دولت از تصدی‌گری معادن زغال‌سنگ دست بردارد

به گزارش می متالز، حسن محمدی اظهار داشت: شرکت ذوب آهن اصفهان به عنوان بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مصرف‌کننده کک و زغال‌سنگ کشور دارای ظرفیت تولید و مصرف یک میلیون و 800 هزار تن کک در سال است؛ ولی هم‌اکنون با توجه تعمیرات یکی از باتری‌های کک‌ساز، میزان تولید و مصرف این شرکت در زمینه کک به یک میلیون و 350 هزار تن کاهش یافته است.

وی افزود: هم‌اکنون دو کک‌سازی دیگر نیز با ظرفیت‌های یک میلیون و 200 هزار تن و 450 هزار تن در کشور وجود دارند و در صورتی که ضریب 1.4 را برای مصرف زغال‌سنگ در نظر بگیریم، حداقل به تولید چهار میلیون تن کنسانتره زغال‌سنگ در کشور نیاز است. باید توجه داشت که راندمان کارخانه‌های زغال‌شویی در کشور کمتر از 50 درصد است. البته استثنا نیز وجود دارد؛ به عنوان مثال، زغال‌شویی البرز مرکزی راندمانی حدود 55 درصد دارد و سالانه 100 هزار تن کنسانتره زغال‌سنگ تولید می‌کند. در مقابل، شرکت زغال‌سنگ نگین طبس که 800 هزار تن کنسانتره زغال‌سنگ تولید می‌کند، راندمانی حدود 40 درصد دارد.

مدیرعامل شرکت پویش معادن ذوب آهن اضافه کرد: در شرایط کنونی، برای تولید چهار میلیون تن کنسانتره زغال‌سنگ کک‌شو با ضریب یک به دو، حدود هشت میلیون تن زغال‌سنگ خام نیاز است؛ اما با توجه به ظرفیت‌هایی که برای واحدهای فرآوری تعریف شده، میزان تولید کارخانه‌های زغال‌شویی در کشور به حدود دو میلیون تا دو میلیون و 200 هزار تن در سال می‌رسد. البته ظرفیت واقعی این واحدها حدود دو میلیون و 600 هزار تن در سال است اما عمدتا کمتر از ظرفیت اسمی تولید می‌کنند. به این ترتیب، با توجه به ظرفیت نصب شده در کشور، حدود دو میلیون تن کنسانتره در کشور وجود دارد.

محمدی عنوان کرد: با توجه به اینکه زغال‌سنگ تولیدی در کشور از نظر کیفیت، در حد ایده‌آل و مطلوب واحدهای کک‌سازی نیست، بنابراین 25 درصد از نیاز چهار میلیون تنی کشور به زغال‌سنگ، باید به کشور وارد شود اما نکته قابل توجه نیز کاهش شدید واردات به دلیل تحریم‌ها و رشد نرخ ارز است. بنابراین کسری تولید کنسانتره زغال‌سنگ به شدت احساس می‌شود. در حال حاضر، تولید سالانه کنسانتره زغال‌سنگ از معادن طبس به دو میلیون تن نمی‌رسد و نیاز است که واحد یا واحدهای تولید کنسانتره زغال‌سنگ برای کسری تولید این ماده معدنی در کشور به سرعت فعال شوند. در حال حاضر، شرکت‌های تکادو، معدنجو، نگین زغال‌سنگ طبس، پروده طبس و چند واحد کوچک خصوصی در منطقه طبس فعال هستند که تولید سالانه آن‌ها جمعا کمتر از دو میلیون تن است.

وی تصریح کرد: ظرفیت‌سازی‌های لازم برای فرآوری زغال‌سنگ در کشور صورت نگرفته و حتی در شرایط کنونی نمی‌توان برای جبران کمبود زغال‌سنگ، واردات انجام داد. البته شرایط عیار و گریدهای زغال‌سنگ از معدنی به معدن دیگر متفاوت است و نمی‌توان به طور مشخص در مورد اعداد و ارقام مورد نیاز به صورت دقیق اظهار نظر کرد.

میزان ذخایر زغال‌سنگ کشور قابل توجه است

مدیرعامل شرکت پویش معادن ذوب آهن در خصوص پتانسیل اشتغال‌زایی در معادن زغال‌سنگ، مطرح کرد: در معادن به ازای هر 700 تن استخراج سالانه، به طور متوسط یک اشتغال مستقیم در نظر می‌گیرند. البته این میزان بسته به راندمان معدن، نوع ماده معدنی و گرید آن متفاوت است. به این ترتیب، با افزایش میزان تولید معادن زغال‌سنگ کشور به میزان دو میلیون تن، تنها در بخش معدن می‌توان برای حداقل دو هزار نفر به صورت مستقیم در یک سیستم نه چندان مکانیزه معدنی اشتغال ایجاد کرد. هم‌اکنون بیش از چهار هزار نفر در معادن زغال‌سنگ کشور مشغول به کار هستند. به موضوع فعال‌سازی معادن و ایجاد اشتغال باید ارزش افزوده، رشد صنایع جانبی و مصرف‌کننده زغال‌سنگ را نیز اضافه کرد اما متاسفانه این ظرفیت در کشور هنوز فعال نشده است.

محمدی اذعان کرد: بسیاری از معادن و ذخایر زغال‌سنگ کشور بلاتکلیف باقی مانده‌اند. طبق آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، تنها در منطقه طبس حدود 1.2 میلیارد تن ذخیره زغال‌سنگ کک‌شو وجود دارد که متاسفانه بسیاری از این ذخایر شناسایی نشده‌اند و بدون استفاده هستند. سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی کشور (ایمیدرو) و وزارت صنعت، معدن و تجارت به جای واگذاری این معادن به بخش خصوصی و فعال‌سازی این ظرفیت بدون استفاده، خود متولی اجرا و فعال‌سازی معادن شده‌اند اما در عمل هیچ اتفاقی نمی‌افتد. به طور مثال، قرار بود طرح بلوک 2 و بلوک 6 پروده طبس در زمان ریاست قبلی ایمیدرو با مشارکت بخش خصوصی و شرکت‌های چینی،‌ فعال و سالانه 500 هزار تن کنسانتره زغال‌سنگ از این دو محدوده تولید شود اما متاسفانه پس از گذشته 6 سال هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده است. در صورتی که فعال‌سازی این معادن به بخش خصوصی واگذار می‌شد، قطعا طرح راه‌اندازی شده و تولید آن به بیش از 70 درصد از ظرفیت اسمی 500 هزار تنی رسیده بود.

وی اظهار کرد: پیش‌نیاز توسعه صنعت زغال‌سنگ یعنی ذخایر معدنی به میزان کافی در کشور وجود دارد. به این موضوع نیروی انسانی متخصص و نیمه متخصص نیز باید اضافه شود. علاوه‌براین تکنولوژی معدنکاری زغال‌سنگ در سطح متوسط نیز در کشور وجود دارد اما از هیچ یک از پتانسیل‌های یاد شده استفاده‌ای نمی‌شود.

مدیرعامل شرکت پویش معادن ذوب آهن عنوان کرد: عدم فعال‌سازی معادن زغال‌سنگ و کمبود کنونی این ماده معدنی در کشور بیشتر متوجه شرکت ذوب آهن اصفهان به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کک و زغال‌سنگ در کشور است اما در سال آینده شرکت فولاد زرند ایرانیان نیز با کوره بلند به بهره‌برداری می‌رسد و کسری تولید زغال‌سنگ بیش از پیش احساس خواهد شد.

کیفیت زغال‌سنگ ایران مطلوب نیست!

محمدی در خصوص کیفیت زغال‌سنگ ایران، گفت: کک ماده اولیه‌ای است که در کوره بلند فولادسازی مصرف می‌شود. یکی از مهم‌ترین پارامترها در رابطه با کک، استحکام یا مقاومت فشاری آن هم به صورت سرد و هم به صورت گرم است. در مورد مصرف کک در فولادسازی، مقاومت فشاری گرم اهمیت بیشتری دارد. در رابطه با مقاومت فشاری گرم در کوره بلند، هیچ‌یک از زغال‌سنگ‌های تولید ایران به تنهایی استحکام لازم را تامین نمی‌کنند. بهترین استحکامی که از زغال‌سنگ تولید ایران به دست می‌آید، 45 تا 50 CSR است.

وی ادامه داد: در یکی از کک‌سازی‌های کشور که شیوه کک‌سازی آن با سایر واحدهای مشابه تفاوت دارد، استحکام پایین زغال‌سنگ ایران خود را نشان داد و این واحد نتوانست کک مرغوب برای فولادسازی را تولید کند. این واحد از یک زغال‌سنگ آنتراسیت به اضافه زغال‌سنگ طبس و تا حدود از البرز مرکزی برای تولید کک استفاده کرده است. در صورتی که روند تولید کک این واحد بررسی شود، با توجه به اینکه ذوب آهن از پیشگامان خرید کک از این مجموعه بود، آنالیز استحکام کک این واحد تنها حدود 37 تا 38 CSR بود. بنابراین زغال‌سنگ ایران به تنهایی نمی‌تواند مقاومت فشاری لازم را برای تولید کک فولادسازی تامین کند.

مدیرعامل شرکت پویش معادن ذوب آهن چالش دیگر صنعت زغال‌سنگ ایران را گوگرد بالا دانست و تصریح کرد: بیشترین میزان تولید زغال‌سنگ کشور در طبس است و یکی از شاخصه‌های زغال‌سنگ این منطقه، گوگرد بالای آن است. در قسمت غرب منطقه طبس، میزان گوگرد زغال‌سنگ به حدود 1.2 تا 1.3 درصد می‌رسد و نسبتا مطلوب است. البته قابل مقایسه با زغال‌سنگ وارداتی که حدود 0.6 درصد گوگرد دارد، نیست. هرچه به سمت شرق طبس حرکت کنیم که عمده زغال‌سنگ کشور از آن منطقه استخراج می‌شود، میزان گوگرد به حدود 2 درصد و بیشتر می‌رسد.

محمدی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از فاکتورهای زغال‌سنگ، پلاستومتری است که به عبارت بهتر، کک نامبر محسوب می‌شود. در این رابطه نیز زغال‌سنگ‌های ایران محدودیت دارند؛ به طوری که میزان مواد فرار زغال‌های ایرانی بالاتر از استانداردهای جهانی است؛ میزان مواد فرار در زغال‌سنگ وارداتی 25 درصد بوده و زغال‌سنگ تولید ایران همه بالای 27 درصد هستند.

وی در ادامه اظهار کرد: مجموع فاکتورهای یاد شده برای مرغوبیت زغال‌سنگ تولید داخلی نشان می‌دهد این نوع زغال‌سنگ‌ها نمی‌تواند کیفیت مدنظر کک‌سازی‌ها برای تولید کک مورد نیاز فولادسازی را فراهم آورد اما هنگامی که زغال‌سنگ ایرانی با زغال‌سنگ وارداتی ترکیب می‌شود، هر دو مشکل یعنی هم کیفیت و هم هزینه تولید کک حل می‌شود. با ترکیب زغال‌سنگ وارداتی و ایرانی، ککی تولید می‌شود که CSR آن حدود 58 است؛ هر چند که با CSR زغال‌سنگ وارداتی که حدود 65 است، هنوز فاصله دارد. با این وجود، شرایط مورد نیاز کک‌سازی و استفاده از کک در تولید فولاد را جواب می‌دهد.

مدیرعامل شرکت پویش معادن ذوب آهن در خصوص وضعیت تولید کک در شرکت ذوب آهن، ابراز کرد: ظرفیت اسمی تولید کک در ذوب آهن حدود یک میلیون و 800 هزار تن است. این شرکت یک باتری 900 هزار تنی و دو باتری 450 هزار تنی تولید کک در اختیار دارد که یکی از این دو باتری را غیر فعال کرده تا تعمیرات اساسی را روی آن انجام دهد. دو باتری فعال تقریبا با 90 تا 95 درصد از ظرفیت خود مشغول به تولید هستند.

محمدی با اشاره به نوع کک مصرفی ذوب آهن بیان کرد: تنها کک مورد استفاده برای فولادسازی کک متالورژی است که به طور مستقیم در کوره بلند مصرف می‌شود. مصرف اصلی کک احیای سنگ آهن است. با این حال مصارف جانبی نیز برای آن در نظر گرفته شده است که از جمله آن می‌توان به کاربرد آن آگلومراسیون نیز اشاره کرد. در بخشی از فولادسازی نیز کک به میزان بسیار جزئی مصرف می‌شود. ضمن اینکه برخی تولیدکنندگان فروآلیاژ نیز از کک به عنوان منبع کربن استفاده می‌کنند.

چنبره دولت بر معادن زغال‌سنگ!

مدیرعامل شرکت پویش معادن ذوب آهن مشکل اساسی صنعت زغال‌سنگ را عدم بهره‌برداری از معادن دانست و گفت: بخش خصوصی نتوانسته به دلیل حضور پررنگ دولت و سازمان‌های دولتی در معادن زغال‌سنگ نقش فعالی ایفا کند. به همین دلیل، مصرف‌کنندگان زغال‌سنگ کشور همواره با کمبود این ماده معدنی مواجه هستند. در حال حاضر، برخی از واحدهای فرآوری زغال‌سنگ مانند شرکت کک‌سازی زرند که حدود یک میلیون و 200 هزار تن ظرفیت دارند، فاقد ماده معدنی کافی برای تولید کک هستند و بدون خوراک مانده‌اند. در صورتی که این شرکت بتواند همراه با تامین داخلی زغال‌سنگ 20 تا 30 درصد نیاز خود را از طریق واردات تامین کند، قادر خواهد بود کک مرغوبی برای فولادسازی‌هایی مانند ذوب آهن تولید کند و با فروش صادراتی، ارزآوری نیز داشته باشد.

وی تصریح کرد: معادن زغال‌سنگ جزو سرمایه‌های اساسی کشور هستند و بسیاری از آن‌ها حتی هنوز به صورت کامل اکتشاف نشده‌اند. واحدهای فرآوری زغال‌سنگ مانند کک‌سازی زرند در صورتی که به طور کامل فعال نشوند، آسیب می‌بینند زیرا باتری تولیدکننده کک در صورتی که به دلیل نبود ماده اولیه نتواند از ظرفیت کامل استفاده کند و خاموش و روشن شود، ممکن است از بین برود. باید توجه داشت که هر واحد کک‌سازی باید هر 40 سال یک بار برای تعمیرات اساسی اورهال شود.

محمدی از مسوولان امر و معاون جدید امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت درخواست کرد که به موضوع فعال‌سازی معادن زغال‌سنگ کشور به صورت جدی توجه شود و این معادن به بخش خصوصی جهت بهره‌برداری صحیح از منابع واگذار شوند.

وی نسبت به رویکرد دولت، این‌گونه گلایه کرد: دولت به جای خدمت‌گذاری به بخش معدن، به دنبال کسب درآمد از معدنکاران است! در حالی که طی سالیان گذشته این رویکرد تنها منجر به از دست رفت فرصت برای معدنکاری و عقب ماندن صنعت زغال‌سنگ کشور از قافله جهانی شده است. هدف اصلی دولتمردان از بهره‌برداری معادن باید اشتغال‌زایی باشد و در کنار آن از واردات و خروج ارز نیز جلوگیری شود.