مزایا و چالش‌های توکن‌سازی ابزار‌های مالی در ایران

به گزارش می‌متالز، با گسترش فناوری بلاکچین و اهمیت روزافزون دارایی‌های دیجیتال، توکن‌سازی ابزار‌های مالی به یکی از روند‌های کلیدی بازار‌های سرمایه جهانی تبدیل شده است. توکن‌سازی به معنای تبدیل دارایی‌ها و ارزش‌های مالی به واحد‌های دیجیتالی به نام «توکن» است. این فرآیند می‌تواند دارایی‌هایی همچون اوراق بهادار، املاک، کالا‌ها و حتی آثار هنری را به واحد‌های دیجیتالی قابل انتقال و معامله تبدیل کند. در این یادداشت، به بررسی مفهوم توکن‌سازی، ضرورت‌ها، مراحل و چالش‌های اجرای آن در بازار سرمایه ایران می‌پردازیم.

۱. توکن‌سازی چیست و چه مزایایی دارد؟

توکن‌سازی یا توکنیزه کردن، فرآیندی است که در آن دارایی‌های فیزیکی و مالی به صورت دیجیتالی و در قالب توکن روی بلاکچین به نمایش گذاشته می‌شوند. این توکن‌ها می‌توانند مالکیت یا ارزش اقتصادی یک دارایی واقعی را نمایندگی کنند و به کاربران این امکان را می‌دهند که دارایی‌های خود را به راحتی و با اطمینان در بازار‌های مالی جابه‌جا کنند.

توکن‌سازی مزایای متعددی دارد، از جمله:

• افزایش نقدینگی: دارایی‌هایی که به صورت سنتی کم‌تر نقدشونده هستند، مانند املاک، با توکن‌سازی به واحد‌های کوچک‌تر و قابل معامله تبدیل می‌شوند.
•  شفافیت و امنیت بالا: بلاکچین می‌تواند با حذف واسطه‌ها و افزایش شفافیت، تأثیر عمیقی بر بازار‌های مالی بگذارد. این فناوری باعث می‌شود تراکنش‌ها شفاف، غیرقابل تغییر و امن باشند.
• کاهش هزینه‌ها: توکن‌سازی با حذف واسطه‌های سنتی و ساده‌سازی فرآیندها، هزینه‌های معامله و انتقال مالکیت را کاهش می‌دهد.
• افزایش دسترسی به سرمایه‌گذاری: تقسیم دارایی‌ها به واحد‌های کوچک، امکان سرمایه‌گذاری برای افراد با سرمایه محدود را فراهم می‌کند.

۲. بستر‌های توکن‌سازی در بازار سرمایه ایران

برای پیاده‌سازی توکن‌سازی در بازار سرمایه ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار می‌تواند اقداماتی را در حوزه‌های حقوقی، فناوری، نظارتی و آموزشی انجام دهد. این اقدامات به شرح زیر است:

الف) چارچوب قانونی و حقوقی

• تدوین قوانین جدید: لازم است قوانینی وضع شود که حقوق و تعهدات دارندگان توکن، ناشران و واسطه‌ها را مشخص کند و مالکیت دیجیتال در بلاکچین را به رسمیت بشناسد.
• تنظیم مقررات ضدپولشویی و شناسایی هویت: شناسایی کاربران و رعایت مقررات ضدپولشویی برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های مالی الزامی است.

ب) توسعه زیرساخت‌های فناوری

• ایجاد بستر بلاکچینی ملی: برای توکن‌سازی دارایی‌ها، بلاکچینی امن و مقیاس‌پذیر نیاز است که از قرارداد‌های هوشمند و توکن‌های مختلف پشتیبانی کند. شبکه ققنوس به عنوان نمونه‌ای از پلتفرم‌های ایرانی بر پایه فناوری دفترکل توزیع‌شده شناخته می‌شود که از میزبان‌های غیرمتمرکز تشکیل شده و امکان انتشار توکن‌های مختلف را توسط ناشران معتمد فراهم می‌کند.
• در بورس اوراق بهادار، بلاکچین شرایطی را برای انتشار اوراق بهادار به صورت توکن‌سازی شده فراهم می‌کند که این امر باعث بهینه‌تر شدن چرخه عمر اوراق، از زمان انتشار تا مبادله و تسویه می‌شود و همچنین هزینه‌های مربوط به واسطه‌ها را کاهش می‌دهد. در سطح جهانی، بسیاری از فعالان بزرگ بازار به دنبال بهره‌برداری از مزایای بالقوه بلاکچین برای افزایش سرعت تسویه و کاهش هزینه‌ها هستند؛ با این حال، جزئیات این برنامه‌ها به‌طور کامل در دسترس عموم قرار نگرفته است.

ج) آموزش و فرهنگ‌سازی

• آموزش سرمایه‌گذاران و کارگزاران: برگزاری کارگاه‌ها و سمینار‌ها برای آشنایی فعالان بازار با مزایا و ریسک‌های توکن‌ها ضروری است.
• آگاهی‌بخشی عمومی: برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران، باید به‌صورت گسترده درباره توکن‌سازی و نحوه استفاده از آن اطلاع‌رسانی شود.

د) حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناورانه

• تشویق شرکت‌های فین‌تک و ارائه تسهیلات به شرکت‌های فناوری مالی: سازمان بورس می‌تواند به توسعه فناوری‌های لازم برای توکن‌سازی کمک کند.
• راه‌اندازی سندباکس (محیط آزمایشی): ایجاد محیط آزمایشی به استارتاپ‌ها امکان می‌دهد تا فناوری‌های خود را با کم‌ترین ریسک آزمایش کنند.

ه) مکانیسم‌های نظارتی و کنترلی

• مدیریت ریسک و رصد بازار: سازمان بورس باید ابزار‌های نظارتی جدیدی برای مدیریت ریسک‌های بازار توکنی فراهم کند.
• به‌کارگیری تحلیل داده و هوش مصنوعی: تحلیل داده و هوش مصنوعی برای شناسایی الگو‌های تقلب و رفتار‌های غیرعادی در معاملات توکنی کارایی نظارت را افزایش می‌دهد.

و) همکاری بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی

• جذب سرمایه‌گذاران خارجی: ایجاد استاندارد‌های بین‌المللی و شفافیت بالا منجر به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در بازار توکنی ایران خواهد شد.
• همکاری با نهاد‌های مالی بین‌المللی: همکاری با نهاد‌های بین‌المللی برای ایجاد استاندارد‌های مشترک و افزایش پذیرش جهانی توکن‌ها اهمیت دارد.

۳. چالش‌ها و ریسک‌های توکن‌سازی ابزار‌های مالی

• بلاکچین می‌تواند در حوزه وثایق مالی نیز نقشی مؤثر ایفا کند. وثیقه‌هایی مانند ملک یا سهام را می‌توان به‌صورت توکن‌سازی شده تقسیم و در کاربرد‌های مختلف به کار برد. اگرچه چنین امکانی در سامانه‌های متمرکز نیز قابل دستیابی است، اما وجود چندین سازمان دخیل مدیریت را پیچیده می‌کند. بلاکچین می‌تواند نقش هر ارگان را به‌طور مشخص تعریف و وثایق را به راحتی توکن‌سازی کند. همچنین انتشار اوراق و تأمین مالی جمعی به‌سادگی توسط بلاکچین مدیریت می‌شوند.
• مقیاس‌پذیری و ارتباط بین سیستم‌ها: سیستم‌های مختلف بازار‌های مالی اغلب از پروتکل‌های متفاوتی استفاده می‌کنند که باعث پیچیدگی در ارتباط بین آنها می‌شود. بلاکچین با توکن به عنوان واسط، این پیچیدگی‌ها را به حداقل می‌رساند. همچنین، به دلیل احتمال فعالیت هم‌زمان چندین بلاکچین در بازار، قابلیت همکاری میان آنها ضروری است.
• احراز هویت و استفاده مجدد آن: احراز هویت یکی از نیاز‌های اساسی تمام سازمان‌ها است. بلاکچین این امکان را فراهم می‌کند که هویت یک بار تأیید شود و سپس توکن مربوطه در تمامی ارگان‌ها بدون نیاز به احراز هویت مجدد به کار رود.
• وثایق مالی و کاربردها: در مورد وثایق، بلاکچین کاربرد ویژه‌ای دارد؛ برای مثال، بیمه عمر می‌تواند به‌صورت توکن‌سازی شده به عنوان وثیقه در بانک‌ها استفاده شود. در حالت معمول، چنین سیستمی به سامانه‌ای نیاز دارد که به هر دو نهاد بیمه و بانک متصل باشد، اما بلاکچین این مساله را ساده‌تر کرده و نیاز به واسطه را حذف می‌کند.

در حوزه انتشار اوراق بهادار، بلاکچین شرایطی برای انتشار اوراقی فراهم می‌کند که در تمامی بازار‌های مالی، از جمله بازار پول و سرمایه، مورد پذیرش باشد. این قابلیت بلاکچین امکان پیاده‌سازی ابزار‌هایی مانند عملیات بازار باز و اوراق گام را بدون پیچیدگی را فراهم می‌کند. برای ایران، استفاده از فناوری دفتر کل توزیع‌شده در مواردی که چندین ارگان متولی هستند، نظیر بازار باز، می‌تواند راهگشا باشد و به بازار امکان دهد که بدون واسطه و به‌صورت توزیع‌یافته، انتشار و معامله اوراق توسط اعضای بلاکچین و به عنوان گره‌های شبکه انجام شود.

منبع: پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (سنا)