دلار در ایستگاه پایانی؟

به گزارش می متالز، جنگ تجاری بین آمریکا و چین در شرایطی اقتصاد جهانی را کاملا تحت‌تاثیر قرار داده که دو طرف درگیر این جنگ، بیش از پیش از کلماتی نظیر ارز، ارز قدرتمند، نرخ برابری، دستکاری ارزی، رقابت‌پذیری محصولات و وام‌های ارزی سخن می‌گویند. به‌نظر می‌رسد که سیاست‌های پولی جهان در حال‌حاضر بیش از پیش تحت‌تاثیر وقایع ارزی قرار گرفته‌اند و ریسک وقوع یک جنگ ارزی نیز کاملا جدی است.

 شاید اکنون زمان مناسبی برای بررسی رابطه بین دلار با ارزهای دیگر باشد. در ماه سپتامبر، بانک تسویه بین‌الملل در گزارشی اعلام کرد که سهم دلار از گردش ارزی جهان کاهش یافته است. صندوق بین‌المللی پول نیز در گزارشی جداگانه خبر از کاهش سهم دلار از ذخایر ارزی جهانی داد.  با این حال یک چیز مشخص است و آن‌هم این که دلار هنوز ارز اول جهان است. در حال‌حاضر ۴۷ درصد پرداخت‌ها و ۸۸ درصد کل مبادلات ارز بر حسب دلار است. بانک‌های مرکزی جهان نیز بیش از هر چیز دیگری دلار نگه می‌دارند اما آیا این بدان معناست که دلار تا ابد ارز نخست جهانی باقی می‌ماند؟  شاید کمتر کسی فکر می‌کرد که با وجود رقبایی چون یورو، ین و پوند، جدی‌ترین رقیب دلار از سمت چین ظهور کند. اگرچه یوآن هم‌اکنون هشتمین ارز مهم جهانی است اما افزایش سریع سهم این ارز از پرداخت‌های بین‌المللی و ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی ما را به این نتیجه می‌رساند که این ارز به‌زودی مهم‌ترین رقیب دلار خواهد بود.  یوآن در حال‌حاضر دو شرط از سه شرط لازم برای مطرح شدن به‌عنوان ارز جهانی برتر را دارد: اقتصاد چین دومین اقتصاد جهان است و آن قدر بزرگ هست که بتواند حفظ ارزش آن در آینده را تضمین کند و دوم، بازارها و زیرساخت‌های مالی در چین مانند همتای آمریکایی بسیار نیرومند هستند.  اکنون شاید چین برای حمله به آمریکا دیگر نیازی به برخورد نظامی ندارد؛ پشت کردن چین به اوراق قرضه دلاری و تضعیف ارزش یوآن تا جایی که نرخ تورم در چین را تا حد معقولی نگه دارد اما رقابت‌پذیری محصولات چینی در برابر محصولات آمریکایی را کاملا آشکار کند، ضربه بزرگی برای اقتصاد آمریکا خواهد بود.  اما عامل سوم تبدیل یوآن به ارز برتر جهانی به چین مربوط نمی‌شود، بلکه به خود آمریکا مربوط می‌شود! استفاده از دلار به‌عنوان اسلحه‌ای برای مجازات اقتصادی توسط آمریکا باعث شده است تا خیلی از کشورها نظرشان را نسبت به وابستگی به دلار عوض کنند. در قضیه ایران، طرف اروپایی شدیدا نسبت به مجازات‌های سنگین واشنگتن ضد بانک‌هایش برای کار با ایران معترض است، روسیه به دنبال تحریم‌های جدید، روز به روز بیشتر از دلار فاصله می‌گیرد و کشورهای دیگری نظیر ونزوئلا، ترکیه و کوبا نیز به دنبال کاهش وابستگی به دلار هستند.

 روسیه به دنبال حذف دلار در آفریقا

یکی دیگر از نشانه‌های کم‌رنگ شدن نقش دلار در جهان، رفتارهای روسیه است. در آخرین خبرها، روسیه به کشورهای آفریقایی پیشنهاد داد تا دلار از مبادلات دوجانبه حذف شود.  به گزارش اسپوتنیک، آندری کاستین مدیرعامل «وی‌تی بانک» روسیه در حاشیه اجلاس رهبران ۵۴ کشور قاره آفریقا با روسیه، پیشنهاد حذف تدریجی دلار از مبادلات دوجانبه را به آنها ارائه داده است. وی گفت که توسعه سیستم‌های پرداختی غیردلاری بین روسیه و کشورهای آفریقایی باعث کاهش ریسک‌های مالی و تجاری برای هر دو طرف خواهد شد.  آقای کاستین با انتقاد از استفاده ابزاری آمریکا از دلار گفت: متاسفانه در عصری زندگی می‌کنیم که ریسک‌های ژئوپلیتیک دارای ریسک‌های واقعی بر روی نظام‌های مالی هستند، بنابراین پاسخ ما به این تهدیدات، توسعه سیستم‌های پرداختی غیردلاری خواهد بود. این سیستم‌ها می‌توانند بر حسب روبل یا سایر ارزها جایگزینی امن برای کانال‌های مالی دیگر نظیر سوئیفت باشند.  وی افزود که روسیه به کشورهای آفریقایی پیشنهاد داده است که برای محافظت از نظام مالی خود با آنها همکاری کند. وی از سیستم‌های پرداختی روسی به‌عنوان جایگزینی امن برای سیستم‌های دلاری نام برد که هم اکنون با موفقیت در رابطه بین روسیه با برخی کشورها به‌کار گرفته شده است.  کاستین افزود: می‌دانیم که کشورهای آفریقایی نیز با فشارهای تحریم مواجه شده‌اند، بنابراین به آنها پیشنهاد داده‌ایم که با هم برای حل چنین مشکلاتی کار کنیم.  روسیه در ماه‌های اخیر به تلاش خود برای کاهش وابستگی به دلار در روابط خارجی خود شدت بخشیده است. اوایل این هفته، آنتون سیلوانوف وزیر دارایی روسیه با بیان اینکه تا زمان باقی‌ماندن تحریم‌های آمریکا علیه روسیه، این کشور هیچ برنامه‌ای برای صدور اوراق قرضه مبتنی بر دلار نخواهد داشت افزود: خواهیم دید سال آینده چه پیش‌خواهد آمد. اوراق را بر حسب یوآن و یورو منتشر خواهیم کرد.  روسیه همچنین سهم ارزهای محلی را در مبادلات با کشورهای نظیر چین، هند و ترکیه افزایش داده و بزرگ‌ترین شرکت نفت و گاز این کشور نیز اخیرا با ارسال نامه‌ای به مشتریان خود اعلام کرده است که قراردادهای آتی تنها بر حسب یورو خواهند بود.

ذخایر ارزی ترکیه کم شد

ترکیه نیز در ماه‌های اخیر در مبادلات با کشورهای همسایه به دنبال حذف دلار بود. ولی اقتصاد این کشور با چالش‌های زیادی مانند شوک‌های ارزی و تنش‌های منطقه‌ای مواجه بوده است. آخرین خبرها نیز از کاهش جزئی ذخایر ارزی این کشور حکایت می‌کنند.  به گزارش خبرگزاری آناتولی ترکیه، ذخایر طلا و ارز این کشور تا پایان ماه سپتامبر به ۱/ ۱۰۱ میلیارد دلار رسیده که این رقم در مقایسه با رقم مشابه ماه قبل ۴/ ۰درصد کاهش داشته است.  طبق اعلام بانک مرکزی ترکیه، میزان ذخایر ارزی این کشور در ماه سپتامبر با ۸/ ۰درصد کاهش نسبت به ماه قبل به ۸/ ۷۳ میلیارد دلار رسیده است اما طی همین مدت حجم ذخایر طلای ترکیه تقویت شده و با ۶/ ۰درصد افزایش به ۹/ ۲۵میلیارد دلار بالغ شده است.  هرچند ذخایر طلا و ارز ترکیه در ماه سپتامبر نسبت به ماه قبل با کاهش بیشتری مواجه شده اما این رقم در مقایسه با سپتامبر سال گذشته ۱۹ درصد افزایش پیدا کرده است. در سپتامبر ۲۰۱۸ ذخایر طلا و ارز ترکیه با کاهش به ۷/ ۸۴ میلیارد دلار در یکی از پایین‌ترین سطوح ۵ سال اخیر خود قرار گرفته بود.  در دو سال اخیر اقتصاد ترکیه به دلیل تداوم جنگ داخلی در سوریه، مناقشه با آمریکا و بحران ارزی دچار نوسانات زیادی شده است. به دنبال حمله نظامی ترکیه به مواضع نیروهای کرد در شمال سوریه، آمریکا تحریم‌هایی علیه ترکیه اعمال کرد که به سرعت منجر به ریزش لیر شد با این حال اخیرا با توقف این عملیات، واشنگتن تحریم‌ها و تعرفه اضافی بر فولاد وارداتی خود از ترکیه را لغو کرد.  ارهان اصلان اوغلو، استاد دانشگاه «پیری‌ریس» گفت: دستاوردهای دیپلماتیک حاصل شده در روزهای اخیر احتمالا باعث ورود اقتصاد ترکیه به دوره ثبات جدیدی خواهد شد. ریسک‌های خارجی به طرز محسوسی کاهش پیدا کرده‌اند.  انتظار می‌رود با توجه به کاهش تورم در ترکیه، روند تقویت ذخایر ارزی شدت بگیرد. بانک مرکزی این کشور هفته گذشته تصمیم گرفت نرخ بهره را از ۵/ ۱۶درصد به ۱۴ درصد کاهش دهد.  به گفته بوزکورت آرگان، مدیر مطالعات تجارت چند جانبه ترکیه، به نظر می‌رسد اقتصاد ترکیه در حال بازگشت به وضعیت عادی است.