مسیر توسعه صنعت آلومینیوم کشور

‌می‌متالز - آلومینیوم از جمله فلزاتی است که به دلیل تعدد زمینه‌های مصرف، از جمله حمل‌ونقل، صنایع بسته بندی غذایی و دارویی، انواع سازه ها، لوازم‌خانگی، خطوط انتقال برق، سلاح‌های نظامی، صنایع هوایی و دریایی به‌عنوان پرمصرف‌ترین فلز غیرآهنی در جهان شناخته شده است.

به گزارش می‌متالز، تولید این فلز از سال ۱۳۵۱ در ایران آغاز شده و همچنان با ظرفیت اسمی ۷۶۷هزارتن آلومینیوم اولیه در کشور در حال فعالیت است. در سال ۱۴۰۱ با افزایش تولید سالکو رکورد تولید ۶۳۰هزارتن آلومینیوم اولیه توسط اسملتر‌های داخلی ثبت شد که معادل رشد تولید ۱۲درصدی نسبت به سال قبل است. همچنین ثبت رکورد ۳۷۰هزارتن صادرات شمش آلومینیوم از دیگر پارامتر‌های کلیدی سال صنعت آلومینیوم محسوب می‌شود. در سال گذشته بار دیگر مصرف آلومینیوم در کشور کاهش یافت. در سال ۱۴۰۱ مصرف ظاهری شمش آلومینیوم با کاهش ۱۱درصدی به حدود ۴۰۰هزارتن رسیده است. کاهش مصرف آلومینیوم از چند جهت قابل بررسی است؛ اما نکته قابل‌توجه روند افزایشی تقاضای جهانی آلومینیوم اولیه است که با تاثیرپذیری از کلان روند‌ها در سال‌های آینده ادامه دار خواهد بود.

زنجیره آلومینیوم کشور با چالش‌های جدی مواجه است که تامین انرژی پایدار، تامین پایدار مواد اولیه، عدم‌بهره‌گیری از تکنولوژی به‌روز، ظرفیت پایین و راندمان کم زنجیره پایین‌دست آلومینیوم، توسعه‌نیافتن تولید آلومینیوم ثانویه، تسلط و تصدی‌گری دولت بر صنعت آلومینیوم و بی‌توجهی به بازاریابی و توسعه برندینگ از مهم‌ترین چالش‌ها خواهد بود. طی سال‌های گذشته به‌منظور برنامه ریزی هدفمند صنعت آلومینیوم مطالعات کلان این صنعت مورد توجه قرار گرفته است. در سال ۱۳۹۹ سازمان ایمیدرو برنامه تدوین طرح جامع مطالعات آلومینیوم کشور را در دستور کار خود قرار داد که نتایج این طرح ملی در ابتدای سال گذشته حاصل و ارائه شد. این طرح با محور قرار دادن مزیت‌های نسبی و رقابتی و به دور از اهداف آرمانگرایانه سعی کرده است با توجه به محدودیت‌های واقعی صنعت، برنامه‌های عملیاتی را در دو افق ۱۴۰۴ و ۱۴۰۹ تنظیم و ارائه کند. محور‌های اصلی این مطالعه شامل این موارد است: بررسی پیشینه مطالعات و نتایج آن‌ها و روش‌شناسی مطالعات جدید، جمع آوری داده‌های صنعت در جهان، کشور‌های منتخب و ایران، عارضه یابی چالش‌های صنعت در ایران، معرفی سناریو‌های صنعت و تحلیل وقوع هریک از آنها، ارزیابی اهداف و اولویت‌های واقعی صنعت آلومینیوم با توجه به اسناد بالادستی و نظرات خبرگان، طراحی مدلی پویا برای دستیابی بهینه به اهداف صنعت و تبیین استراتژی متنوع و ارائه برنامه‌های عملیاتی. نتایج این طرح براساس سناریو‌های مختلف ارائه شده که سناریوی محتمل به‌عنوان اصلی‌ترین حالت توسعه مورد توافق قرار گرفته است.

در زنجیره بالادست صنعت آلومینیوم تهاتر صادراتی شمش آلومینیوم با آلومینا توسط اسملتر‌های داخلی یکی از مواردی محسوب می‌شود که حاشیه سود این واحد‌ها را تهدید می‌کند. در واقع مزیت انرژی ارزان (به‌نسبت سایر کشور‌های جهان) اسملتر‌های داخلی با افزایش هزینه تامین مواد اولیه وارداتی از دست می‌رود. این مساله در سالیان آتی و با توجه به افزایش تقاضای جهانی آلومینا به شکل جدی تری زنجیره بالادست آلومینیوم کشور را تهدید می‌کند. به همین دلیل، احداث پالایشگاه‌های آلومینا در سواحل جنوبی کشور (با هدف بهره گیری از بوکسیت وارداتی) در این طرح هدف‌گذاری شده است. به‌علاوه بهره برداری از معادن داخلی بوکسیت کشور و نیز توسعه تولید آلومینا از بوکسیت‌های کم‌عیار نیز توصیه شده است. رسیدن به اهداف تولید آلومینا نیازمند واردات ۲/ ۲میلیون تنی بوکسیت در افق ۱۴۰۹ است که مبدا وارداتی این ماده معدنی تحلیل و اولویت بندی شده است.

اهداف فوق به‌علاوه توسعه یک‌واحد ۳۰۰هزارتنی تولید آلومینیوم اولیه در افق ۱۴۰۹ هدف‌گذاری شده است. به دلیل آنکه انرژی در تولید آلومینیوم نقش اصلی را دارد، توسعه زیرساخت‌های لازم صنعت در سال ۱۴۰۴ مورد تاکید است. براساس نتایج طرح جامع آلومینیوم کشور تا سال ۱۴۰۹ این صنعت نیازمند احداث ۲۲۰۰مگاوات نیروگاه است که با فرض احداث نیروگاه سیکل ترکیبی نزدیک به ۳۸۰۰میلیون مترمکعب گاز موردنیاز خواهد بود. به عبارت بهتر، مصرف برق زنجیره بالادست آلومینیوم کشور در سال ۱۴۰۹ به حدود ۱۶هزار میلیون کیلووات افزایش خواهد یافت. علاوه بر آلومینا سایر نهاده‌های تولید مانند آند‌های کربنی، پترولیوم کک، کریولیت و فلوراید آلومینیوم در این طرح ارزیابی و براساس نیاز افق ۱۴۰۹ برنامه‌های عملیاتی توسعه آن‌ها تدوین شده است. به‌طور کلی بیش از ۴میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای صنعت آلومینیوم تا افق ۱۴۰۹ موردنیاز خواهد بود که زنجیره تامین این صنعت تکامل بیشتری یافته است تا فرصت تولید ارزش افزوده بیشتری برای ذی‌نفعان اصلی فراهم شود.

زنجیره پایین‌دست آلومینیوم کشور در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی مواجه بوده که قدرت رقابت و تولید را از این واحد‌ها سلب کرده است. به هر صورت پایداری زنجیره تولید به توان مصرف داخلی و افزایش توان زنجیره پایین‌دست آلومینیوم گره خورده است.

افزایش شدید قیمت شمش آلومینیوم (به تبعیت از قیمت‌های جهانی و نرخ ارز) علاوه بر آنکه به جایگزینی مصرف آن با سایر مواد در برخی کانون‌های مصرف منجر شده، میران سرمایه در گردش واحد‌های زنجیره پایین‌دست را نسبت به گذشته افزایش داده است. این مساله با توجه به سیاست‌های انقباضی ضدتورمی اخیر امکان تامین مالی مناسب را برای این واحد‌ها محدود کرده است. همچنین با وجود افزایش تولید شمش آلومینیوم در سال گذشته، میزان عرضه داخلی کمتر از نیاز واقعی بوده که تامین شمش را برای برخی واحد‌های پایین‌دست با چالش مواجه کرده است. همه موارد مطرح‌شده در طرح جامع آلومینیوم مورد ارزیابی قرار گرفته و سعی شده است در چارچوب برنامه‌های عملیاتی بلندمدت راهکار‌های مناسبی تدوین شود.

در مجموع، طرح جامع آلومینیوم سعی کرده است با استناد به واقعیت‌های موجود صنعت کشور، برنامه اجرایی و کاربردی را در همه ابعاد ارائه کند. لازم به ذکر است که برخی مسائل مانند استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر یا توسعه تولید آلومینیوم ثانویه و بهره گیری از تکنولوژی‌های جدید به طور خاص در این گزارش‌ها مورد تحلیل قرار گرفته است. به‌طور یقین رسیدن به اهداف نهایی این طرح نیازمند حمایت بیشتر ذی‌نفعان اصلی و سیاستگذاران صنعت آلومینیوم کشور است که این مساله در چارچوب پایش‌های طرح قابل اجرا خواهد بود.

گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» با هدف توجه به تبیین نقش و جایگاه بخش خصوصی در شکوفایی اقتصادی و توسعه پایدار در روز‌های ۱۸ و ۱۹اردیبهشت ماه اقدام به برگزاری سیزدهمین «همایش و نمایشگاه چشم انداز صنعت فولاد و سنگ آهن ایران با نگاهی به بازار» در محل هتل المپیک تهران کرده است. همچنین در روز‌های ۲۰ و ۲۱اردیبهشت ماه امسال «همایش و نمایشگاه چشم انداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران» و فناوری‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار، در محل هتل المپیک تهران برگزار می‌شود.