدنی کشور در تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع بویژه معدنی، تاکید کرد: ما در این زمینه در اواخر دهه ۹۰ یعنی از سال ۹۷ هشدار جدی دادیم که ذخایر معدنی مانند سنگ آهن با روند اکتشاف موجود رو به اتمام است.

وی توضیح داد: ما از لحاظ معدنی انتظار رخداد‌های مناسب را در کشور داریم، اما زمانی به این هدف می‌رسیم که مطالعات و اکتشافات کامل، عمقی و هدفمند انجام شود درحالیکه تاکنون اکتشافات معدنی به دلیل نبود اکتشاف یکپارچه و سیاست‌گذاری واحد کامل نبوده است و در این زمینه در حال ضربه خوردن جدی هستیم.

ذخایر سنگ آهن تا ۱۲ سال آینده رو به اتمام است

جدیدی اضافه کرد: با توجه به پیش بینی سازمان زمین شناسی، ذخایر سنگ آهن کشور با همین روند اکتشاف و برنامه ریزی و منابع مالی که هزینه می‌شود، ۱۰ تا ۱۲ سال آینده رو به اتمام است.

وی ذخایر معدنی بوکسیت (ماده اولیه آلومینیوم) را برای هشت تا ۱۰ و مس را برای ۱۲ تا ۱۵ سال آینده تخمین زد و گفت: درباره سرب و روی اگر طرح معدن مهدی‌آباد (در یزد) به نتیجه برسد ذخیره مناسبی در این زمینه پیدا می‌کنیم و می‌توانیم سال‌های بیشتر دوام بیاریم، اما اگر این اتفاق نیفتد ذخایر سرب و روی ۱۰ تا ۱۲ سال آینده رو به اتمام است.

وی با تاکید بر ضرورت اجرای طرح اکتشاف ذخایر معدنی با استفاده از فناوری‌های جدید و مشارکت بخش خصوصی، افزود: طرح‌هایی در این زمینه در دست پیگیری و اجراست و به‌تازگی در تفاهمنامه‌ای با شرکت فولاد مبارکه اصفهان مقرر شد طرح ژئوفیزیک هوابرد در پهنه یکصد هزار کیلومتر مربع با هدف اکتشافات جدید ذخایر معدنی بویژه سنگ آهن با مشارکت این بخش انجام شود.

ژئوفیزیک هوایی یکی از روش‌های مورد استفاده در نقشه برداری از دگرسانی‌ها و تغییرات فیزیکی زمین است که توسط هواپیما یا بالگرد انجام می‌شود و دارای صحت و دقت بالایی است؛ از نتایج مطالعات ژئوفیزیک هوایی برای مسائلی از جمله اکتشافات ذخایر معدنی استفاده می‌شود.

مدیرکل دفتر برنامه ریزی سازمان زمین شناسی با تاکید بر اینکه ما فرصتی برای آزمون و خطا نداریم، زیرا ممکن است این مسائل به مرحله فاجعه برسد، گفت: مخاطرات طبیعی، زندگی شهری و محیط زیست انسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و محدود بودن ذخایر معدنی، مباحثی مانند اقتصاد، اشتغال و بحران‌های ناشی از کمبود مواد اولیه را در بر می‌گیرد.

جدیدی با اشاره به اینکه طرح پایش فرونشست از سه سال گذشته به طور جدی در استان اصفهان انجام و به تولید اطلاعات پایه، نقشه محیط‌های مختلف تراکنش فرونشست در شهر‌ها و دشت‌ها منجر شده است، اظهار داشت: این مطالعات باید به طور مستمر و با دقت بیشتر انجام شود از طرفی برنامه‌های مهار این پدیده نیز به استان اصفهان پیشنهاد شده که برخی از آن‌ها در حال اجرا و تعدادی نیز مسکوت مانده است.

۳۰ استان ایران در معرض فرونشست زمین است

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری و بودجه سازمان زمین‌شناسی با بیان اینکه از ۳۱ استان کشور، ۳۰ استان در معرض مخاطره فرونشست زمین قرار دارد، گفت: تنها استانی که هنوز به طور جدی با این پدیده مواجه نشده، گیلان است هرچند این خطه نیز معضلات زیست محیطی خاص خود را دارد.

جدیدی افزود: پس از پایش فرونشست زمین در اصفهان به این نتیجه رسیدیم که طرح مذکور را به‌صورت جدی وارد مرحله ملی کنیم و تصمیم بر این شد که طرح ملی پایش فرونشست با همکاری دستگاه‌های مربوطه اجرا شود.

وی با بیان اینکه اجرای چنین طرح‌هایی در زمان حاضر دیر شده و برخی مناطق به مراحل فوق بحرانی رسیده است، تصریح کرد: این موضوع کُندی نظام برنامه‌ریزی کشور را در این زمینه نشان می‌دهد که ۲۰ سال پس از اعلام موضع جدی سازمان زمین شناسی این کار‌ها انجام می‌شود.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا سازمان زمین شناسی می‌تواند درباره مهار فرونشست زمین مطالبه‌گر باشد، توضیح داد: ما به این شکل نمی‌توانیم مطالبه‌گر باشیم، اما با توجه به بروز فرونشست زمین و وظیفه ملی که به عهده داریم شاید به این سمت رفتیم که در برخی موارد مطالبه گری کنیم.

جدیدی با بیان اینکه قانون مدون و محکمی درباره لازم الاجرا بودن مطالعات زمین شناسی وجود ندارد، افزود: اگر بخواهیم مطالعات این سازمان لازم الاجرا شود نیاز به قوانین وهمراهی نظام برنامه ریزی کشور دارد، اما اگر وضع به‌همین منوال باشد نظام برنامه‌ریزی کشور در این قضیه نمی‌تواند به نتیجه برسد.

این کارشناس با اشاره به نقش سازمان زمین شناسی به عنوان نظام علمی و هشدار دهنده با اطلاعات قوی، افزود: اطلاعات ما باید در جانمایی شهری و زیرساخت‌های حیاتی کشور استفاده شود، زیرا اطلاعات پایه‌ای و اکتشافی ما مسیر را برای اجرای طرح‌های زیرساختی و معدنکاری تسهیل می‌کند.

وی درباره اینکه در زمان حاضر با توجه به بحرانی بودن پدیده فرونشست زمین در اصفهان چه موضوعی اولویت دارد، گفت: ابتدا باید منابع و مصارف آب برای تعادل بخشی مشخص شود و طرح‌های زیرساختی استان، جایگزین داشته باشند تا اگر راهی یا زیرساخت حیاتی استان دچار مشکل شد جایگزین برای آن داشته باشیم.

جدیدی اضافه کرد: اکنون جای آزمون و خطا، لج و لجباری و گروکشی سیاسی و ساختاری برای قدرت نمایی نیست و مردم هم باید همراهی کنند.

وی با تاکید بر اهمیت فرهنگ سازی، تصریح کرد: برای فعالیت‌هایی که با مصارف آب محدود می‌شود باید به فکر جایگزین هم باشیم به عنوان مثال اگر قرار است کشاورزی محدود شود به فکر روش‌های جایگزین برای تامین معیشت باشیم که این موضوع از وظایف سایر دستگاه‌های اجرایی است.

در طرح‌های انتقال آب به‌طور مستقیم از زمین شناسی استعلام نشد

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری و بودجه سازمان زمین‌شناسی در پاسخ به اینکه آیا در طرح‌های مهم انتقال آب از نظرات کارشناسی این سازمان به طور مستقیم استفاده شد، توضیح داد: انتقال آب بحث پیچیده، چند وجهی و بین دستگاهی است و به طور کلی در طرح‌های مهم این چنینی از اطلاعات پایه زمین شناسی به‌صورت غیر مستقیم استفاده می‌شود و طرح زیرساختی نداریم که از اطلاعات پایه زمین شناسی در آن استفاده نشود.

جدیدی با بیان اینکه در طرح‌های انتقال آب مانند حوضه آبریز زاینده‌رود به‌طور مستقیم از سازمان زمین شناسی استعلام نشده است، افزود: نگاه و تحلیل‌های ما در سالیان اخیر نسبت به سه یا چهار دهه پیش با توجه به تجهیز سازمان به ابزار پیشرفته متفاوت است و اصرار داریم در بحث زیرساختی و شریان‌های حیاتی کشور از تحلیل‌های به روز و کارشناسی جدید سازمان زمین شناسی استفاده شود.

وی با اشاره به تولید حدود ۳۹۰ لایه اطلاعاتی در کشور در قالب ۹۴ عنوان نقشه مختلف توسط سازمان زمین شناسی، اضافه کرد: استفاده از نتایج تحلیل‌ها و تلفیق اطلاعات زمین شناسی در اجرای طرح‌های بزرگ زیرساختی کشور ضروری است.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری و بودجه سازمان زمین‌شناسی با بیان اینکه وقتی یک بحران اتفاق می‌افتد به ما مراجعه می‌شود، تصریح کرد: لازم است قبل از آنکه بحرانی اتفاق بیفتد با دانش بیشتر و از دید بالاتر با استفاده از ظرفیت وجود به عارضه یابی و پیشگیری از بحران بپردازیم که سازمان زمین شناسی آماده ارائه نظرات کارشناسی خود در این زمینه است.

بر اساس تعریف یونسکو، فرونشست شامل فرو ریزش یا نشست سطح زمین است که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد؛ به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود و مهمترین علت آن بهره برداری غیر اصولی و بیش از حد از تغذیه آبخوان است.

خسارت ناشی از فرونشست زمین شامل تخریب سفره‌های آب زیرزمینی و عدم امکان ذخیره طبیعی آب در آبخوان، تغییر شکل شبکه آبراهه‌ها، آسیب به شریان‌های حیاتی (پل ها، راه ها، خطوط راه آهن و مجاری فاضلاب‌ها)، خسارت به سازه‌های شهری و مسکونی، خرابی پوشش چاه‌ها، خسارت جدی و جبران ناشدنی به نواحی صنعتی و کشاورزی و ایجاد شکاف در زمین است.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) اصفهان