مس؛ جایگزین نفت در اقتصاد ایران

به گزارش می‌متالز، تولید مس ایران عمدتا در دو بخش مس کاتدی و مس آندی انجام می‌شود. علاوه بر این، ایران دارای ذخایر عظیم مس است و در رتبه هشتم جهان از نظر ذخایر مس قرار دارد. این ذخایر به ویژه در استان‌های کرمان و یزد متمرکز هستند، که یکی از مهم‌ترین مراکز تولید مس در کشور به شمار می‌روند (Iranian Mines and Mining Industries Development and Renovation Organization (IMIDRO) ,۲۰۲۳).

ایران یکی از صادرکنندگان عمده مس در سطح جهانی است. در سال ۲۰۲۲، حجم صادرات مس ایران به حدود ۱۲۰‌ هزار تن رسید که معادل ۲.۵‌ درصد از صادرات جهانی مس است (World Bureau of Metal Statistics, ۲۰۲۳). عمده‌ترین مقاصد صادراتی مس ایران شامل کشور‌های چین، امارات متحده عربی، هند و ترکیه هستند.

صادرات مس ایران عمدتا به صورت مس کاتدی و آلیاژ‌های مسی انجام می‌شود و این روند با توجه به تنوع بازار‌های هدف و افزایش تقاضا در بازار‌های آسیایی به ویژه چین، به طور مداوم در حال رشد است (Iranian Customs Administration, ۲۰۲۳). این روند صادراتی باعث شده تا صنعت مس ایران بخش قابل توجهی از ارزآوری کشور را به خود اختصاص دهد.

صنعت مس ایران با وجود ظرفیت‌های موجود، پتانسیل قابل‌ توجهی برای توسعه دارد. معادن بزرگ مس مانند معدن مس سرچشمه و معدن مس میدوک از جمله منابع اصلی تولید مس در ایران هستند که سهم زیادی در تامین نیاز‌های داخلی و صادرات دارند. (Minerals Production, ۲۰۲۰) همچنین، صنعت فرآوری مس در کشور از تکنولوژی‌های نسبتا پیشرفته‌ای برخوردار است و بسیاری از واحد‌های تولیدی از روش‌های مدرن استخراج مانند SX-EW برای تولید کاتد مس استفاده می‌کنند (World Copper Conference, ۲۰۲۱). ظرفیت‌های موجود در زمینه استخراج و فرآوری مس ایران می‌تواند با بهبود و توسعه زیرساخت‌ها، افزایش یابد.

در خصوص پتانسیل توسعه آینده، ایران می‌تواند با توجه به منابع غنی مس خود، توسعه بیشتری در زمینه تولید و فرآوری مس داشته باشد. یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌ها در این زمینه، افزایش میزان صادرات مس است. به علاوه، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و مشارکت‌های بین‌المللی می‌تواند به ارتقای فناوری و افزایش بهره‌وری در صنعت مس کمک کند (Iranian Ministry of Industry, ۲۰۲۱). همچنین، توسعه زیرساخت‌های صنعتی و توسعه بازار‌های صادراتی جدید می‌تواند به رونق بیشتر این صنعت منجر شود. در این راستا، پروژه‌هایی مانند طرح‌های توسعه‌ای در منطقه جنوب شرق ایران می‌تواند نقش موثری در افزایش تولید و صادرات مس ایفا کند.

با این حال، چالش‌هایی مانند محدودیت‌های مالی، نیاز به بهبود فناوری‌های فرآوری و چالش‌های زیست‌محیطی ممکن است بر رشد صنعت مس ایران تاثیر منفی بگذارد. به طور کلی، توسعه صنعت مس ایران به توانمندی در جذب سرمایه، نوآوری در فرآیند‌های تولید و حل مشکلات زیست‌محیطی نیاز دارد.

صنعت مس ایران در مقایسه با کشور‌های رقیب در خاورمیانه و جهان از نظر تولید، ذخایر معدنی و ظرفیت‌های فرآوری وضعیت قابل‌ توجهی دارد، اما هنوز فاصله قابل‌ توجهی با کشور‌های پیشرفته در این صنعت مانند شیلی و چین دارد. شیلی به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده مس در جهان، با تولید سالانه بیش از ۵.۶ میلیون تن مس، نقش مهمی در بازار جهانی ایفا می‌کند و از تکنولوژی‌های نوین در استخراج و فرآوری مس بهره می‌برد (Chile Mining Report, ۲۰۲۰). در مقایسه، تولید مس در ایران به طور متوسط حدود ۲۵۰‌ هزار تن در سال است که نسبت به شیلی و حتی کشور‌های دیگری مانند پرو و ایالات متحده قابل مقایسه نیست.

چین که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده مس در جهان است، در کنار تولید مس داخلی، بزرگ‌ترین واردکننده مس نیز محسوب می‌شود و بیشترین نقش را در تاثیرگذاری بر قیمت جهانی مس ایفا می‌کند (China Copper Industry Report, ۲۰۲۱). ایران به عنوان یکی از تولیدکنندگان مهم مس در منطقه خاورمیانه، هنوز نتوانسته است به حد ظرفیت‌های خود در زمینه صادرات برسد و در زمینه فرآوری مس نسبت به چین و شیلی فاصله دارد.

با وجود این، ایران دارای ذخایر غنی مس است و می‌تواند با بهبود زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، در این رقابت جهانی خود را بهبود بخشد. افزایش بهره‌وری، استفاده از فناوری‌های نوین و توسعه ظرفیت‌های فرآوری از جمله عواملی است که می‌تواند صنعت مس ایران را به رقبای جهانی نزدیک‌تر کند.

اقتصاد ایران به طور تاریخی به درآمد‌های نفتی وابسته بوده است، اما نوسانات بازار جهانی نفت و تحریم‌های اقتصادی، ضرورت تنوع بخشی به منابع درآمدی کشور را آشکار کرده است (Ebrahimzadeh et al. ,۲۰۲۳). در این میان، صنعت معدن به ویژه مس، به عنوان یک جایگزین استراتژیک برای نفت، مورد توجه قرار گرفته است (Khosrowshahi et al. ۲۰۲۲). مس، با ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خود نظیر رسانایی حرارتی و الکتریکی بالا و مقاومت در برابر خوردگی، در صنایع مختلفی از جمله الکترونیک، انرژی‌های تجدیدپذیر، ساخت‌وساز و حمل‌ونقل نقش کلیدی ایفا می‌کند (Ali et al. ,۲۰۲۱).

ایران با دارا بودن حدود ۴‌ درصد از ذخایر جهانی مس، پتانسیل بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به یکی از بازیگران مهم این صنعت در جهان دارد (Mousavi & Bahadori,۲۰۲۲).

بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، مس به دلیل کاربرد‌های گسترده اش در فناوری‌های نوظهور مانند خودرو‌های برقی و انرژی‌های خورشیدی، در دهه آینده با افزایش تقاضای چشمگیری مواجه خواهد شد (World Copper Outlook, ۲۰۲۳). در این راستا، توسعه صنعت مس ایران می‌تواند علاوه بر تامین نیاز‌های داخلی، به صادرات و جذب ارز نیز کمک کند (Zarei et al. ۲۰۲۳).

عزت‌الله اردشیری - کارشناس حوزه صنایع و برنامه‌ریزی

آرش نژادی - کارشناس حوزه شرکت‌داری و سرمایه‌گذاری

منبع: دنیای اقتصاد