مطالعه روند خشکی‌زایی در نوار ساحلی جنوب شرقی دریای‌خزر

می‌متالز - اداره‌کل زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کاسپین خاوری در ادامه مطالعات خود در پهنه‌های آبی کشور مطالعه روند خشکی‌زایی و خاستگاه رسوبات آن، در نوار ساحلی جنوب شرقی دریای‌خزر در محدوده نوار شمالی خلیج گرگان تا شبه جزیره آشوراده را طی گشت MG-GB-2017 انجام داد.

به گزارش می‌متالز، خلیج گرگان با داشتن مناطق تالاب گونه از جمله مرداب، باتلاق و تورب مشمول تعاریف کنوانسیون بین‌المللی رامسر بوده و در فهرست تالاب‌های بین‌المللی قرار دارد و آشوراده تنها جزیره ایرانی دریای خزر در استان گلستان است که بر اثر پیشروی آب در طول سال‌های گذشته 800 هکتار آن به زیر آب رفته و اکنون تنها 400 هکتار از آن باقی مانده که خالی از سکنه شده است.

گفتنی‌ست، جزیره آشوراده در حاشیه ساحل بندرترکمن از شمال به دریاچه خزر، از شرق به تنگه‌ای باریک موسوم به تنگه چپق‌اوغلی و از غرب به کانال طبیعی خوزینی و ادامه شبه جزیره میانکاله و از جنوب به خلیج گرگان منتهی می‌شود و مهم‌ترین رسوبات بادی منطقه در محدوده تپه‌های ماسه‌ای ساحلی است که در بخش شمالی سیستم سدی ساحلی میانکاله قرار گرفته است.

بایستی خاطرنشان کرد؛ تپه‌های ماسه‌ای علاوه بر اینکه تحت تاثیر قدرت باد، بارندگی و نرخ تبخیر تغییر می‌کنند بلکه تحت‌تاثیر نوسانات سطح تراز دریا و نرخ رسوبات هم هستند. ارتباط بین تغییرات سطح دریا و توسعه تپه‌های ماسهای ساحلی در مناطق مختلف دنیا مشخص شده است. فرایندهای بادی و تپه‌های ماسه‌ای جدا از فرایندهای دریایی و ژئومورفولوژی سواحل نیستند، اثر تپه‌های ماسه ای ساحلی به عنوان عامل دفاعی در برابر امواج و طوفان‌ها به ژئومورفولوژی سدهای ساحلی و طبیعت جریان‌های ساحلی، ارتفاع جزر و مد، انرژی امواج و بزرگی و فرکانس طوفان‌ها ارتباط دارد.

همچنین با توجه به مسطح بودن و عدم وجود رخنمون در دشت‌های ساحلی اطلاعات زمینشناسی این مناطق بیشتر بر اساس اطلاعات ژئوفیزیکی و مغزهها به دست میآید که در این منطقه بررسی اطلاعات حاصل از مغزه‌ها و رسوبات سطحی بین آشوراده تا بندر امیرآباد مورد توجه است.

محدوده آشوراده در اثر بالا آمدن آب دریای کاسپین توسط کانال طبیعی خوزینی از شبه جزیره میانکاله جدا می شد که طی سال‌های اخیر این کانال آبی خشک شده و آشوراده به میانکاله پیوسته است. گسترش سدهای ماسه ای از بندر امیرآباد تا آشوراده که در برخی مناطق در پشت آنها مرداب‌های کم عمقی تشکیل شده و در برخی نقاط با رشد گیاهان در مرداب‌ها همراه بوده به فراوانی مشاهده می‌شود.

در برخی مناطق با توجه به رشد گیاهان و فعالیت پرندگان رسوبات حاوی مقدار زیادی مواد آلی است. بدون شک با ادامه این روند، در آینده نزدیک سرنوشت فعلی آشوراده و شاید به مراتب شدیدتر از ان در سواحل شمالی میانکاله روی می‌دهد، هرچند هم اکنون نیز مناطق زیادی را دستخوش تغییر کرده است. با توجه به رشد گیاهان و میزان پوشش آنها می‌توان مقایسه‌ای بین زمان تشکیل این سدهای ماسه‌ای نسبت به موقعیت شرقی یا غربی بودن آنها در سواحل جنوب شرقی داشت.

سدهای ماسه‌ای به سمت آشوراده قدیمیتر از سدهای سمت غرب (امیرآباد) است که می‌توان عنوان کرد سدهای تشکیل شده از غرب دریا به سمت شرق قدیمی‌تر می‌شوند و از طرفی در سمت شرق (به سمت آشوراده) امتداد آنها بیشتر از سدهای سمت غرب (بندر امیرآباد) است و از پیوستگی بیشتری برخوردارند.