بحران اوکراین و تاثیر آن بر صنعت پتروشیمی

به گزارش می‌متالز، کشور‌های اروپایی بخصوص آلمان، ایتالیا، ترکیه، هلند، فرانسه، انگلیس و بلاروس نزدیک به ۴۰ درصد مصرف گاز خود را از طریق ۳ خط لوله یامال، نورد استریم ۱ و بلو استریم و یا به صورت LNG از روسیه تأمین می‌کنند. همچنین روسیه بعد از آمریکا و عربستان سومین تولید‌کننده بزرگ نفت جهان است که سالانه حدود ۵ میلیون بشکه صادرات نفت دارد.

این کشور حدود یک‌چهارم نفت مورد نیاز اروپا را از طریق خط لوله صلح (دروژبا) با ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه نفت در روز تامین می‌کند. همچنین صنعت پتروشیمی روسیه با فروش حدود ۴۰ میلیارد دلار مواد شیمیایی و پتروشیمی دارای جایگاه نهم جهان است. این کشور با ۱۰ میلیارد دلار واردات ششمین واردکننده بزرگ از اتحادیه اروپا و با ۶.۵ میلیارد دلار صادرات، هفتمین صادرکننده بزرگ مواد شیمیایی و پتروشیمی به اتحادیه اروپا است.

این وابستگی گسترده متقابل باعث شده است تا امنیت عرضه و تقاضای انرژی در این دو منطقه به یکدیگر گره بخورد. این موضوع قاعدتاً اقتصاد هر دو منطقه را نیز به یکدیگر وابسته کرده است. از طرفی اوکراین هم مهم‌ترین کشور ترانزیتی در روابط تجاری انرژی روسیه و اروپا است. حدود ۲۶ درصد گاز طبیعی روسیه به مقصد اروپا از طریق این کشور عبور می‌کند، همچنین طولانی‌ترین خط لوله نفتی جهان به‌نام خط لوله صلح (دروژبا) که نفت روسیه را به اروپا منتقل می‌کند و نیز خط لوله انتقال آمونیاک به نام یولیاتی از میان این کشور عبور می‌کند.

پتروشیمی‌های فعال در روسیه

با توجه به نقش پررنگ این دو کشور در بازار جهانی انرژی هرگونه اختلال در عرضه از سوی نفت و گاز روسیه به دلیل تحریم یا تنش‌های بین‌المللی با توجه به عدم امکان جایگزینی منابع انرژی روسیه در بازه زمانی کوتاه‌مدت از سوی سایر کشورها، نه تنها قیمت نفت خام و گاز طبیعی را به شدت افزایش خواهد داد، بلکه ۵۰ درصد از بودجه دولت روسیه که ناشی از صادرات نفت و گاز است را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
تداوم تهاجم روسیه به اوکراین سبب اختلال در تأمین انرژی و تغییر تعادل انرژی در اروپا و به دنبال آن اثرات گسترده‌ای بر صنعت پتروشیمی جهان به خصوص

کشور‌های حوزه یور شده است به ویژه شرکت‌های فعال در این حوزه که با روسیه تجارت می‌کنند یا در روسیه فعالیت می‌کنند. به عنوان نمونه صنایع شیمیایی آلمان روابط نزدیکی با روسیه دارند.

بر اساس گزارش VCI (یک انجمن صنعتی آلمان)، حدود ۲.۴ درصد از صادرات مواد شیمیایی آلمان به ارزش حدود ۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به روسیه صادر شده است و حدود ۲۵ شرکت شیمیایی آلمانی دارای شعبه‌های روسی هستند که در مجموع ۶۰۰۰ نفر را استخدام کرده‌اند. همچنین شرکت آلمانی BASF علاوه بر مالکیت ۶۷ درصدی سهام شرکت روسی Wintershall Dea، تولیدکننده نفت و گاز و فعال در پروژه نورد استریم ۲ است و ۱۲ سایت فعال تولید‌کننده مواد شیمیایی در روسیه دارد. همچنین شرکت بلژیکی Solvay با شرکت پتروشیمی روسی سیبور، در مجتمع ۱.۶ میلیارد دلاری RusVinyl تولید‌کننده پلی وینیل کلراید در کشور روسیه شریک هست.

خروج غول‌های نفتی از روسیه

پس از حمله روسیه به اوکراین، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و شرکای آن‌ها به سرعت تحریم‌های اقتصادی را با هدف منزوی کردن بانک مرکزی روسیه و سایر موسسات مالی و ممانعت از توانایی شرکت‌های روسی برای انجام تجارت در خارج از کشور و نیز تحریم نفت علیه روسیه اعمال کردند. به عنوان مثال، آلمان صدور گواهینامه نورد استریم ۲ را که خط لوله‌ای در زیر دریای بالتیک است که قرار بود گاز طبیعی را از روسیه به آلمان منتقل کند، متوقف کرده است.

فراتر از اقدامات رسمی کشور‌های مذکور، بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه نفت، گاز و LNG نیز به صورت مستقل واکنش نشان دادند. شرکت‌های همانند بریتیش پترولیوم، اکسون‌موبیل، توتال و شل با وجود سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه انرژی روسیه تصمیم گرفتند که فعالیت‌های خود را در این کشور متوقف کنند. خروج این شرکت‌ها قطعاً اثرات بسیار منفی از لحاظ تامین دانش فنی، تامین تجهیزات پیشرفته و مالی بر پروژه‌های توسعه‌ای بخش انرژی روسیه خواهد داشت.

اثر تحریم‌های مالی و بانکی روسیه باعث شد تا قیمت نفت خام برنت در هفته گذشته (۸ مارس) به ۱۳۲ دلار در هر بشکه برسد، هر چند با اقداماتی که برای افزایش عرضه از منابع جایگزین اتخاذ شد، بعداً کاهش یافت. به طور مشابه، قیمت گاز طبیعی نیز در همان روز به بالاترین سطح تاریخی خود رسید و در روز‌های گذشته بیش از ۱۵ درصد اصلاح شد. قیمت گاز صادراتی روسیه به اروپا از سال ۲۰۲۱ با جهشی بی‌سابقه مواجه شده است و به بیش از یک دلار در هر مترمکعب رسیده است که این موضوع توجیه‌پذیری اقتصادی بسیاری از صنایع را در اروپا مخدوش کرده است و هزینه‌های زیادی بر مصرف گاز و برق مردم و صنایع تحمیل کرده است.

تولید ۲۰درصدی برق اروپا از گاز روسیه

باید توجه داشت که حدود ۲۰ درصد برق اروپا از گاز تولید می‌شود. تجزیه و تحلیل مؤسسه ICIS نشان می‌دهد کشور‌های مجارستان، اسلواکی، جمهوری چک، لهستان و آلمان که در امتداد خط لوله صلح قرار دارند به جز آلمان، مابقی بیش از نیمی از واردات خود را به نفت خام روسیه متکی هستند. تحریم‌های روسیه عرضه نفت خام از طریق این خط لوله را کاهش داده است که این امر فعالیت پالایشگاه‌های نفت و تولید مواد شیمیایی در پایین‌دست پالایشگاه‌های کشور‌هایی که به خط لوله دروژبا متصل هستند تحت تأثیر قرار داده است. این مؤسسه پیش‌بینی می‌کند که برای سال ۲۰۲۲، ۲.۷۹ میلیون تن اتیلن (۱۱٪ از کل ظرفیت اروپا) و ۲.۳۴ میلیون تن پروپیلن (۱۲٪ از کل ظرفیت اروپا) تولیدی صنایع پتروشیمی اروپا به پالایشگاه‌های واقع در امتداد خط لوله دروژبا وابسته هستند.

افزایش شدید قیمت نفت خام منجر به کمبود خوراک نفتا و متعاقب آن افزایش قیمت نفتا و کاهش قابل توجه حاشیه سود برای صنایع پتروشیمی در اروپا به خصوص تولیدکنندگان محصولات آروماتیک و مشتقات آن و پلیمر‌های مبتنی بر خوراک نفتا شده است. به‌طوری‌که در روز‌های اخیر قیمت هر تن نفتا به ۱۱۹۲ دلار افزایش یافت که نسبت به ۸۸۹ دلار در هر تن قبل از شروع تهاجم روسیه در دو هفته پیش، ۳۴ درصد افزایش داشته است. از این رو صنایع مذکور جهت جبران این سود در بلند‌مدت مجبور به انتقال هزینه‌های اضافی به صنایع پایین خواهند شد که این امر باعث کاهش میزان تقاضا، لغو سفارشات و کاهش حجم فروش در تمام زنجیره‌های ارزش پایین دست خواهد شد.

بر اساس گزارش مؤسسه ICIS با وجود افزایش ۲۵ درصدی هزینه خوراک نفتا، قیمت اتیلن به دلیل عدم وجود تقاضای کافی از سمت صنایع پایین‌دست خود تقریبا” ثابت مانده است؛ بنابراین برخی از تولیدکنندگان مواد شیمیایی ممکن است توقف تولید یا برای ادامه تولید تقبل هزینه‌های اضافی انرژی را مد نظر قرار دهند.

سهم ۲۰ درصدی روسیه در تجارت آمونیاک

حدود ۲۰ درصد از بازار تجارت جهانی آمونیاک در اختیار کشور روسیه است که حدود دو سوم این حجم از طریق بندر یوژنی و مابقی از طریق بنادر بالتیک به بازار‌های اروپایی و جهانی صادر می‌شود. خط لوله یولیاتی به طول ۲۴۷۱ کیلومتر از کارخانه Togliatti Azot در استان سامارا روسیه تا بندر یوژنی اوکراین در دریای سیاه امتداد دارد، به دلیل خطرات احتمالی ناشی از آسیب دیدن این خط در جریان تهاجم روسیه به اوکراین، ترانزیت آمونیاک به بندر یوژنی از طریق این خط لوله و بارگیری در آن بندر تعلیق شده است. همچنین روسیه تولید چهار واحد از هفت واحد تولید آمونیاک کارخانه خود را متوقف کرده است.

با توجه به کاربرد آمونیاک به عنوان ماده اولیه برای تولید کود‌های کشاورزی بخصوص اوره، کاهش آمونیاک ناشی از توقف تولید در روسیه به طور بالقوه می‌تواند باعث افزایش قیمت کود‌های مذکور و در نهایت افزایش قیمت و کمبود مواد غذایی شود.

صادرات محصولات پلیمری روسیه چقدر است؟

همچنین آمار‌ها حاکی از آن است که روسیه سالانه حدود ۲.۴ میلیون تن انواع محصولات پلیمری در سال صادر می‌کند که پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن به ترتیب ۵۰ و ۳۰ درصد از این صادرات را تشکیل می‌دهد. مقصد اصلی صادراتی پلی اتیلن و پلی پروپیلن تولیدی این کشور به ترتیب چین و ترکیه است. به طوری که ۵۰ درصد پلی اتیلن به چین، ۹ درصد به قزاقستان و ۴ درصد به ترکیه صادر می‌شود و در خصوص پلی پروپیلن ترکیه با ۲۳ درصد سهم در صدر فهرست قرار دارد.

لهستان و بلاروس به ترتیب با ۱۵ درصد و ۱۲ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که حتی اگر روسیه بخشی از سهم بازار فروش خود را در اروپای شرقی از دست بدهد، با این حال این کشور صادرات خود به چین و ترکیه را حفظ خواهد کرد. حتی ممکن است با توجه به پیچیدگی بازار محصولات مذکور با افزایش قیمت همراه شود.

بحران انرژی و حمله روسیه به اوکراین باعث شد تا بحث تنوع‌بخشی به منابع انرژی بیش از بیش مورد توجه دولت‌های اروپایی قرار گیرد. علیرغم تلاش‌های مشترک اروپا و آمریکا در جایگزینی گاز طبیعی روسیه در سبد انرژی اروپا، تاکنون هیچ کشوری نتوانسته است در کوتاه‌مدت بخشی از سهم روسیه در بازار اروپا را بگیرد. البته قطر، آذربایجان و الجزایر آمادگی مشروط خود را برای تامین گاز طبیعی و ال‌ان‌جی در میان مدت برای اروپا اعلام کرده‌اند.

متانول‌ساز‌ها در خطر کاهش حاشیه سود

تبعات مناقشه اوکراین و روسیه، صنایع پتروشیمی کشورمان را نیز می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد. با توجه به وابستگی قیمت گاز طبیعی خوراک و سوخت صنایع پتروشیمی به قیمت چهار هاب آلبرتا کانادا، هنری هاب آمریکا، TTF هلند و NBP انگلیس و افزایش چشمگیر قیمت گاز در دو هاب اروپایی هلند و انگلیس انتظار می‌رود خوراک پتروشیمی‌های متان‌محور کشور نظیر متانول‌ساز‌ها افزایش و حاشیه سود آن‌ها کاهش پیدا کند.

دولت در کوتاه مدت با قرار دادن محدودیت سقف ۵۰۰۰ تومان برای قیمت خوراک گاز طبیعی و ۲۰۰۰ تومان برای قیمت گاز طبیعی سوخت صنایع پتروشیمی تا حد امکان ضرر ناشی از حاشیه سود را تعدیل کرده است. اما با توجه به احتمال تداوم بحران اوکراین و نیز تحریم نفتی روسیه و افزایش قیمت نفتا و احتمال توقف واحد‌های تولید‌کننده اتیلن اروپا و یا افزایش قیمت اتیلن جهانی اتیلن، حاشیه سود بسیار مناسبی را برای اتیلن‌سازی مبتنی بر کراکر اتان و متعاقب آن تولیدکننده‌های پلی‌اتیلن در کشور فراهم می‌کند.

منبع: ایران پترونت