استانداردسازی معدنی؛ فانتزی یا ضرورت؟

به گزارش می متالز، با این حال به نظر می‌رسد وضع و بکارگیری استانداردها در معادن و صنایع معدنی ایران آن چنان که باید و شاید پررنگ نیست. در گفت‌وگو با ۲کارشناس این حوزه به کم و کیف استانداردهای معدنکاری در ایران پرداخته ایم.

ضعف از تدوین تا نظارت بر اجرا

محمدرضا خالصی، دانشیار دانشگاه تربیت‌مدرس تهران، توضیح داد: کارگروه ضوابط و معیارهای معدن در وزارت صنعت، معدن و تجارت، مسئولیت تهیه استانداردها، ضوابط و معیارها را در بخش معدن ایران بر عهده دارد و امور معدنی براساس استانداردهایی که این کارگروه طراحی می‌کند، اجرا می‌شود. وی ادامه داد: اما متاسفانه از این استانداردها در اجرای پروژه‌های اکتشاف، استخراج و فرآوری پیروی نمی‌شود، به ویژه در موقعیت‌هایی که الزامی برای اجرای استانداردها وجود ندارد و این سلیقه‌ها و تجربه‌هاست که جایگزین استانداردها می‌شود. چنین اتفاقی فارغ از مسائل زیست‌محیطی و ایمنی باعث می‌شود پروژه‌ها از نظر اقتصادی به اندازه کافی به صرفه نباشند. خالصی افزود: به طور مثال در زمینه اکتشاف، کارگروه نام برده شده، استانداردهایی را تعیین کرده که البته با استانداردهای بین‌المللی مانند جورک و مانند آن متفاوت است اما همان‌ها هم در مقیاس واقعی اجرا نمی‌شوند؛ در نتیجه کانسارهایی که در کشور به عنوان کانسارهای اکتشافی معرفی می‌شوند، از طرف کارشناسان اکتشاف چندان تایید شده نیستند یعنی نمی‌توان به آنالیزها و روش‌هایی که این کانسارها مبتنی بر آنها شناسایی شده، اعتماد کرد. وی اظهار کرد: فرآیند خرید و فروش محدوده‌ها تبدیل به بیزنس یا دلالی شده و بدون در نظر گرفتن واقعیت معدن و کانسار، قیمت‌گذاری و خرید و فروش می‌شود، در حالی که وقتی یک نظام استاندارد بین‌المللی وجود داشته باشد و رعایت شود، می‌توان محدوده‌های معدنی و کانسارها را حتی پیش از تبدیل شدن به معدن، خرید و در بورس خرید و فروش کرد یعنی سرمایه‌دار بدون اینکه محدوده معدنی را دیده باشد، سهام آن را خریداری می‌کند و البته این اتفاق زمانی میسر است که داده‌ها، استاندارد باشند. این کارشناس معدن در ادامه تاکید کرد: در بخش‌های استخراج و فرآوری هم همین گونه است. استخراج‌های غیراستاندارد باعث شده‌اند در بسیاری از معادن مدتی پس از استخراج، دیواره‌ها شیب‌هایی پیدا کنند و ادامه کار غیرممکن شود؛ یا باید هزینه‌های بسیاری صرف کرد که این ضعف اصلاح شود. در حالی که اگر استانداردها از همان ابتدای کار رعایت می‌شدند، این اتفاق و مشکلات برآمده از آن به وجود نمی‌آمدند. این استاد دانشگاه در ادامه توضیح داد: از آنجا که در حوزه طلا کار می‌کنم، در فرآوری مواد معدنی می‌توانم به این مسئله اشاره کنم که چون در بخش فرآوری طلای کشور استاندارد مشخصی برای کار وجود ندارد، بسیاری از کانسارهای طلا وقتی به مرحله فرآوری می‌رسند تازه معلوم می‌شود قابل فرآوری نیستند چون اکتشاف آنها در یک نظام استاندارد انجام نشده بلکه اگر انجام شده بود کار به استخراج نمی‌کشید و در همان مرحله اکتشاف متوقف می‌شد. خالصی افزود: صرف اینکه یک کانسنگ چند پی‌پی‌ام طلا داشته باشد، به این معنی نیست که می‌توان آن را فرآوری کرد. در اینجا نبود یک نظام استاندارد، به هدررفت هزینه‌های گزاف در اکتشاف و استخراج محدوده‌ای معدنی انجامیده که قابلیت فرآوری ندارد، اگرچه معدن، کشف شده و گواهی اکتشاف و بهره‌برداری هم گرفته است. در نهایت می‌توان گفت رعایت نکردن استانداردها علاوه بر اینکه به مشکلاتی در زمینه‌های زیست‌محیطی و ایمنی می‌انجامد به هدررفت سرمایه هم منجر می‌شود. وی در پاسخ به مبادی و ریشه ضعف‌های موجود اظهار کرد: ما در قانون‌گذاری، تهیه استانداردها، اجرای استانداردها و نظارت بر اجرای آنها مشکل داریم. برنامه تهیه ضوابط و معیارهای معدن که در وزارت صنعت، معدن و تجارت اجرا می‌شود، بسیار مهم است و هرچند پیشینه طولانی دارد اما در دولت‌های گوناگون به شدت مورد بی‌مهری قرار گرفته و کار روی آن با کمترین سرعت انجام می‌شود. این کارشناس در نهایت گفت: در همین حال استانداردهای موجود گاه باید به‌روز و کامل شوند و در اجرای آنها سختگیری شود.

استانداردها باید ایرانیزه شوند

مهرداد اکبریان، رئیس انجمن سنگ آهن ایران نیز در باب لزوم به‌کاربندی استانداردها توضیح داد: بخش زیادی از معدنکاری در ایران سال‌های زیادی در اختیار بخش دولتی بود و بخش خصوصی در معادن چندان فعال نبود یا دست‌کم به اندازه بخش دولتی فعال ظاهر نشده بود و لزوم بکارگیری استانداردها نیز در آن احساس نمی‌شد اما از دهه ۸۰ حرکتی از سوی بخش خصوصی انجام شد و به استخراج ذخایر مس، سنگ‌آهن، کرومیت، منگنز و به طور کلی معادن فلزی انجامید و لزوم تعیین استانداردها را برای کار ضروری کرد.
وی ادامه داد: در این بین، سازمان‌های استاندارد، نظام مهندسی معدن و سازمان محیط‌زیست با معدنکار خصوصی، رویارویی درستی نداشتند. در واقع بهره‌بردار برای نحوه درست معدنداری و رعایت استانداردها، آموزش ندید. این اتفاق باعث شده است در وهله نخست، خود معدندار متحمل آسیب و خسارت شود.
در واقع اکنون نیاز به ایجاد طرحی برای رویارویی با قضایای مختلف در بخش‌های اکتشاف، استخراج و فرآوری وجود دارد؛ از جمله قضایایی که مرتبط با مسائل زیست‌محیطی و همچنین مسائل ایمنی است تا هر دو طرف در تنش کمتری فعالیت کنند.
اکبریان افزود: اما از دیدگاه من مانع اصلی بر سر راه اجرای استانداردها، تجهیزات و ماشین‌آلاتی است که برای عملیاتی شدن آنها وجود دارد.
بخش معدن ایران نیاز به تعریف استانداردهای واقعی دارد که با شرایط واقعی کار در کشور هماهنگ باشد؛ فضای معدنکاری در ایران با فضای معدنکاری در کشوری مانند استرالیا متفاوت است؛ بنابراین استانداردها باید ایرانیزه باشند تا با دخل و خرج معدنکاری در ایران جور دربیایند و قابلیت اجرا داشته باشند.