رقابت استراتژیک بر سر طلای سرخ/ مس؛ طلای سرخ و جایگزین نفت در اقتصاد ایران

به گزارش می‌متالز، به دلیل محدودیت منابع و افزایش تقاضا، رقابت شدیدی بین کشور‌ها و شرکت‌های بزرگ برای دسترسی به ذخایر مس وجود دارد. کشور‌های پیشرو نظیر شیلی، پرو و آمریکا با در اختیار داشتن ذخایر عظیم و زیرساخت‌های پیشرفته، نقش مهمی در تامین بازار جهانی ایفا می‌کنند. در مقابل، کشور‌هایی مانند چین، ژاپن و هند، به دلیل کمبود منابع داخلی، به واردات مس وابسته هستند و با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در کشور‌های دارای ذخایر، در تلاش برای تضمین امنیت تامین خود هستند. (Rahimi & Alizadeh, ۲۰۲۳)

۱- آینده مس: فلز استراتژیک قرن ۲۱

در حالی که تقاضای جهانی برای مس به سرعت در حال افزایش است، ذخایر قابل استخراج این فلز محدود بوده و هزینه‌های استخراج و فرآوری آن نیز با افزایش روبه رو است. از سوی دیگر، نقش مس در توسعه فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیا (IoT)، تجهیزات هوش مصنوعی و زیرساخت‌های هوشمند، بر اهمیت آن افزوده است. تحلیل‌ها نشان می‌دهند که مس می‌تواند به یکی از مهم‌ترین فلزات

راهبردی در قرن ۲۱ تبدیل شود و کشور‌هایی که بتوانند در زنجیره ارزش این صنعت نقش موثری ایفا کنند، جایگاه قدرتمندتری در اقتصاد جهانی به دست خواهند آورد (Khosrowshahi et al. , ۲۰۲۲).

طلای سرخ نه تنها یک فلز، بلکه یک عامل تحول اقتصادی و فناورانه است که آینده‌ای درخشان را برای صنایع مختلف رقم می‌زند. ایران با برخورداری از ذخایر غنی و فرصت‌های توسعه، می‌تواند نقش مهمی در این عرصه ایفا کند. اما بهره‌گیری از این فرصت‌ها مستلزم سیاست‌گذاری‌های هدفمند، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و تقویت صنایع پایین‌دستی مس است.

۲- جایگاه ایران در صنعت مس جهان

ایران با بهره‌گیری از ذخایر مسی که بالغ بر ۱۰ میلیون تن برآورد شده است، در جایگاه هشتم ذخایر جهانی قرار دارد (Ghorbani, ۲۰۱۹). این کشور، در حالی که سهمی ۱.۲ درصدی از تولید جهانی کاتد مس دارد، به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک، زیرساخت‌های صنعتی مناسب و طرح‌های توسعه‌ای نظیر «کیمیا»، ظرفیت قابل توجهی برای ارتقای جایگاه خود در بازار جهانی مس دارد (Mansouri et al. , ۲۰۲۲).

یکی از ویژگی‌های برجسته ایران در صنعت مس، تنوع ذخایر معدنی در مناطق مختلف کشور است. مجتمع‌های بزرگ مس ایران نظیر سرچشمه، سونگون، میدوک و سایر معادن، نه تنها از لحاظ کیفیت ذخایر بلکه به دلیل توسعه زیرساخت‌های معدنی و صنعتی پیرامون خود، از اهمیت بالایی برخوردارند. مجتمع سرچشمه به تنهایی یکی از بزرگ‌ترین معادن روباز جهان است و حدود ۴۰‌درصد از تولید مس کشور را تامین می‌کند. (NICIC Annual Report, ۲۰۲۳)

در دهه گذشته، ایران گام‌های بلندی در توسعه صنعت مس برداشته است. از جمله این اقدامات می‌توان به افزایش ظرفیت تولید، توسعه کارخانه‌های ذوب و پالایش و ورود به بازار‌های صادراتی جدید اشاره کرد. با اجرای طرح کیمیا، ایران هدف گذاری کرده است که تولید کاتد مس را به ۱ میلیون تن در سال برساند و جایگاه خود را در میان پنج تولیدکننده برتر جهان تثبیت کند. (Karimi et al. , ۲۰۲۴)

با این حال، چالش‌هایی نظیر محدودیت‌های فناوری، تحریم‌های اقتصادی و رقابت شدید از سوی تولیدکنندگان بزرگ مانند شیلی و پرو، موانعی جدی برای ارتقای جایگاه ایران در صنعت جهانی مس هستند. به عنوان مثال، شیلی با تولید سالانه ۵.۸ میلیون تن و پرو با ۲.۵ میلیون تن، همچنان فاصله زیادی با تولیدات ایران دارند. (ICSG Statistical Yearbook, ۲۰۲۳)

با وجود این چالش ها، ایران با تمرکز بر افزایش تولید و بهبود بهره‌وری، به دنبال افزایش سهم خود در بازار‌های جهانی است. به ویژه بازار‌های منطقه‌ای، مانند ترکیه و چین، که شرکای تجاری مهم ایران در صادرات مس هستند، به عنوان فرصت‌های استراتژیک در نظر گرفته شده‌اند. صادرات مس ایران در سال‌های اخیر رشد مثبتی را تجربه کرده است و انتظار می‌رود با تکمیل پروژه‌های توسعه‌ای، این روند ادامه یابد (Naderi & Ahmadi, ۲۰۲۳).

جایگاه ایران در صنعت مس جهان نشان می‌دهد که این کشور با مدیریت منابع و توسعه فناوری، می‌تواند نقش مهمی در تامین تقاضای فزاینده جهانی برای این فلز استراتژیک ایفا کند. با توجه به رشد صنایع الکترونیکی و انرژی‌های تجدیدپذیر که به مس وابسته هستند، ایران فرصتی بی نظیر برای افزایش سهم خود در این بازار جهانی دارد.

۳- نقش مس در اقتصاد غیرنفتی ایران

در سال‌های اخیر، ایران به دنبال تنوع بخشی به اقتصاد خود بوده است تا وابستگی به درآمد‌های نفتی کاهش یابد و دیگر بخش‌های اقتصادی کشور از جمله صنایع معدنی و فلزی رونق یابند. در این راستا، مس به عنوان یکی از فلزات ارزشمند و استراتژیک، نقش برجسته‌ای در این تغییر رویکرد ایفا می‌کند. صنعت مس با پتانسیل بالای خود در ایجاد ارزش افزوده، تامین درآمد‌های ارزی و ایجاد اشتغال، به یکی از ارکان اصلی اقتصاد غیرنفتی ایران تبدیل شده است. (Rahmani et al. , ۲۰۲۱)

اقتصاد ایران در سال‌های اخیر تحت‌تاثیر تحریم‌های بین‌المللی و نوسانات قیمت نفت قرار گرفته است. این تحولات اقتصادی موجب شده است تا ایران به دنبال راه‌هایی برای کاهش وابستگی به نفت و گاز و بهبود پایداری اقتصادی خود باشد. صنعت مس، به ویژه با توجه به ذخایر غنی آن در کشور و ظرفیت‌های تولیدی، می‌تواند به عنوان یکی از صنایع کلیدی در تحقق این هدف‌ها مطرح شود. با توجه به شرایط اقتصادی و رشد تقاضا برای مس در بازار‌های جهانی، این صنعت به عنوان یک منبع جدید برای تامین درآمد‌های ارزی در کشور مورد توجه قرار گرفته است (Mohammad, ۲۰۲۲).

صنعت مس در ایران با وجود چالش‌هایی نظیر تحریم‌ها و محدودیت‌های زیرساختی، توانسته است به طور چشمگیری در زمینه تولید و صادرات رشد کند. در حال حاضر، ایران یکی از تولیدکنندگان عمده مس در خاورمیانه است و تولید کاتد مس به عنوان یکی از محصولات کلیدی، به صادرات و تامین نیاز داخلی کمک می‌کند. با افزایش تولید مس در کشور و بهره‌برداری از پروژه‌هایی مانند طرح کیمیا که هدف آن افزایش تولید مس به یک میلیون تن در سال است، این صنعت می‌تواند به طور قابل‌توجهی سهم ایران در بازار جهانی مس را افزایش دهد و درآمد‌های ارزی حاصل از صادرات این فلز ارزشمند را به طور چشمگیری افزایش دهد. (Mansouri et al. , ۲۰۲۳)

در کنار تامین منابع ارزی، صنعت مس همچنین به عنوان یک عامل کلیدی در ایجاد اشتغال و توسعه زیرساخت‌ها در مناطق مختلف کشور شناخته می‌شود. پروژه‌های معدنی و تولید مس می‌توانند به ایجاد هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم و به توسعه مناطق کمتر برخوردار ایران کمک کنند.

علاوه بر این، با بهره‌برداری از منابع مس و استفاده از فناوری‌های نوین در فرآوری این فلز، ایران می‌تواند به یکی از صادرکنندگان پیشرو در صنعت مس تبدیل شود و از این طریق به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک کند. (Ghorbani, ۲۰۲۰) از سوی دیگر، صنعت مس به عنوان یکی از مهم‌ترین مواد اولیه در صنایع مختلف مانند خودرو، الکترونیک و انرژی‌های تجدیدپذیر نیز مورد توجه قرار دارد. تقاضای جهانی برای مس با توجه به توسعه فناوری‌های جدید و افزایش تولید خودرو‌های برقی و منابع انرژی تجدیدپذیر رو به فزونی است. این روند می‌تواند فرصتی برای ایران فراهم کند تا با توجه به ظرفیت‌های موجود در این صنعت، از مزایای بازار جهانی بهره‌برداری کند و به عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی مس شناخته شود (Karimi & Kazemi, ۲۰۲۱).

در نهایت، مس به عنوان یک فلز با ارزش افزوده بالا و پتانسیل صادراتی قابل‌توجه، می‌تواند به عنوان جایگزینی برای درآمد‌های نفتی عمل کند و به ایران کمک کند تا به عنوان یک اقتصاد غیرنفتی پایدارتر و مقاوم‌تر در برابر بحران‌های اقتصادی جهانی مطرح شود.

۴- آینده مس ایران: دستیابی به مزیت‌های رقابتی در بازار جهانی

صنعت مس ایران با برخورداری از ذخایر غنی و پروژه‌های توسعه‌ای کلان، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی مس دارد. با این حال، دستیابی به مزیت‌های رقابتی در سطح جهانی نیازمند استراتژی‌های دقیق و هوشمندانه است که شامل بهبود کیفیت، کاهش هزینه ها، افزایش بهره‌وری و نوآوری در فرآیند‌های تولید باشد. در این بخش، به بررسی عواملی که می‌توانند باعث ایجاد مزیت‌های رقابتی برای صنعت مس ایران در بازار جهانی شوند، پرداخته می‌شود.

الف) بهره‌برداری از فناوری‌های نوین

یکی از اصلی‌ترین راهکار‌ها برای کسب مزیت رقابتی در بازار جهانی مس، بهره‌برداری از فناوری‌های پیشرفته در مراحل استخراج، فرآوری و بازیافت مس است. استفاده از فناوری‌های مدرن می‌تواند به کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بازدهی و کاهش اثرات زیست‌محیطی کمک کند. به ویژه در فرآیند‌های استخراج و فرآوری، استفاده از فناوری‌های نوین مانند استفاده از سیستم‌های هوشمند و اتوماسیون می‌تواند باعث افزایش دقت و کاهش خطا‌ها شود. (Ghorbani, ۲۰۲۰) به طور خاص، پروژه‌هایی مانند طرح کیمیا با هدف افزایش ظرفیت تولید کاتد مس به یک میلیون تن در سال، از فناوری‌های پیشرفته بهره می‌برند که می‌تواند در درازمدت مزیت رقابتی چشمگیری ایجاد کند (Rahmani et al. , ۲۰۲۱).

ب) تنوع در محصولات و بازار‌های صادراتی

یکی دیگر از استراتژی‌های کلیدی برای دستیابی به مزیت رقابتی، تنوع بخشی به محصولات و بازار‌های صادراتی است. صنعت مس ایران می‌تواند با توسعه تولیدات تکمیلی مانند آلیاژ‌های مسی، سیم و کابل‌های مسی، به بازار‌های مختلف پاسخ دهد و از این طریق وابستگی به تولید خام را کاهش دهد. علاوه بر این، با تمرکز بر بازار‌های نوظهور و تلاش برای گسترش روابط تجاری با کشور‌هایی مانند چین، هند و کشور‌های آسیای میانه، ایران می‌تواند در بازار جهانی مس جایگاه خود را تثبیت کند و از فرصت‌های موجود بهره‌برداری بیشتری داشته باشد. (Mansouri et al. , ۲۰۲۳)

ج) استفاده از ظرفیت‌های معدنی بومی

ایران دارای ذخایر معدنی وسیع و متنوعی است که به ویژه در زمینه مس، پتانسیل‌های بسیاری برای افزایش تولید دارد. بهره‌برداری بهینه از این ذخایر و توسعه معادن جدید می‌تواند به ایران کمک کند تا ظرفیت تولید مس خود را به طور چشمگیری افزایش دهد و در نتیجه سهم خود را در بازار جهانی ارتقا دهد. پروژه‌هایی مانند طرح‌های توسعه‌ای در معادن سرچشمه، خاتون آباد و سریدون نمونه‌هایی از اقدامات عملی ایران در جهت توسعه این بخش است (Ghorbani, ۲۰۲۰). علاوه بر این، اکتشافات جدید در مناطق مختلف ایران می‌تواند به افزایش ذخایر و توان تولید مس کمک کند.

د) توسعه زیرساخت‌های صنعتی و لجستیکی

صنعت مس ایران برای رقابت در بازار جهانی نیازمند زیرساخت‌های صنعتی و لجستیکی قوی است. بهبود شبکه حمل ونقل، انبارداری و امکانات فرآوری مس می‌تواند به کاهش هزینه‌های تولید و افزایش سرعت دسترسی به بازار‌های جهانی کمک کند. پروژه‌های توسعه‌ای در این زمینه می‌توانند به ویژه در مناطقی مانند سونگون و سرچشمه، نقش مهمی در افزایش توان رقابتی ایران ایفا کنند. به ویژه با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و نزدیکی به بازار‌های آسیایی، تقویت زیرساخت‌های صنعتی می‌تواند فرصت‌های زیادی برای صادرات ایجاد کند. (Mohammad, ۲۰۲۲)

هـ) جذب سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت‌های بین‌المللی

جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی به ویژه در زمینه‌های فناوری و تحقیق و توسعه (R&D) می‌تواند باعث افزایش سطح رقابت پذیری صنعت مس ایران در بازار جهانی شود. مشارکت با شرکت‌های معتبر بین‌المللی می‌تواند به ایران در دستیابی به فناوری‌های نوین، بهبود فرآیند‌های تولید و ارتقای کیفیت محصولات کمک کند. به ویژه با توجه به بحران‌های اقتصادی و تحریم ها، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌هایی مانند پروژه‌های توسعه‌ای و افزایش ظرفیت تولید می‌تواند به عنوان یک عامل محرک مهم در رشد صنعت مس ایران عمل کند (Rahmani et al. , ۲۰۲۱).

و) پایبندی به استاندارد‌های زیست‌محیطی و اجتماعی

در دنیای امروز، رعایت استاندارد‌های زیست‌محیطی و اجتماعی نه تنها به عنوان یک الزام قانونی بلکه به عنوان یک مزیت رقابتی برای شرکت‌ها شناخته می‌شود. صنعت مس ایران باید توجه ویژه‌ای به جنبه‌های زیست‌محیطی فعالیت‌های خود داشته باشد و در این زمینه استاندارد‌های جهانی را رعایت کند. استفاده از فناوری‌های سبز و کاهش آلودگی‌های ناشی از فرآیند‌های استخراج و تولید می‌تواند به برندینگ صنعت مس ایران در بازار جهانی کمک کند و از سوی دیگر موجب کاهش ریسک‌های مرتبط با تحریم‌ها و محدودیت‌ها شود. (Ghorbani, ۲۰۲۰)

آینده صنعت مس ایران در صورتی که با استراتژی‌های درست و مدیریت بهینه مواجه شود، می‌تواند شاهد رشد چشمگیری باشد. با بهره‌برداری از فناوری‌های نوین، گسترش تولیدات تکمیلی، توسعه زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ایران قادر خواهد بود تا مزیت‌های رقابتی خود را در بازار جهانی مس تقویت و نقش مهمی در تامین مس جهانی ایفا کند. به ویژه با پروژه‌های توسعه‌ای کلانی مانند طرح کیمیا، ایران می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان مس در دنیا تبدیل شود و از این طریق به اهداف اقتصادی خود دست یابد.

نتیجه‌گیری: مس، فرصتی برای بازسازی اقتصاد ایران

تحلیل آینده صنعت مس ایران نشان می‌دهد که این صنعت در آینده نزدیک می‌تواند رشد قابل‌توجهی داشته باشد، مشروط بر اینکه مشکلات ساختاری، اقتصادی و تحریمی برطرف شوند. یکی از عواملی که می‌تواند به توسعه این صنعت کمک کند، بهبود بهره‌وری و استفاده از فناوری‌های نوین در استخراج و فرآوری مس است. ایران به دلیل دارا بودن منابع غنی معدنی، پتانسیل بالایی برای توسعه صنعت مس دارد. طبق پیش‌بینی ها، تولید مس در ایران تا سال ۲۰۲۵ می‌تواند به ۴۰۰‌هزار تن برسد، به شرطی که سرمایه‌گذاری‌های لازم در بخش‌های زیرساختی و تکنولوژیکی انجام گیرد. (Mineral Economics, ۲۰۲۲) با توجه به روند جهانی به سمت استفاده از منابع تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، تقاضا برای مس به عنوان یکی از فلزات کلیدی در تولید باتری ها، خودرو‌های الکتریکی و انرژی‌های تجدیدپذیر افزایش خواهد یافت. این امر می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای صادرات مس ایران ایجاد کند. به ویژه اینکه در حال حاضر، جهان به دنبال تامین مواد اولیه برای این صنایع از منابع پایدار است و ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود می‌تواند به عنوان یکی از تامین کنندگان عمده مس در منطقه و حتی جهان شناخته شود (International Copper Study Group, ۲۰۲۳).

اما با این حال، صنعت مس ایران با چالش‌هایی همچنان مواجه است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی اشاره کرد که دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و سرمایه‌گذاری خارجی را دشوار کرده است. این مشکلات ممکن است مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های موجود شود. بر این اساس، برای رشد پایدار در صنعت مس، ایران باید به دنبال جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، بهبود روابط تجاری و همکاری‌های بین‌المللی باشد (OECD, ۲۰۲۱). صنعت مس ایران با توجه به ظرفیت‌های طبیعی و پروژه‌های بزرگ در حال اجرا، پتانسیل قابل‌توجهی برای تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی کشور دارد.

با افزایش تولید و بهره‌وری در این صنعت، ایران قادر خواهد بود علاوه بر تامین نیاز‌های داخلی، سهم قابل‌توجهی از بازار جهانی مس را به خود اختصاص دهد و به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان مس در جهان تبدیل شود. طرح کیمیا، با هدف افزایش ظرفیت تولید مس به یک میلیون تن در سال، گامی مهم در تحقق این هدف است که علاوه بر ایجاد اشتغال و ارتقای فناوری، تاثیر بسزایی در رشد اقتصادی کشور خواهد داشت. (Rahmani, Kazemi, & Ghaffari, ۲۰۲۱). علاوه بر این، توسعه این صنعت به عنوان یک منبع درآمد غیرنفتی می‌تواند به کاهش وابستگی ایران به نفت کمک کند و موجب افزایش ثبات اقتصادی در کشور شود. (Mansouri, Taghizadeh, & Rezaei, ۲۰۲۳)

با توجه به اهمیت مس در صنایع انرژی‌های تجدیدپذیر، خودرو‌های برقی و زیرساخت‌های الکتریکی، ایران باید از این موقعیت بهره‌برداری کرده و ظرفیت‌های خود را در تولید و صادرات مس افزایش دهد. به همین دلیل، توجه به چالش‌ها و فرصت‌های موجود در صنعت مس، از جمله تامین مالی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و ایجاد ساختار‌های مدیریتی کارآمد، امری ضروری است. به علاوه، استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه به عنوان یکی از راهکار‌های اصلی برای تامین نقدینگی پروژه‌ها و توسعه زیرساخت ها، می‌تواند به رونق هرچه بیشتر این صنعت در ایران کمک کند. (Mohammad, ۲۰۲۲)

در نهایت، آینده صنعت مس در ایران بستگی به توانایی در مقابله با چالش‌های پیش رو و بهره‌برداری از فرصت‌های موجود در بازار جهانی دارد. با توجه به سرمایه‌گذاری‌های جدید و پروژه‌های در دست اجرا، ایران می‌تواند به یکی از بازیگران اصلی بازار مس جهانی تبدیل شود و از این طریق به بازسازی و توسعه اقتصادی خود کمک کند. (Ghorbani, ۲۰۲۰)

عزت‌الله اردشیری - کارشناس حوزه صنایع و برنامه‌ریزی

آرش نژادی - کارشناس حوزه شرکت‌داری و سرمایه‌گذاری

منبع: دنیای اقتصاد