خطای بنگاه بزرگ

به گزارش می‌متالز، اولین رویداد سراسری تولید مسوولانه و بهره‌‏وری در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد و در این نشست، جمعی از صاحب‌نظران به ایراد سخن پرداختند. مسعود نیلی، اقتصاددان در این جلسه گفت: نخست باید تصویر بزرگی از اقتصاد ایران ترسیم کرد، سپس از منظر بهره‌‏وری و سایر چالش‌های موجود آن را مورد بررسی قرار داد. لازم به یادآوری است که داده‌های مناسب پژوهش از حوزه کسب‌وکار‌هایی که در اقتصاد ایران فعال هستند، موجود نیست و تنها داده‌های کارگاه‌های صنعتی موجود است. البته این اطلاعات محدود به بخش صنعت است و کل فعالیت‌های اقتصادی را پوشش نمی‌دهد.

در یک تقسیم بندی کلی، می‌توان کسب‌وکار‌های ایران را به دو بخش تفکیک کرد. در این طبقه بندی ابتدا فعالیت‌های نوین و استارت‌آپی قرار می‌گیرند که بیشتر به فضای مجازی و اینترنت اتکا دارند و دسته دیگر کسب‌وکار‌های سنتی هستند. بخش اول کوچک است و سهم کمی در تولید ناخالص داخلی دارد و عمده تولید کشور در همان قسمت سنتی اتفاق می‌افتد. هنوز هم لیبل گذاری رسمی در حساب‌های ملی روی کسب‌وکار‌های استارت‌آپی انجام نشده، اما رشد این نوع فعالیت‌ها بیشتر است، در حالی که سهم کمی از تولید دارند و بالعکس این موضوع در بخش سنتی اتفاق می‌افتد. نیلی ادامه داد: نوع دوم فعالیت‌ها در یک بازه زمانی کوتاه وارد زندگی مردم می‌شود، رفاه خوبی ایجاد می‌کنند و اگر به همین شکل ادامه دهند می‌توانند بخش بزرگی از اقتصاد را به خود اختصاص دهند.

یکی از مطالبی که در خصوص این نوع کسب‌وکار‌ها قابل بررسی است، این است که آنها توسط دولت راه اندازی نشده اند و می‌توان گفت دولت فقط زیرساخت را ایجاد کرده و این کسب‌وکار‌ها خودشان به وجود آمده اند. نکته جالب این نوع فعالیت‌ها به لحاظ بهره‌‏وری، ساختار نیروی انسانی است؛ آنها از نیروی کار ساده تا تحصیل‌کرده‌های دانشگاهی استفاده می‌کنند. نیلی در خصوص فعالیت‌های سنتی اقتصاد ایران افزود: کسب‌وکار‌های سنتی به سه روش قابل طبقه بندی هستند؛ اول از نظر اندازه، دوم بر حسب رشته فعالیت و دیگری از لحاظ مالکیت. سوال مشترکی که برای این تقسیم بندی مطرح می‌شود این است که براساس این دسته بندی، بهره‌‏وری این سه نوع طبقه بندی به چه صورت است؛ آیا می‌توان گفت بهره‌‏وری بنگاه‌های بزرگ به دلیل صرفه مقیاس و انباشت تجربه و دانش بیشتر است؟ آیا می‌توان گفت بهره‌‏وری بنگاه‌های بزرگ بیشتر از بنگاه‌های کوچک است و رابطه بهره‌‏وری و اندازه بنگاه رابطه مثبتی است؟

سوال دیگر اینکه آیا بهره‌‏وری بنگاه‌های خصوصی نسبت به بنگاه‌های دولتی در اقتصاد ایران بیشتر است؟ و اینکه اگر رشته‌فعالیت‌ها را براساس بهره‌‏وری مرتب کنیم، کدام بخش بهره‌‏وری بالاتری دارد؟ به نظر می‌رسد هر سه سوال مهم است و زمانی که بررسی می‌کردیم برای ما عجیب بود که چرا پاسخی برای این سوالات وجود ندارد. نتیجه بررسی‌ها این بود که رابطه بین بهره‌‏وری و اندازه بنگاه‌های اقتصادی عکس است و متوجه شدیم که بنگاه‌های کوچک بهره‌‏وری بالاتری نسبت به بنگاه‌های بزرگ دارند. باید به این نکته اشاره کرد که در کل آمار کارگاه‌های صنعتی ایران، تعداد کمی بنگاه بزرگ با ارزش‌افزوده خیلی زیاد و تعداد بسیار زیادی بنگاه کوچک با ارزش‌افزوده کم داریم و در میانه آمار تعداد قلیلی بنگاه متوسط با ارزش‌افزوده کم داریم.

این استاد دانشگاه گفت: یکی از مسائلی که صنعت ایران با آن درگیر است، این است که بنگاه‌های بزرگ ما همان بنگاه‌های کوچک نبودند که بزرگ شده و مسیر رشد طبیعی خودشان را طی نکرده اند؛ این بنگاه‌ها مانند برند‌های معروفی همچون سونی و اپل نبودند که از مقیاس کوچک شروع کرده و بزرگ شده باشند. علت اینکه بهره‌‏وری بنگاه‌های بزرگ در اقتصاد دیگر کشور‌ها نسبت به بنگاه‌های کوچک بیشتر است این است که آنها در مسیر رشد طبیعی خود یادگیری را دائما جلو برده‌اند و در نتیجه بهره‌‏وری افزایش پیدا کرده است. در اقتصاد ایران بنگاه‌های بزرگ از همان ابتدا بزرگ متولد می‌شوند و با جابه جایی دولت، مدیران و سایر موارد این بنگاه‌ها عوض می‌شوند. در صنعت ایران انبوهی از بنگاه‌های کوچک و قلیلی از بنگاه‌های بزرگ وجود دارند و در این میان، حفره بزرگی به نام بنگاه‌های متوسط وجود دارد و علت این است که مسیر رشد بنگاه کوچک در ایران مسیر همواری نیست و بنگاه‌های کوچک در مسیر رشد خود به بنگاه بزرگ تبدیل نمی‌شوند.

محمود اولیایی، رئیس کمیسیون مسوولیت اجتماعی اتاق ایران در اولین رویداد سراسری تولید مسوولانه و بهره‌‏وری، با بیان اینکه شاید برگزاری چنین مراسمی با توجه به شرایط حاکم بر کشور تا حدی نامانوس به نظر برسد، گفت: نباید اجازه دهیم، مسائل و مشکلات به مرحله حاد و بحرانی خود برسند و بعد دنبال راه حل برای آن باشیم. امروز بهترین فرصت برای توجه به تولید مسوولانه است. در این بین باید توجه کرد به همان میزان که رفع چالش‌های مربوط به تعهدات ارزی مهم است، توجه به نسل آینده، تولید مسوولانه و بهره ور و رفع چالش‌های زیست محیطی اهمیت دارد. این فعال اقتصادی درباره تولید مسوولانه اظهار کرد: مسوولیت‌پذیری اگر در جامعه‌ای نهادینه نشود، رشدی اتفاق نمی‌افتد و متاسفانه جامعه ایران از این منظر ضعف جدی دارد.

مسوولیت‌پذیری در بنگاه، ترکیبی از پاسخ گویی به نیاز‌های امروز و آینده ذی‌نفعان مانند سهامداران، مشتری‌ها و حاکمیت است. او تصریح کرد: حاکمیت شرکتی بعد اول مسوولیت‌پذیری بنگاهی است، یعنی با توجه به حاکمیت شرکتی، پایداری در بنگاه اتفاق می‌افتد که به معنای استفاده بهینه از منابع و توجه به مسائل زیست محیطی است. در واقع اگر سودآوری بنگاه را دنبال کنیم، ولی سایر موضوعات مترتب بر وضعیت بنگاه را دست کم بگیریم، توسعه پایدار رخ نمی‌دهد. به اعتقاد اولیایی، ارتباط تنگاتنگی بین پایداری، بهره‌‏وری و توسعه وجود دارد و این مولفه‌ها به موازات یکدیگر محقق می‌شوند.

منبع: دنیای اقتصاد