نقش توسعه‌ای معادن هوشمند

به گزارش می‌متالز، هوشمندسازی معادن پروسه‌ای است که طی آن متخصصان معدن بنابر نیاز‌های معادن، ابزار و امکاناتی را تعبیه، طراحی و اجرا می‌کنند که این امکانات موجب کاهش مشکلات و هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری، امنیت و سرعت در کار می‌شود. در این میان، هوشمندسازی معادن هنوز به‌صورت کاملا فراگیر در سرتاسر دنیا به اجرا در نیامده است. با پیشرفت علم و تکنولوژی و به لطف مهندسان معدن و افراد تحصیلکرده در این زمینه کم‌کم فضای کاری معدنکاران در حال تغییر است که با رواج فضای دیجیتال و هوشمندسازی در همه زمینه‌ها معدن کاری نیز به سمت هوشمند و دیجیتال شدن می‌رود. هوشمندسازی معادن یک شبه اتفاق نمی‌افتد، نقش نیروی انسانی برای به‌کارگیری جدیدترین فناوری‌ها در هوشمند کردن معادن بسیار حائز اهمیت است. ب رای هوشمندسازی باید در ابتدا فرهنگ‌سازی انجام گیرد. هماهنگ کردن فناوری‌های هوشمند با افراد و دانش آن‌ها اولین گام در هوشمند کردن معادن است.

آموزش پرسنل برای استفاده مناسب از فناوری قدم بعدی است و مرحله سوم استفاده از داده‌ها و اطلاعات معتبر برای بهره‌برداری بهتر است. بحران شیوع کرونا فعالیت بسیاری از معادن جهان را متوقف کرده و همین موضوع باعث سرعت بخشیدن در روند هوشمندسازی معادن شده است؛ ولی موانع جدی پیش روی فعال‌سازی معادن هوشمند قرار دارد که از جمله مهم‌ترین آن فقدان نیروی کار ماهر و متخصص است. تعداد افراد متخصص و توانا که در توسعه مسیر معدن کاری هوشمند نقش داشته باشند، بسیار اندک است. همچنین دسترسی به زیرساخت‌های ضعیف استفاده از معدن‌کاری هوشمند در برخی کشور‌ها مهم‌ترین عاملی است که رشد بازار را محدود و اجرایی کردن اهداف که همان توسعه معادن است را ممکن نساخته است.

اجرای قوانین سختگیرانه حفاظت از محیط زیست برای کنترل انتشار آلودگی هوا، پایان یافتن بسیاری از ذخایر معدنی در جهان، اندک بودن کانسار‌های بزرگ در دنیا، نیاز صنایع به مواد معدنی و لزوم دستیابی به ذخایر جدید، همه و همه الزام به معدن‌کاری نوین و حرکت سریع به سمت هوشمند‌سازی معادن را ضروری و فعالان حوزه معادن و صاحبان معادن بین‌المللی را مجبور به استفاده از فناوری‌های نوین کرده است. مزایای هوشمندسازی در معادن باعث شده است که بسیاری از شرکت‌های فعال در دنیای دیجیتال، الکترونیک و ارتباطات وارد دنیای معدن کاری هوشمند شوند و کار‌های بزرگی انجام دهند. استرالیا، آمریکا و کانادا در زمینه معدن‌کاری هوشمند پیشرو هستند.

بیش از یک دهه است که در دنیا همه چیز به سمت هوشمند شدن و دیجیتال شدن می‌رود، از خانه‌ها گرفته تا شهر‌ها و شرکت‌های تولیدی و هزاران صنعت دیگر و معدن‌کاری نیز یکی از همین صنایع است که باید این شعار را پوشش دهد. پر واضح است که هوشمندسازی معادن تنها یک استراتژی مدرن نیست، بلکه یک ضرورت است. در صنعت معدن‌کاری، هوشمندسازی نه تنها بهره‌وری بلکه ایمنی و امنیت کار را ارتقا می‌بخشد. در کشورمان هنوز موانع و مشکلات زیادی برای پذیرش فناوری‌های جدید در بخش معدن وجود دارد. معادن در داخل کشور یا عمدتا توسط شرکت‌ها و سازمان‌های خاص و وابسته به دولت اداره می‌شوند که سیاست‌های داخلی حاکم بر این شرکت‌ها و سازمان‌ها، مانع اجرای فناوری‌های جدید است یا به‌صورت فردی و شخصی اداره می‌شوند که هر کدام از صاحبان معادن باید جداگانه در این خصوص متقاعد شوند.

صاحبان معادن نسبت به داده‌ها و اطلاعات خود بسیار محافظه‌کارانه عمل می‌کنند و بیشتر علاقه به شکل سنتی معدن‌کاری دارند و نسبت به پذیرش فناوری‌های جدید بی‌اعتماد هستند و لذا در مقابل هوشمندسازی مقاومت نشان می‌دهند. البته ناگفته نماند فقدان زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران و وجود تحریم‌ها، مهم‌ترین چالش فعالان حوزه معدن برای هوشمندسازی است. معادن ما زمانی می‌تواند در مسیر پیشرفت و توسعه قرار گیرد که در عرصه رقابت بین‌المللی حرفی برای گفتن داشته باشد. کشور ایران با وجود داشتن ذخایر و منابع طبیعی غنی، اگر مجبور به رقابت با شرکت‌های خارجی و بین‌المللی باشد، مطمئنا سریع‌تر به سمت هوشمندسازی قدم برمی‌دارد.

همان‌طور که گفته شد معدن‌کاری هوشمند شامل هوشمندسازی بخش‌های مختلف اکتشاف، استخراج و فرآوری ماده معدنی می‌شود که در کل دنیا نوپاست و هنوز به‌صورت گسترده و فراگیر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. اجرای طرح‌های هوشمندسازی معادن، هزینه‌بر است و تنها معادن بزرگ تمایل به اجرای آن دارند. در معادن بزرگ ما، هوشمندسازی معادن در فاز مقدماتی و مطالعاتی است و به‌دلیل نبود زیرساخت لازم و عدم دسترسی به سیستم‌های سخت‌افزاری و شبکه ارتباطی مناسب به‌دلیل وجود تحریم‌ها، فعلا نمی‌توان انتظار داشت که به زودی هوشمندسازی معادن در ایران محقق شود.

متاسفانه در سال‌های اخیر به‌دلیل تحریم، از فناوری و تکنولوژی عقب ماندیم. در سال‌های گذشته با ورود هوش مصنوعی و به‌کارگیری ماشین در حوزه‌های مختلف معدنی اعم از اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری، تحولات مهمی رخ داده است که از آن جمله می‌توان به پهپاد‌های هوشمند و مجهز به انواع سنسور‌ها که در اکتشاف معادن به‌کار می‌روند، سیستم‌های حفاری خودکار که به‌صورت هوشمند عمل می‌کنند، لودر‌ها و تراک‌های خودران که بدون راننده محموله‌های چندین تنی را جابه‌جا می‌کنند، سیستم‌های فرآوری و جداسازی باطله از ماده معدنی که به‌صورت بهینه و کم‌هزینه عملیات فرآوری را کنترل می‌کنند، اشاره کرد.

از جمله تاثیرات هوشمندسازی معادن در اجرای فناوری‌های جدید، کاهش هزینه‌های عملیاتی، سهولت انجام عملیات استخراج، ایمنی امنیت نیروی کار، رصد کلیه اطلاعات عملیاتی، افزایش اهمیت داده‌ها و اطلاعات، افزایش دقت و حساسیت فرآیند، افزایش بهره‌وری، کاهش مخاطرات و اثرات مخرب زیست‌محیطی است.

نیاز بازار بین‌المللی به معدن‌کاری هوشمند و سریع و ایمن روزبه روز بیشتر می‌شود؛ به‌طوری‌که اگر در این مسیر نتوان همگام و همسو با رشد صنعتی شد، دیگر جایی برای رقابت با سایر معدن‌کاران در سطح بین المللی وجود نخواهد داشت؛ بنابراین بسترسازی برای هوشمندسازی معادن امری منطقی و بدیهی است.

بدون شک ارائه راهکار‌های مدیریتی در هوشمندسازی معادن نیاز به دانش و مهارت‌های تخصصی دارد. تصمیم‌های مدیریتی موفق تنها در صورتی امکان‌پذیر است که اشراف کامل به بستر‌های مورد نیاز هوشمندسازی داشته باشیم. مضافا وضع و تدوین هر چه بهتر مقررات و قوانین صحیح و کارآ و سیاست‌های قابل اجرا، نقش بسزا و راهگشایی در راستای هوشمندسازی معادن می‌تواند داشته باشد.

فریال مستوفی رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران

منبع: دنیای اقتصاد