پیشتازی سهام کوچک در جدال با بزرگان

انتقادات نسبت به فرمول شاخص کل

به گزارش می‌متالز، همواره در محافل بورسی و در میان اهالی بورس تهران، انتقاداتی وجود داشته با این مضمون که شاخص کل بورس آینه تمام نمای وضعیت بازار سهام نیست. به بیانی ساده تر، چون مبنای محاسبات شاخص کل، وزن و ارزش بازار شرکت‌هاست، مثبت بودن چند نماد با ارزش بازار بالا می‌تواند چهره و رخسار بازار سرمایه را سبزپوش نشان دهد، در حالی که در واقعیت اکثر نماد‌های بازار در محدوده سرخ تابلو معامله می‌شوند. در همین راستا و با توجه به چنین ضعف‌ها و کاستی‌هایی که در نماگر اصلی بازار سهام موجود بود، از ابتدای سال ۹۳، شاخص دیگری در بازار سهام تحت عنوان شاخص هم‏‏‌وزن معرفی شد که در فرمول محاسبه آن سعی شده بود نقصان موجود در فرمول شاخص کل پوشش داده شود. این شاخص با توجه به اینکه وزن و ارزش بازار شرکت‌ها را یکسان در نظر می‌گرفت، نماگر بهتری برای بیان اوضاع و احوال و شمای کلی حاکم بر صحنه معاملات بورس تهران بود و چهره و سیمای بازار را به نحو مطلوب‌تر و بهتری از شاخص کل نمایش می‌داد.

واکاوی تفاوت شاخص کل و هم‏‏‌وزن

همان‌طور که اشاره شد، در فرمول محاسبه شاخص کل، وزن و ارزش بازار شرکت‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. به عنوان مثال، اگر در یک روز معاملاتی نماد فولاد با ارزش بازار فرضی ۳۰۰ همت (هزار میلیارد تومان) با ۵ درصد افزایش قیمت مواجه شود و در مقابل ۹ نماد دیگر در بازار سهام موجود باشد که مجموع ارزش بازار آنها ۵۰ همت باشد و در آن روز این نماد‌ها در دامنه منفی معامله شوند، با وجود اینکه به لحاظ تعداد ۹۰ درصد بازار در محدوده منفی معامله می‌شود، رنگی که شاخص کل برای اهالی بازار سهام نمایش خواهد داد، رنگ سبز خواهد بود؛ زیرا همان‌طور که ذکر شد شاخص کل، به وزن و ارزش بازار شرکت‌ها اهمیت می‌دهد و به تعداد نماد‌های مثبت و منفی توجهی نمی‌کند.

در مقابل، شاخص هم‏‏‌وزن ضعف شاخص کل را جبران می‌کند؛ مثلا اگر در همان روز معاملاتی به سراغ شاخص هم‏‏‌وزن برویم، خواهیم دید که این شاخص با کاهش ارتفاع همراه شده است؛ زیرا با توجه به وزن یکسان نمادها، طبیعتا، چون در این روز، ۹۰ درصد بازار به لحاظ تعداد در محدوده سرخ تابلو معامله شده است، این شاخص نیز در مدار نزولی قرار خواهد گرفت.

نسبت شاخص کل به هم‏‏‌وزن

بیش از سه‌ دهه است که شاخص کل بورس تهران محاسبه و برای بیان اوضاع و احوال بازار سهام و مقایسه بازدهی سایر بازار‌ها با بازار سهام از این شاخص استفاده می‌شود. اما همان‌طور که گفته شد، از ابتدای سال ۹۳ محاسبه و اعلام شاخص هم‏‏‌وزن نیز در دستور کار قرار گرفت. شاخص هم‏‏‌وزن از سطح مبدا ۱۰ هزار واحدی آغاز به کار کرده و در واقع مبنای شروع محاسبه این شاخص از سطح ۱۰ هزار واحدی بوده است، این در حالی است که در همین تاریخ، شاخص کل بورس تهران در سطح ۷۹ هزار و ۱۵ واحدی قرار داشته است. با تقسیم عدد شاخص کل بر شاخص هم‏‏‌وزن به نسبت شاخص کل به شاخص هم‏‏‌وزن می‌رسیم که در آخرین روز معاملاتی اسفند سال ۹۲ و دقیقا در نقطه شروع محاسبه شاخص هم‏‏‌وزن در سطح ۷.۹ واحد قرار داشته است.

طبیعتا با توجه به اثرگذاری بیشتر نماد‌های شاخص ساز بر شاخص کل و مشهودبودن نوسان نماد‌های کوچک در شاخص هم‏‏‌وزن، از تاریخ مذکور به بعد، اگر عملکرد شاخص کل بهتر می‌بود، با توجه به بزرگ شدن صورت کسر و رشد بیشتر صورت کسر نسبت به مخرج آن، نسبت شاخص کل به هم‏‏‌وزن عدد بیشتری را نمایش می‌داد. افزون بر این اگر نماد‌های کوچک‌تر بازار، عملکرد بهتری نسبت به نماد‌های بزرگ و با ارزش بازار بالا داشته باشند، با توجه به رشد بیشتر مخرج کسر نسبت به صورت آن، عدد این نسبت کوچک‌تر خواهد شد.

بررسی سابقه تاریخی

اما در واقعیت و بعد از گذشت یک‌ دهه از تاریخ شروع محاسبه شاخص هم‏‏‌وزن، این نسبت اکنون در چه سطحی قرار دارد؟ در جریان معاملات روز گذشته، شاخص کل بورس تهران در سطح ۲ میلیون و ۱۱۴ هزار واحدی قرار گرفت و شاخص هم‏‏‌وزن نیز در کانال ۶۹۶ هزار واحدی آرام گرفت. با تقسیم دو عدد مذکور بر یکدیگر به عدد ۳.۰۳ به عنوان نسبت شاخص کل به هم‏‏‌وزن می‌رسیم. همان‌طور که مشاهده می‌شود، این نسبت افت ۶۲ درصدی را تجربه کرده است. چنین افتی در این نسبت به این معناست که در حد فاصل سال‌های ۹۳ تا به حال، نماد‌های کوچک و با ارزش بازار پایین در بستر بازار سهام، عملکرد بهتری را به نمایش گذاشته اند.

این نسبت از ابتدای شروع محاسبه نماگر هم‏‏‌وزن همواره در مسیر نزولی قرار داشته و در این اثنا، بازه‌هایی وجود داشته که به دلیل استقبال از نماد‌های شاخص ساز در بازار سهام و عملکرد بهتر شاخص کل نسبت به شاخص هم‏‏‌وزن، این نسبت در مسیر افزایشی قرار گرفته است. مثلا این نسبت با عملکرد بهتر شاخص ساز‌ها نسبت به نماد‌های کوچک در سال ۹۹ تا نزدیکی‌های سقف تاریخی خود افزایش پیدا کرد، اما با شروع ریزش قیمت‌ها در مرداد و با توجه به اینکه نماد‌های شاخص ساز بازار سهام دچار اضافه جهش شده بودند، شاهد تعدیل این نسبت بودیم.

مقایسه بازدهی دو نماگر اصلی

مقایسه بازدهی شاخص کل بورس تهران و شاخص هم‏‏‌وزن در یک‌ دهه اخیر و از انتهای اسفند سال ۹۲ تا پایان معاملات روز گذشته گویای این نکته است که در این برش زمانی شاخص کل با رشد ۲۵۳۸ درصدی همراه شده است، این در حالی است که در همین بازه زمانی شاخص هم‏‏‌وزن رشد ۶۹۶۰ درصدی را برجای گذاشته است. در واقع رشد بیشتر شاخص هم‏‏‌وزن نسبت به شاخص کل سبب شده است تا نسبت شاخص کل به هم‏‏‌وزن با افت ۷۳ درصدی از سطح ۷.۹ واحدی تا سطح ۳.۰۳ واحدی عقب نشینی کند. پس در یک دهه اخیر نماد‌های کوچک‌تر در بستر بازار سهام عملکرد به مراتب بهتری نسبت به نماد‌های بزرگ داشته اند.

اینکه در آینده نیز چنین سناریویی محقق خواهد شد یا نه، به عوامل متعددی بستگی دارد که در این گزارش مجال پرداختن به آنها نیست، اما می‌توان گفت در بلندمدت سلسله‌ای از عوامل موجب می‌شوند روند خاصی در بطن بازار‌های مالی حادث شود که این عوامل در آینده نیز ممکن است به عنوان فاکتور اثرگذار بر بازار موجود باشند. موضوعی که در این اثنا به اذهان خطور می‌کند این است که با توجه به اینکه برای مقاصدی مانند شاخص سازی می‌توان از نماد‌های بزرگ بازار استفاده کرد، بسیاری از سهامداران برای اینکه از شر دخالت‌های دولتی در امان بمانند، راهی نماد‌های کوچک بازار شده اند. افزون بر این برای اهدافی مانند سفته بازی نیز نماد‌های کوچک‌تر بازار، پتانسیل بهتری نسبت به نماد‌های بزرگ بازار دارند و با نقدینگی کمتر می‌توان روند معاملات این نماد‌ها را تحت تاثیر قرار داد.

وضعیت سال‌ جاری

بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که از ابتدای سال‌ جاری تا پایان معاملات هفته گذشته، شاخص هم‏‏‌وزن افت بیشتری را نسبت به شاخص کل به ثبت رسانده است. این موضوع به این معناست که در سال‌ جاری، سهام کوچک بازار افت بیشتری نسبت به سهام بزرگ و شاخص ساز بازار تجربه کرده‌اند. با توجه به این موضوع و کاهش بیشتر مخرج نسبت به صورت در نسبت شاخص کل به هم‏‏‌وزن، این نسبت با رشد همراه شد. اما از اوایل شهریور در سپهر بورس تهران، نماد‌های کوچک با استقبال معامله گران همراه شده و این موضوع به افت نسبت شاخص کل به هم‏‏‌وزن منجر شده است.

منبع: دنیای اقتصاد