ضرورت تشکیل اوپک پالایشی

کشورهای عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در تلاش هستند برای کاهش وابستگی به درآمدهای حاصل از فروش نفت خام ضمن افزایش توان تولید نفت، با ساخت پالایشگاه‌های جدید و روزآمدکردن پالایشگاه‌های قدیمی، ظرفیت پالایشی خود را به‌طور محسوسی افزایش دهند. اعضای اوپک هم‌اکنون روزانه حدود ۱۲/۷میلیون بشکه از ظرفیت پالایشی روزانه ۹۶/۶میلیون بشکه در جهان را در اختیار دارند. براساس برنامه‌های اعلامی، اعضای اوپک در نظر دارند با صرف هزینه‌ای افزون‌بر ۶۶/۵میلیارد دلار تا سال ۱۴۰۰ ظرفیت پالایشی خود را در داخل و خارج از سرزمین خود حدود ۸میلیون بشکه در روز افزایش دهند. به عبارت دیگر هم‌اکنون ۱۳/۱درصد از ظرفیت پالایشی دنیا در اختیار اوپک قرار دارد که متعاقب پایان طرح‌های جدید پالایشی کشورهای عضو اوپک این رقم به ۲۰/۴درصد خواهد رسید که در صورت تحقق این امر، نقش پالایشی این سازمان به مراتب پررنگ‌تر می‌شود.
مهمترین طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاهی اعضای اوپک عبارتند از:
۱ – پالایشگاه الزرو کویت
۲ – پالایشگاه جیزان عربستان
۳ – پالایشگاه آنزتوگی ونزوئلا
۴ – پالایشگاه لوبیتو آنگولا
۵ – پالایشگاه مانابی اکوادور
۶ – پالایشگاه دبی امارات متحده عربی
۷ – پالایشگاه‌های هسی مسعود و طیارات الجزایر
۸ – پالایشگاه‌های میعانات گازی سیراف و ستاره خلیج‌فارس ایران
افزایش تقاضای جهانی برای فرآورده‌های نفتی از ۹۲/۸میلیون بشکه در روز کنونی به ۹۷/۴میلیون بشکه در روز تا سال ۱۴۰۰ یکی دیگر از عوامل مهم ترغیب‌کننده این کشورها به گسترش توان پالایشگاهی خود است، این کشورها در نظر دارند ظرفیت پالایشی خود را با ۴ هدف مشخص توسعه دهند:
الف- تولید فرآورده‌های نفتی مورد نیاز داخل کشور به منظور کاهش واردات.
ب- تولید فرآورده‌های نفتی به منظور افزایش صادرات.
ج- توسعه صنایع پتروشیمی و افزایش صادرات محصولات پتروشیمی.
د- افزایش قدرت مانور و انعطاف‌پذیری در مقابل نوسانات نرخ نفت خام.

ظرفیت پالایشی

ایمان نیکزاد، کارشناس انرژی معتقد است: بی‌گمان تاثیرگذارترین عامل در تعیین قیمت‌ها، وضع موازنه عرضه و تقاضاست. گزارش‌ها نشان می‌دهند پروژه‌های جدید احداث پالایشگاه‌های نفت به‌طور عمده در خاورمیانه و منطقه خلیج‌فارس متمرکز هستند و افزایش ظرفیت‌های پالایشی اعضای اوپک، به‌طور موثری موازنه صادرات و واردات نفت خام و فرآورده‌های نفتی را تغییر خواهد داد.
با توجه به ممنوعیت ساخت پالایشگاه جدید در امریکا، فرسودگی پالایشگاه‌های اروپا و روند کاهشی کارآیی آنها، افزایش سخت‌گیری‌ها درباره مسائل زیست‌محیطی در کشورهای غربی و اجبار به تعطیلی پالایشگاه‌ها، تاثیر افزایش مالیات‌ها بر کاهش ظرفیت‌های پالایشی، رشد مصرف فرآورده‌های نفتی و وجود تاسیسات و زیرساخت‌های مناسب برای واردات فرآورده‌های نفتی، اعضای اوپک به‌ویژه کشورهای منطقه خلیج‌فارس، این قاره را به عنوان مهم‌ترین بازار هدف محصولات پالایشی در نظر گرفته‌اند که بی‌شک لازمه دستیابی به این هدف و به‌دست آوردن حاشیه سود پالایشی مناسب، ارتقا و روزآمد کردن پالایشگاه‌های قدیمی و ساخت پالایشگاه‌های پیشرفته جدید (با شاخص پیچیدگی بالا) به منظور تولید فرآورده‌های دارای استانداردهای لازم برای عرضه به بازار اروپا و دیگر بازارهای مهم است.با نگاهی به جریان ساخت‌وساز پالایشگاه‌های جدید و یا توسعه ظرفیت‌های پالایشی، می‌توان دریافت که امریکای شمالی و اروپا در حال کاهش سهم خود در صنعت پالایش نفت خام هستند. از یک سو، پالایشگاه‌های آسیا و اقیانوسیه با وجود دارا بودن ۳۲/۶درصد از ظرفیت پالایشی جهان (بیشترین ظرفیت پالایشی دنیا در این منطقه قرار دارد)، دارای بالاترین سهم در توسعه پالایشگاه‌ها با ۳۲/۸درصد هستند. از سوی دیگر، پالایشگاه‌های خاورمیانه با دارا بودن تنها ۸/۹درصد از ظرفیت پالایشی دنیا، عدد خیره‌کننده ۳۰/۱درصد از طرح‌های افزایش ظرفیت را به خود اختصاص داده‌اند.

ظرفیت پالایشی جهان

در مجموع، تا سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰/۵میلیون بشکه در روز ظرفیت پالایشی جدید در سراسر دنیا راه‌اندازی خواهد شد که بیشتر آن مربوط به اوپک است. در پایان دهه کنونی، ظرفیت کنونی پالایشگاه‌های دنیا۱۱/۴درصد افزایش می‌یابد. هرچند بسیاری از طرح‌ها با تغییر در برنامه زمانی توسعه، مشکل نبود تامین منابع مالی مورد نیاز، تغییر در مقررات زیست‌محیطی و یا بازنگری در پیش‌بینی‌های اقتصادی روبه‌رو خواهند شد تا همچنان چشم‌انداز صنعت پرفراز و نشیب پالایش با تلخی‌ها و شیرینی‌های متعددی همراه باشد.با شروع هزاره سوم کشورهای دنیا به منظور تامین اهداف و منافع اقتصادی خود به‌دنبال همگرایی و ایجاد تشکل‌ها و نهادهای مشترک هستند، زیرا بسیاری از کشورها که به‌طور عمده دارای کالاهای راهبردی (نظیر نفت خام و فرآورده‌های نفتی) مشابهی هستند می‌توانند تشکلی برای آن نوع کالا یا منبع ایجاد کنند.البته باید افزود که وجود واسطه‌های زیاد در بازار فرآورده‌های نفتی، کوچک بودن اندازه محمولات که سبب افزایش تعداد محمولات قابل عرضه در بازار می‌شود، متفاوت بودن نوع قیمت‌گذاری و همچنین تفاوت شفافیت بازار فرآورده‌های نفتی در مقابل بازار نفت خام، تاکنون ضمن ایجاد تشتت در بازار معاملات فرآورده‌های نفتی، نقشی بازدارنده در نزدیک شدن عرضه‌کنندگان به یکدیگر داشته است. با فرض ثابت ماندن دیگر مولفه‌های موثر در بازار نفت خام فرآورده‌های نفتی می‌توان نتیجه گرفت که این چشم‌انداز بازار هرچه باشد بدون شک نشانگر رقابتی سخت در میان بازیگران مهم صنعت پالایشی جهان خواهد بود. رقابتی که از مدتی قبل آغاز شده و حالا جهان کم‌کم دارد به لحظه‌های نفسگیر آن نزدیک می‌شود. به گمان برخی تحلیلگران نفتی به منظور حفظ سهم بازار فرآورده‌های پالایشی، افزایش سود پالایشی و درآمدهای صادرات فرآورده‌های نفتی و همچنین اهمیت در اختیار گرفتن سهم موثر در بازار نفت از طریق تامین خوراک پالایشگاه‌ها بسیار سودمند و ضروری است که کشورهای مهم و تاثیرگذار در این عرصه ازجمله اعضای اوپک، مرکزی برای کنترل، تحقیق صحیح و مطالعه بازار بین‌المللی و تدوین استراتژی‌های پالایشی مشخص ایجاد کرده و با نزدیک کردن دیدگاه‌های نفتی خود، سیاست‌های پالایشی برنامه‌ریزی شده، منسجم و هدفمندی را در این راستا اتخاذ کنند.
از این‌رو می‌توان گفت تشکیل مجمع یا سازمان پالایشی جدیدی شبیه سازمان اوپک چه به صورت مستقل و مجزا و چه به‌صورت زیرشاخه‌ای از این سازمان به منظور دستیابی به این اهداف بسیار مفید به نظر می‌رسد. تحلیلگران نفتی بر این باورند که چنانچه این ایده تحقق یافته و چنین سازمانی متولد شود بی‌شک توان و تاثیرگذاری اوپک به‌ویژه در بحث مدیریت عرضه افزایش فوق‌العاده‌ای یافته و اثرگذاری این سازمان را در مناسبات استراتژیک جهانی در حوزه انرژی بالا می‌برد.یکی دیگر از مزایای دیگر تشکیل اوپک پالایشی این است که کشورهای فعال در این عرصه با هم هماهنگ شده و از زیان‌های ناشی از ناهماهنگی بین این کشورها که در نهایت منجر به زیان منافع ملی آنها می‌شود، جلوگیری کنند. اعضای کشورهای اوپک پالایشی با توجه به دارا بودن ذخایر عظیم نفت خام و ظرفیت پالایشی درخور توجه می‌توانند ضمن افزایش سطح همکاری‌های نفتی در زمینه‌های استخراج، پالایش و عرضه با قیمت‌گذاری مناسب و افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی از طریق اوپک پالایشی، اقتصاد خود را رونق بخشیده و با ایجاد یک قطب انرژی جدید در راه رشد اقتصادی گام بردارند.