بنا‌های آجری که در گذر زمان باقی مانده‌اند

به گزارش می متالز، این نوع سنگ از تغییراتی که در خشت خام به وجود می‌آید، ساخته می‌شود. آجرها براساس مواد اولیه، نوع تولید و محل آن بسیار متنوع هستند. در بین آنها آجرهایی که با خاک رس ساخته شده‌اند، از قدیمی‌ترین آجرها هستند و به فراوانی یافت می‌شوند.
آجر‌ها نقش بسیار موثری در معماری ایران باستان داشته‌اند. حدود یک هزار سال پیش از میلاد مسیح قبل از پیدایش تمدن مادها و پارس‌ها، تاریخ ایران در اختیار ایلامی‌ها بوده است. از آثار عمده آنها می‌توان به مکان قدیمی شوش، آثار هفت‌تپه، شهر چغازنبیل و نقش‌برجسته‌های ایلامی و... اشاره کرد.

پیشینه ساخت آجر

خشت زدن و پختن آجر روشی بسیار قدیمی است. در واقع بابلی‌ها خشت زدن و پختن آجر را اختراع کردند. واژه آجر ریشه در زبان بابلی دارد و به‌اصطلاح به خشت‌هایی می‌گفتند که قوانین مکتوب را روی آنها می‌نوشتند مانند منشور قانون حمورابی که روی خشت بزرگی نوشته شده بود و امروز در موزه می‌توان آن را دید. کهن‌ترین لوح خشتی یا آجری به دوران سارگن که ۲۴۰۰ سال پیش از میلاد وجود داشته است، بازمی‌گردد. می‌توان نتیجه گرفت با پیشینه باستانی که یاد شد، آجر در بین مصالح ساختمانی قدیمی‌ترین جایگاه را کسب کرده است؛ چراکه به گفته باستان‌شناسان قدمت آن به حدود ۱۰ هزار سال پیش می‌رسد.
پیشینه تولید و استفاده از آجرهای قدیمی در مناطق دیگر مانند هندوستان هم حدود ۶ هزار سال است. آجر و دانش مصرف آن به ترتیب از آسیای غربی به طرف غرب و مصر و بعد از آن به روم، چین و هندوستان رفته است. این فن نظر اروپایی‌ها را هم به خود جلب کرد تا جایی که در سده چهارم، مصرف آجر ازسوی اروپایی‌ها رواج پیدا کرد اما طولی نکشید که از رونق افتاد. از سده ۱۲ میلادی در بین ایتالیایی‌ها دوباره محبوب شد و رواج پیدا کرد.
نخستین کسانی که موفق به ساخت آجر شدند، ساکنان نواحی خوزستان و بین‌النهرین بودند. این ساکنان نخستین‌بار در کوره‌ها و اجاق‌های‌شان شاهد پخته شدن و سفت شدن گل در آتش بودند و به همین خاطر نخستین تجربه آنها از ساخت آجر‌های اولیه به وجود آمد. چون مصالحی مانند چوب و سنگ در دسترس این اقوام نبود، از خاک برای مصالح ساختمانی و اجزای اصلی آن استفاده‌ می‌کردند. بقایای کوره‌های باستانی را می‌توان در ایران پیدا کرد که حاکی از فعالیت ساکنان آن زمان برای ساخت آجر است. می‌توان به کوره‌های سفال و آجرپزی در شوش و سیلک کاشان اشاره کرد که بسیار قدیمی‌ هستند و زمان آن به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی‌گردد.

نماهای آجر‌ی قدیمی ایران

پیش از ایلام هم شواهدی از آجر موجود است. این شواهد در تپه آکرویل مشاهده شده است. کاوشگران فرانسوی در بالاترین قسمت این تپه یک قلعه با آجر ساختند. این قلعه فرانسوی مانند زیگورات در ۵ طبقه بوده که گذر زمان آن را خراب کرده است.
در کل ۳ طبقه از آن باقی مانده که مرمت شده است. همچنین کتیبه‌هایی از جنس آجر و خشت خام در معبد چغازنبیل وجود دارد. حتی از آجر‌ها در نما و داخل آن استفاده شده است.
بعد از ایلامی‌ها مادها در سده هفتم پیش از میلاد مقر پادشاهی خود را بنانهادند. معماری مادها از خصوصیات ویژه‌ای برخوردار بوده و دارای بخش‌هایی چون معماری صخره‌ای و معماری معمولی است. می‌توان آثاری از این معماری‌ها را در مکان‌هایی مانند تپه هگمتانه، تپه نوشیجان ملایر، گودین تپه و... مشاهده کرد. اکنون می‌دانیم که صنعت آجرپزی قبل از تمدن هخامنشی در ایران روند خود را پیش رفته و تکامل پیدا کرده است. در دوره هخامنشی هم استفاده‌های فراوانی از خشت و آجر‌ها شده است. آجرهایی که از آنها استفاده شده، لعابی است.
 از آجر در دوره هخامنشی در ساختمان پاسارگاد، پرسپولیس و شوش نیز استفاده شده که مقاومت، تنوع، سالم ماندن آنها بعد از چندین قرن بسیار جالب و عجیب است. آجرهای لعابدار نقش‌بسته و برجسته در دوران هخامنشی بسیار کاربرد داشته است؛ از این آجر‌ها برای تزئین کاخ‌ها استفاده ‌شده است که می‌توان به کاشی‌های لعابدار شوش و تخت جمشید اشاره کرد.
 درکل آجر و مصارف آن در ایران باستان در دوران پیش از اسلام و همچنین دوران ساسانیان متداول بوده است. کاربرد آجر‌ها در بناهای بزرگی چون طاق‌کسری و پل‌دختر قابل مشاهده است. آجر قدمت باستانی در ایران داشته و جزو پرمصرف‌ترین مصالح ساختمانی در ساخت نماها، دیوارچینی‌ها و در ساخت کوره‌های ذوب آهن است. امروز در ساخت نمای ساختمان‌های مدرن هم از آجر استفاده می‌کنند. می‌توان در سطح شهر تاثیر آجر را در نمای ساختماها و بناهای اطراف آن مشاهده کرد.

بزرگ‌ترین بناهای آجری جهان

یکی از جالب‌ترین قلعه‌های جهان، «مالبورک» بوده که از نظر مساحت، بزرگ‌ترین بنای آجری ساخته شده در اروپا است. آجر این بنای بزرگ به رنگ قرمز و مکان آن در شهر مالبورک لهستان است. قلعه مالبورک یک دژ کلاسیک مستحکم مانده از قرون وسطا بوده که در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.