آهن اسفنجی، ماده اولیه استراتژیک فولادسازی در دهه‌های پیش‌ رو

سیدمصطفی سبزواری/ تحلیلگر فولاد

به گزارش می متالز، براساس تازه‌ترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در نوامبر ۲۰۱۷ (آذر ۱۳۹۶) بیش از ۸۵ درصد از تقاضای جدید انرژی در جهان در بازه سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۴۰ میلادی (۱۳۹۶ تا ۱۴۱۹ خورشیدی) از راه منابع کم‌کربن (تجدیدپذیرها، گاز طبیعی و انرژی هسته‌ای) تامین خواهد شد. چنین اقداماتی در راستای سناریوهای مختلف گرمایش زمین تا سال ۲۰۵۰ میلادی (۱۴۲۹ خورشیدی) و محدود کردن تولید دی‌اکسیدکربن برای حفظ سقف ۲درجه‌ای افزایش دمای زمین است. در این میان، نکته مهم حرکت دسته‌جمعی بخش‌های مختلف مصرف مانند حمل‌ونقل، صنایع و ساختمان به سمت الکتریکی شدن است. از جمله صنایع مهمی که از این حرکت دسته‌جمعی متاثر خواهد شد، صنعت فولادسازی است.در حالی که سالانه حدود ۷ درصد از دی اکسید کربن منتشر شده در اتمسفر در صنایع فولادسازی تولید می‌شود، یکی از چالش‌های مهم این صنعت حفظ روند افزایشی تولید فولاد و در عین حال کاهش تولید کربن است. قرار گرفتن در این مسیر تنها از راه دادن بهای بیشتر به روش‌های پاک‌تر تولید فولاد یعنی روش الکتریکی، افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش تدریجی استفاده از روش‌های استفاده‌کننده از زغال‌سنگ انجام خواهد شد. ضمن آنکه توسعه و فراگیری فناوری «جذب و ذخیره کربن» نیز می‌تواند تاثیر بسزایی در ادامه روند افزایشی تولید فولاد با استفاده از روش‌های مصرف‌کننده زغال‌سنگ داشته باشد.در تازه‌ ترین اقدامات انجام شده در این زمینه و در آغاز امسال میلادی، چین که به تنهایی بیش از ۶۰ درصد از دی اکسید کربن صنعت فولاد جهان را تولید می‌کند، اقدام به تشویق گسترش تولید فولاد به روش الکتریکی و جلوگیری از فعالیت ظرفیت‌های جدید استفاده‌کننده از زغال‌سنگ کرده است. چنین سیاست‌هایی منجر به برهم خوردن توازن مواد اولیه فولادسازی در سال‌های آینده خواهد شد؛ امری که اهمیت برنامه‌ ریزی بلندمدت تامین مواد اولیه و بازار فروش محصولات صنعت فولاد را ثابت خواهد کرد، اما افزایش محبوبیت تولید فولاد به روش الکتریکی و بالا بردن بهره‌وری انرژی در سایر روش‌ها منجر به افزایش تقاضای مواد اولیه مصرفی در این روش‌ها خواهد شد. در این میان، قراضه و آهن اسفنجی(DRI) (یا محصول آلترناتیو آن یعنی بریکت آهنی (HBI)) مهم‌ترین مواد اولیه صنعت فولادی‌سازی به روش الکتریکی و متاثر از این موضوع خواهند بود که به شدت با افزایش تقاضا روبه‌رو خواهند شد اما از آنجایی که تامین قراضه در جهان به شدت به سطح انباشت فولاد در کشورها در تاریخ بستگی دارد و چرخه عمر محصولات فولادی نیز طولانی است، فراگیرسازی روش‌های پاک‌تر تولید فولاد با استفاده از قراضه با محدودیت همراه خواهد بود. در نتیجه، ماده اصلی مورد تقاضای فولادسازی پاک‌تر در جهان، محصولات کوره احیای مستقیم مانند آهن اسفنجی (DRI) و بریکت آهنی(HBI) خواهد بود.در کنار اینها، افزایش بهره‌وری انرژی در کوره‌بلند نیز به شدت مورد توجه قرار خواهد گرفت. به همین منظور، خوراک بهینه کوره‌بلند برای افزایش بهره‌وری هم از نظر انرژی و هم از نظر تولید، گندله سنگ‌آهن است که منجر به افزایش بهره‌وری کوره‌بلند در مقابل استفاده از سنگ‌آهن دانه‌بندی به ویژه سنگ‌آهن ریزدانه می‌شود.به این ترتیب، تقاضا برای گندله سنگ‌آهن، هم به عنوان خوراک بهینه کوره‌بلند و هم به عنوان ماده اولیه احیا مستقیم و فولادسازی به روش الکتریکی وجود خواهد داشت.در عین حال، هر چند هر دو محصول گندله و آهن اسفنجی/بریکت با چشم‌انداز بلندمدت افزایش تقاضا روبه‌رو هستند، اما به دلیل محدودیت ذخایر حال حاضر سنگ‌آهن کشور و همین طور از نظر ارزش افزوده، گزینه استراتژیک برای سرمایه‌گذاری صادراتی آهن اسفنجی/بریکت است.

خوشبختانه، صنعت فولاد در ایران در دهه گذشته به شدت رو به پیشرفت بوده است. رتبه نخست ایران در ذخایر غنی گاز که پاک‌ترین سوخت فسیلی تامین‌کننده انرژی دنیا و سوخت اصلی قرن بیست و یکم به شمار می‌رود، در کنار ذخایر سنگ‌آهن کشور شرایط لازم برای حداکثرسازی ارزش افزوده منابع خدادادی را فراهم آورده است.علاوه بر آن، چشم‌انداز مثبت افزایش تقاضای محصولاتی مانند گندله، آهن اسفنجی/ بریکت و فولادخام در جهان در دهه‌های پیش‌رو نوید سال‌های رونق زنجیره فولاد را در آینده کشور تداعی می‌کند، اما چشم‌انداز عرضه آهن اسفنجی نیز محدود است.درحال‌حاضر، ایران با تولید سالانه حدود ۲۰ میلیون تن آهن اسفنجی رتبه دوم جهانی تولید این محصول را پس از هند از آن خود کرده است. نکته آنجاست که عمده تولید آهن اسفنجی در هند به وسیله زغال‌سنگ انجام می‌شود که از نظر آلایندگی، مقبول جامعه جهانی چه درحال‌حاضر و چه آینده نیست. رتبه‌های بعدی تولید آهن اسفنجی جهان نیز متعلق به روسیه، مکزیک و عربستان است که حجم تولیدی سالانه حدود ۵ تا ۷ میلیون تن داشته و با اختلاف از ایران فاصله گرفته‌اند و تهدیدی به شمار نمی‌آیند. نتیجه آنکه بازار جهانی درحال‌حاضر و در چشم‌انداز پیش‌رو با افزایش تقاضا و کمبود عرضه آهن اسفنجی/بریکت به عنوان ماده اولیه اصلی در فولادسازی پاک‌تر روبه‌رو خواهد بود.به این ترتیب، ایران می‌تواند با تکیه بر ذخایر غنی گاز و سنگ‌آهن، فناوری بومی و نیز تجربه و دانش فنی تولید این محصول به تولیدکننده و صادرکننده نخست این محصول در جهان تبدیل شود و انحصار بازار این ماده را از آن خود کند. اشتغال، ایجاد ارزش افزوده بالاتر در هر دو منبع خام انرژی و ماده معدنی، ارزآوری، انحصار بازار صادراتی و بهبود وجهه بین‌المللی در تجارت، مهم‌ترین مزیت‌های توسعه سرمایه‌گذاری در تولید بیشتر این محصول برای کشور هستند. در عین حال، باید توجه کرد که توسعه بیشتر ظرفیت تولید آهن اسفنجی کشور نیازمند حفظ توازن در کل زنجیره بالادستی این محصول بوده که به معنای سرمایه‌گذاری جدید در تمامی بخش‌های بالادستی از اکتشاف و استخراج تا تولید گندله سنگ‌آهن است.