بازار امن صادراتی یا تکمیل زنجیره ارزش؟

به گفته یک کارشناس کالایی، این کالاها از یک طرف سودآوری بالایی دارند و از سوی دیگر امکان خالص کردن‌شان خیلی بالاست و به سادگی خالص می‌شوند، وقتی همه این شرایط را باهم درنظر بگیریم متوجه می‌شویم به سادگی نمی‌توانیم در برابر کنسانتره موادخام و حتی کنسانتره مولیبدن نظر مثبتی داشته باشیم. از سوی دیگر به دلیل تقاضای کم داخلی برای مصرف این ماده، توجه به ایجاد بازار صادراتی امن بیش از تامین بازار داخلی اهمیت دارد. به گفته یک فعال و تولیدکننده سرب، عوارض وضع شده برای کنسانتره سرب بسیار ناکافی است و این صنعت باید صادرات و خام‌فروشی این محصول را متوقف کند.

مصرف داخلی کمتر از تقاضا

محمدحسین بابالو، کارشناس کالایی معتقد است، واحدهای صنعتی تبدیلی کشور که این مواد اولیه را به کالاهای دیگر تبدیل کنند بسیار زیاد هستند، هرچند برخی از این واحدها به دلیل فرسودگی، راندمان پایینی دارند اما درصورتی‌که چرخه تولید برایشان مفید باشد خودشان به فکر بهینه‌سازی خطوط تولیدشان می‌افتند. بابالو درباره وضعیت کنونی استخراج سرب و روی در دنیا  گفت: اکتشاف‌های جدیدی در دنیا نشده است، اما ظرفیت تغلیظ در دنیا افزایش پیدا کرده و این موضوع نشان می‌دهد با توجه به فناوری‌های جدید به‌ویژه در کشورهایی مثل چین که سال‌ها در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند توجیه بالایی وجود دارد که به جای کالاهایی مثل مس، سرب یا روی خالص، کانی‌های این مواد را وارد کند که هم قیمت پایین‌تر داشته باشد و همچنین فرآیند فروش را در کشور خودش سپری کرده و با کیفیت بهتری فرآوری می‌شود. وی ادامه داد: همین اتفاق ممکن است در کارخانه‌های ایرانی هم بیفتد، با این پیش‌فرض، من هم به کلی با صادرات کنسانتره‌های مس، سرب، روی و مولیبدن مخالفم و حتی صادرات مواد معدنی که در کشور می‌تواند فرآوری شود اما نمی‌شود را تایید نمی‌کنم. در عرف بین‌الملل نیز، همه در مقابل موضوع خام‌فروشی موضع‌گیری می‌کنند، به عنوان مثال درحال‌حاضر، اندونزی در برابر خام‌فروشی بعد از اینکه صادرات مواد معدنی نیکل‌دار را به کل ممنوع کرد، اکنون صادرات ماده معدنی مس‌دارش را هم ممنوع کرده است. بابالو تاکید کرد: با این فرض که وضعیت معدن‌کاری کشور هم نامساعد است بنابراین خام‌فروشی توجیه اقتصادی ندارد. این درحالی است که نه تنها ظرفیت جدیدی به ذخایر ما اضافه نشده بلکه در دنیا هم، ذخایر جدیدی کشف نشده است. هنوز هم مشخص نیست معدن مهدی‌آباد چه موقع وارد چرخه تولید می‌شود. به گفته این کارشناس بازار فلزات، این درحالی است که کشور، فناوری تبدیل مواد اولیه به کالا را نزدیک به نیم قرن است که دارا است. هرچند این فناوری خیلی به‌روز نیست اما این دلیلی بر خام‌فروشی نمی‌شود، هرچند تبدیل ماده خام سرب به کالا، با آلودگی‌های زیست‌محیطی همراه است و دستمایه‌ای برای انتقاد از این صنعت شده اما با این چارچوب، بعضی از سامانه‌های فناوری سرب و روی کشور به شدت به اصلاح و بازبینی نیاز دارد.
بابالو در پاسخ به اینکه از نظر تولیدکننده توجیه اقتصادی صادرات کنسانتره سرب به‌جای فرآوری آن چیست، تصریح کرد: از نظر تولیدکننده مهم است که پول نقد به‌دست بیاورد، گاهی واحدهای فرآوری با معادن در یک فاز قرار ندارند و دو واحد به کلی متفاوت است؛ سرمایه‌گذاری در این واحدها به اصطلاح به صورت عمودی اتفاق افتاده و در سرمایه‌گذاری‌ها این موارد در نظر گرفته نشده است. از سوی دیگر واحدهای تولیدی ما مشکلات نقدینگی دارند. بنابراین وقتی تولیدکننده باید هزینه‌های کارگر و بهره مالکانه را در کنار سایر هزینه‌ها تامین کند، برای اینکه زودتر به پول نقد برسد راهی جز صادرات ماده خام ندارد. این فعال حوزه فلزات درباره وضعیت عرضه سرب در بورس کالا گفت: سرب بیش از ۹۰ درصد در بورس عرضه و چندین بار پذیرش شده است. مصرف داخلی سرب و روی از تقاضای داخلی کمتر است به این معنی که بیشتر صادرکننده این مواد هستیم. با این چارچوب ورود سرب و روی در بورس کالا با وجود ایجاد شفافیت در قیمت مورد تایید است اما کشور بیشتر به بازار صادراتی امن نیاز دارد تا بازار مصرف داخلی امن. بابالو تاکید کرد: بخشی از سرب تولیدی کشور از راه بازیافت باتری است و نیاز به بازار مصرف داخلی سرب هم از همین راه تامین می‌شود. در این شرایط ایجاد بازار صادراتی امن از بورس کالا و فروش در رینگ صادراتی اولویت بیشتری دارد. به گفته این کارشناس بازارکالایی، بررسی بازار مصرف کالایی نشان می‌دهد بازار صادراتی قدرتمندی داریم و از طرف دیگر درباره کالاهایی مثل قیر، فولاد، پتروشیمی و کود اوره فضای خیلی خوبی برای مصرف کشور عراق فراهم شده است اما با درنظر گرفتن بدبینی و شرایط تحریم فضای خیلی خوبی برای بسیاری از کالاهای ایرانی وجود دارد. اما تبدیل شدن بورس کالا با فرض تحریم‌های بین‌المللی نشان می‌دهد این بورس هدف نهایی محسوب شده و ما در این مسیر درحال حرکت هستیم.

عوارض صادرات بازدارنده نیست

به گفته رضا اعتدال فعال حوزه سرب و روی، با توجه به اینکه در این سال‌ها همواره تاکید دولت بر ایجاد سیاست‌های پیشگیرانه از خام‌فروشی بوده است و براساس مصوبه‌ای که آذر امسال از طریق آن وزیر صنعت، معدن و تجارت بر جلوگیری از خام‌فروشی تاکید کرده و مصوبه‌ای هم مبنی بر افزایش عوارض ۵ درصدی به صادرات موادمعدنی در سال  ۹۵ را داشتیم و ادامه آن تا سال ۹۶ اما این عوارض برای صادرات مواد معدنی خیلی بازدارنده نبوده است. وی افزود: اصلاحیه جدید مالیات‌های مستقیم و ماده ۱۴۱ صادرات مواد خام را از مالیات معاف کرده است و برای موادخام مثل سنگ‌آهن، خاک روی، خاک سرب و سنگ‌های تزیینی و سایر اقلام این معافیت را کاهش داده اما با همه این موارد هنوز جذابیت زیادی برای صادرات این مواد خام وجود دارد. حتی اگر این عوارض تا ۵۰ درصد هم تعیین شود باز هم عده‌ای از تولیدکنندگان این مواد را صادر می‌کنند. اعتدال با تاکید بر اینکه عوارض وضع شده همچنان برای صادرات موادخام جذابیت دارد، تصریح کرد: این مسئله با رفتن به سمت اقتصاد مقاومتی در تناقض است. این درحالی است که با ایجاد ارزش افزوده بالاتر به‌طور قطع رسیدن به این مهم امکان‌پذیرتر است. این فعال حوزه سرب و روی معتقد است، برای برخی از اقلام استراتژیک باید ممنوعیت صادرات اعمال شود تا توان و ظرفیت تولید برای این اقلام داشته باشیم. در غیراین صورت اگر ظرفیتی باز نشده بهتر است صادر کنیم. البته باید این مسئله را نیز درنظر بگیریم که با صادرات موادخام ظرفیت‌های خالی زیادی در صنعت ایجاد می‌کنیم و اشتغال بیشتری مورد تهدید قرار می‌گیرد.