استقلال و جایگاه سازمانی واحد تطبیق در بانک‌ها

به گزارش می متالز، یکی از مسائل مهم در بانکداری امروز پیاده­سازی سیستم مدیریت ریسک تطبیق است. تطبیق به سازگاری فعالیت موسسه اعتباری با قوانین، مقررات و استانداردهای بانکداری گفته می‌شود. به طور کلی قوانین و مقررات بانکداری که بانک­ها ملزم به رعایت آن­ها هستند قوانین و مقررات ابلاغی و رهنمودها و توصیه­ های نهادهای قانونگذار و ناظر برون ­سازمانی داخلی و بین­ المللی و بخشنامه­ ها، دستورالعمل­ ها و آئین­ نامه­ های داخلی بانک ­هاست به نحوی که عدول از این قوانین ریسک تطبیق را در بانک افزایش می ­دهد.

ریسک تطبیق احتمال انحراف فعالیت موسسه اعتباری از این قوانین و استانداردها را نشان می­ دهد که عواقب آن شامل جریمه، مجازات­ های قانونی، تنبیهات نظارتی و مواجهه با زیان­ های حائز اهمیت و یا آسیب وارد شدن به حُسن شهرت موسسات اعتباری است. بدین ترتیب مدیریت ریسک تطبیق در واقع فرآیند شناسایی، ارزیابی، اندازه­ گیری، واکنش مناسب نسبت به این ریسک و نیز پایش و نظارت مستمر بر آن است. پیاده­ سازی مناسب مکانیزم و فرآیندهای مدیریت ریسک تطبیق در شبکه بانکی، نیازمند استقرار ساختار سازمانی مناسب برای مدیریت این نوع از ریسک است.

تاکنون نهادهای ناظر و قانونگذار داخلی و بین­ المللی از جمله بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و کمیته بال، رهنمودها و توصیه‌هایی درخصوص استقرار ساختار سازمانی مناسب برای مدیریت موثر ریسک تطبیق ارائه کرده­ اند که همگی بر ایجاد واحد مستقل مدیریت ریسک تطبیق تاکید دارند. در واقع استقلال واحد مدیریت ریسک تطبیق باتوجه به ماهیت آن، به پیشتیبانی بهتر این واحد در اجرای گام­ های فرآیند مدیریت ریسک تطبیق کمک خواهد کرد.

استقلال واحد تطبیق منجر خواهد شد که احتمال برخورد منافع بین مسئولیت­ های تطبیق و دیگر مسئولیت ­هایی که به عهده کارکنان واحد تطبیق و خصوصاً مسئول آن است، کاهش یابد. از طرفی استقلال این واحد کمک می­ کند تا امکان دسترسی کارکنان واحد تطبیق به کارکنان و اطلاعات مورد نیاز برای اجرای مسئولیت ­های خود فراهم شود. هم­چنین استقلال این واحد حق دسترسی مستقیم به هیات مدیره یا کمیته منتصب آن را به منظور گزارش ­دهی رسمی فراهم می­ کند.

برخلاف واحد تطبیق که تمامی مستندات به لزوم استقلال آن اذعان دارند، در خصوص کمیته تطبیق، برخی مستندات تشکیل کمیته عالی تطبیق را ضروری دانسته­ اند در صورتی‌که برخی دیگر تشکیل کمیته فرعی تطبیق ذیل کمیته ریسک عملیاتی را رافع نیازهای موسسه مالی دانسته­ اند. با مشاهده و تحلیل ساختار سازمانی در شبکه بانکی ایران نیز ساختارهای متعددی مشاهده می­شود. در برخی بانک‌ها کمیته رعایت قوانین و مقررات ذیل هیات مدیره به عنوان بالاترین مقام سازمانی آن قرار گرفته و پس از آن واحد/اداره کل رعایت قوانین و مقررات ذیل مدیرعامل/قائم مقام وی است. در برخی بانک‌های دیگر کمیته عالی رعایت قوانین و مقررات و واحد/اداره کل رعایت قوانین و مقررات هر دو تحت نظارت مستقیم مدیرعامل فعالیت می­ کنند. همچنین در مواردی کمیته عالی مدیریت ریسک ذیل مدیر عامل و هیأت مدیره و اداره کل تطبیق و مبارزه با پولشویی نیز تحت مدیریت امور نظارت و تطبیق فعالیت می­ کند.

یکی از نکات مهم در چارچوب مدیریت ریسک تطبیق ارتباط آن با دیگر واحدهای مدیریت ریسک بانک و نیز با واحد حسابرسی داخلی است. بر اساس استاندارد بال (۲۰۱۲) واحد حسابرسی داخلی می ­بایست به صورت مستقل میزان اثربخشی و کارایی کنترل داخلی، مدیریت ریسک و سیستم­ های حاکمیتی و فرآیندهای ایجاد شده توسط واحدهای تجاری را ارزیابی و از این کارکردها حمایت کرده و اطمینان خاطری را درباره کفایت این فرآیندها و سیستم­ ها فراهم آورد.

بر این اساس، این استاندارد رابطه بین واحدهای عملیاتی بانک (صف)،‌ واحدهای پشتیبانی و حسابرسی داخلی را با استفاده از یک مدل کنترلی سه سطحی توضیح می‌دهد. واحدهای عملیاتی اولین سطح این مدل هستند. این واحدها در محدوده تعیین شده برای پذیرش ریسک،‌ مسئول شناسایی،‌ ارزیابی و کنترل ریسک­ های مربوط به کسب و کار خود هستند. دومین سطح کنترلی شامل واحدهای پشتیبانی مانند واحدهای مدیریت ریسک، تطبیق، حقوقی، منابع انسانی، تامین مالی،‌ عملیات و فناوری می­شود. هر یک از این واحدها،‌ با برقراری ارتباط نزدیک با واحدهای عملیاتی،‌ اطمینان حاصل می ­کنند که ریسک­ های موجود در سطح صف به شکل مناسب شناخته و مدیریت شده­ اند.

واحدهای پشتیبانی به تعریف راهبرد، پیاده­ سازی رویه ­ها و سیاست­ های بانک و جمع ­آوری اطلاعات برای ایجاد نگرشی درباره ریسک در سطح کل بانک کمک می ­کنند. سومین سطح کنترلی،‌ حسابرسی داخلی است که به طور مستقل،‌ اثربخشی فرآیندهای ایجاد شده در سطوح اول و دوم کنترلی را ارزیابی کرده و درباره صحت این فرآیندها اطمینان حاصل می‌کنند.

در پایان تاکید می­ شود به منظور اجرای وظایف واحد تطبیق به طور موثر و اثربخش، نخست می­بایست جایگاه سازمانی مناسبی متناسب با وظایف محوله به این واحد در ساختار سازمانی بانک در نظر گرفت. در گام بعد می­ بایست موسسه مالی نسبت به آموزش و فرهنگ­ سازی در زمینه اهمیت مدیریت ریسک تطبیق در تمام سطوح سازمانی اقدام کند. این امر به همکاری موثر سایر واحدهای سازمانی با واحد تطبیق در زمینه مدیریت ریسک تطبیق کمک شایانی خواهد کرد.

سیمین‌السادات میرهاشمی نائینی (کارشناس بانکی)