معدن لوکوموتیو اقتصاد است

برای اینکه بتوان فهمید معدن‌کاران تا چه حد برای استخراج یک ماده معدنی زحمت می‌کشند، باید روند این کار را از نزدیک دید. ایران از نظر معادن مختلف، بسیار غنی است و همین مسئله می‌تواند به گردش چرخ اقتصادی و اشتغال‌زایی کمک کند. «آیدین زینال‌زاده»، کارشناس اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت و مجری-کارشناس مستند آژنگ که به‌صورت هفتگی از شبکه5 پخش می‌شود، ما را با صنعت معدن و تأثیرات مثبت آن و همچنین اوضاع کسب و کار در این صنف آشنا می‌کند.

چه چیزی باعث شد که یک مستند در رابطه با معدن، ساخته شود؟

تاکنون هیچ برنامه مدون و مستمری در رابطه با معدن وجود نداشت و برنامه‌های ساخته شده هم به‌صورت موردی بودند. همه اینها باعث شد تا مستند آژنگ ساخته شود. یکی از مهم‌ترین دلایل ساخت چنین مستندی، تغییر در نگاه منفی‌ای بود که نسبت به معدن‌کاری وجود دارد. این مستند نشان می‌دهد که بین واقعیت و آن چیزی که اغلب افراد در ذهن‌شان در رابطه با معدن وجود دارد، تفاوت‌های زیادی هست. تلاشمان این بوده که همه افراد جامعه، از آنها که در دورافتاده‌ترین مناطق کشور زندگی می‌کنند تا مسئولان مختلف، با مستند آژنگ ارتباط بگیرند.

چرا چنین نگاهی نسبت به معدن‌کاران وجود دارد؟

بسیاری از افراد تصور می‌کنند معدن، تخریبگر است درحالی‌که معدن‌کاران از ابتدای ورود به منطقه و اکتشاف تا پایان عمر معدن، مبلغی به عنوان خسارت می‌پردازند که با صرف آن، منابع طبیعی باید احیا و بازسازی شود. علاوه بر این، معدن‌کاران کارهای دیگری هم انجام می‌دهند؛ برای مثال، یکی از معدن‌کاران از 130هکتار زمین، بهره‌برداری معدنی داشت و به ازای آن، 400هکتار جنگلکاری انجام داد. متأسفانه این مسائل چندان دیده نشده است.

گفتید معدن‌کاری مزایای غیراقتصادی دارد. این مزایا را برایمان توضیح بدهید.

زمانی که از یک معدن بهره‌‌برداری می‌شود، مهاجرت معکوس به‌وجود می‌آید و امنیت سیاسی و اجتماعی در دورافتاده‌ترین نقطه کشور ایجاد می‌شود. بسیاری از معدن‌کاران به‌صورت داوطلبانه، برای مردم محلی مسجد، مدرسه، تعاونی محلی و... می‌سازند و حتی سبد خانواده هم به بومیان اهدا می‌کنند. در حال حاضر سهم معدن و صنایع معدنی در اقتصاد حداکثر حدود 3درصد است درحالی‌که با توسعه آن می‌توان این عدد را به 25تا 30درصد رساند.

معدن‌کاری کسب و کاری زودبازده است؟

بهره‌برداری از معدن، به هیچ عنوان زودبازده نیست و باید حدود 5تا 7سال وقت برای اکتشاف صرف کرد، ضمن اینکه مواد معدنی در داخل زمین هستند و با وجود تمام محاسبات علمی پیچیده‌ای که برای اکتشاف و استخراج انجام می‌گیرد، باز هم این احتمال وجود دارد که معدن‌کار به جواب مثبت نرسد. علاوه بر این در زمان اکتشاف باید هزینه‌های زیادی کرد و مالیات پرداخت درحالی‌که هیچ فروش و درآمدی در زمان اکتشاف وجود ندارد. برای اکتشاف یک ماده معدنی مانند مس، به‌طور میانگین حدود 4سال و نیم، باید هزینه کرد و بعد وارد بهره‌برداری شد و معدن‌کاران در زمان اکتشاف، اجازه بهره‌برداری ندارند. زمانی هم که به مرحله‌ بهره‌برداری می‌رسند، بدین مفهوم نیست که حجم بالایی مس یا هر ماده معدنی دیگری استخراج می‌شود؛ برای مثال، در یک معدن مس، تنها یک تا 2 درصد خاک را مس تشکیل می‌دهد و بقیه آن باطله است.

پس معدن‌کاری جزو مشاغل باریسک بالا به‌حساب می‌آید.

ریسک چنین کاری بالاست و همیشه وقتی ریسک فعالیت اقتصادی بالا می‌رود، حاشیه سود هم باید افزایش پیدا کند درحالی‌که چنین چیزی در رابطه با معدن‌کاری وجود ندارد و حاشیه سود به 20درصد هم نمی‌رسد. روحیه سرمایه‌گذاران در بخش معدن، برایم بسیار جالب است که با ریسک بسیار بالا، حاضر به سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌شوند. البته، همیشه تعدادی از افراد در هر عرصه‌ای باهوش هستند و معدن‌کاری هم از این امر مستثنی نیست. این دسته از افراد دقیقا می‌توانند زمان مناسب برای عرضه ماده معدنی در بازار بین‌المللی را تشخیص بدهند، به همین دلیل جایگاه خوبی پیدا می‌کنند و نسبت به زمان عادی، سود بیشتری به‌دست می‌آورند. حدود 10درصد از معدن‌کاران جزو این گروه هستند ولی بقیه چنین ویژگی‌ای ندارند و نمی‌توان این باور را به همه معدن‌کاران تعمیم داد.

معمولا معدن‌کاران بعد از چند سال به این سوددهی می‌رسند؟

این مسئله در معادن مختلف متفاوت است که بین 5تا 10سال طول می‌کشد تا یک معدن‌کار به سرمایه‌های خود که صرف اکتشاف کرده است، برسد و بعد از آن یک تا دوبرابر همان زمان طول می‌کشد که به سوددهی برسد که البته این در شرایطی است که مشکلی به‌وجود نیاید. پروانه بهره‌برداری با درنظر گرفتن هزینه‌های اکتشاف و سوددهی، صادر می‌شود؛ یعنی مثلا 10سال برای رسیدن به پول هزینه شده و 10سال هم برای سوددهی است.

شما معادن زیادی را دیده‌اید، به‌نظرتان جالب‌ترین نکته معدن‌کاری در ایران چیست؟

حدود 68 ماده معدنی در کشور داریم که تقریبا از معادن همه آنها بازدید کرده‌ام. یکی از نکات بسیار جالبی که با آن مواجه شدم این بود که در نقاط صعب‌العبور برخی از مناطق، آثار معدن‌کاری باستانی دیده می‌شود و جالب‌تر اینکه مردمان آن زمان توانسته بودند از معادنی که ما با پیشرفته‌ترین دستگاه‌ها به سراغ‌شان رفته‌ایم، استخراج انجام بدهند.

وضعیت اقتصاد معادن ایران چگونه است؟

حال معادن ایران چندان خوب نیست و دلایل زیادی هم در این رابطه وجود دارد. در 3تا 4سال اخیر، شرایط بازارهای بین‌المللی برای کشور ما از یک طرف و تصمیم‌گیری بر معادن از سوی دیگر، باعث شده که معادن کشور از نظر سوددهی، با افت روزافزون مواجه شوند. همچنین قیمت بالای سوخت و بسیاری از مسائل دیگر باعث می‌شود که نتوانیم در بازار جهانی ماده معدنی را با قیمت مناسب بفروشیم. بقای معادن به این وابسته است که معدن‌کاران بتوانند محصول تولیدی خود را در بازار جهانی یا داخلی بفروشند. از طرفی در بحث داخلی هم با ر‌کود ساختمان‌سازی مواجه هستیم که همین مسئله روی معادن مرتبط با ساختمان‌سازی تأثیر می‌گذارد.

معادن در واقع چشمه جوشان و لوکوموتیو اقتصاد کشور هستند و مواد معدنی، خون جاری در رگ‌های صنعت محسوب می‌شوند به همین دلیل معادن برای کشور بسیار مهم و بهره‌برداری از آنها ضروری است. به تعبیری، مواد معدنی پایه‌های اقتصاد مقاومتی و خودکفایی هستند.

آژنگ؛ معدن، به زبان ساده!

تأثیری که افراد؛ جامعه از رسانه می‌گیرند، انکارناپذیر است. گاهی برای اینکه افراد مختلف بتوانند درک بهتری از انجام یک کار داشته باشند، باید آن کار را به تصویر کشید. مستند، یکی از واقعی‌ترین و تأثیر‌گذارترین تولیدات رسانه‌ای است که می‌تواند با نشان دادن واقعیت، مخاطب را به دل آن ماجرا ببرد. «آژنگ» هم برای آشنایی اقشار مختلف مردم و مسئولان ساخته شده است تا تصاویر واقعی‌ای از صنعت معدن را به نمایش بگذارد. آژنگ در واقع نخستین مجموعه مستند درباره معادن ایران محسوب می‌شود که در طرح آن، 26قسمت مصوب شده است و می‌تواند با مکمل‌هایی که برای آن درنظر گرفته شده، به 52قسمت هم برسد. هر قسمت از این مستند 15دقیقه است و از شبکه 5 پخش می‌شود.

برای ساخت هر 15دقیقه از این مستند، سازندگان و عوامل تولید آن، 3 روز و 2 شب در مناطق مختلف فیلمبرداری مستقر شده‌اند. حتی تدوینگر هم با گروه، به منطقه فیلمبرداری(معادن) رفته است تا تدوین را متناسب با محتوای کار و محل فیلمبرداری، تدوین کند. تصویربرداری این مستند از صبح زود تا زمان تاریکی انجام می‌شود و به‌دلیل تنوع تصاویر، جذابیت‌های خاص خودش را دارد. این مستند با دقت بسیار زیادی ساخته شده تا چیزی از قلم نیفتد و تمام مسائلی که مرتبط با معدن و معدن‌کاری است، به تصویر کشیده شود.

طی یک‌سال، 5قسمت از این مستند تولید شد، ضمن اینکه برای ساخت آن، عوامل و سازندگان کارهای زیادی انجام دادند. بسیاری از معدن‌کاران با توجه به فضای منفی‌ای که نسبت به معدن‌کاری وجود دارد، از همکاری با مستندسازان ترس داشتند ولی با بسترسازی‌ها و آگاهی‌هایی که مستندسازان انجام دادند، این مسئله برطرف شد. مستندسازان پس از ساخت قسمت اول، برای اینکه سایر معدن‌کاران با آنها همکاری کنند، نخستین مستند را برای‌شان به نمایش گذاشتند که این مسئله تأثیر خوبی را به همراه داشته است. این مستند هر چیزی را که به معدن مرتبط است به تصویر می‌کشد. بسیاری از افراد نمی‌دانند که در زندگی خود چقدر با ماده معدنی سر و کار دارند.