چشم‌اندازِ مولیبدن

می متالز - مولیبدن، از عناصر همراه با مس است که عنصری کم‌یاب و در عین حال کاربردی محسوب می‌شود. بازار این فلز یکی از بازارهای جذاب بین‌المللی است. در مقالۀ پیشِ رو با مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر بازار این فلز محبوب بیشتر آشنا می‌شوید.

مسعود ذوالفقاری*

این مقاله با هدف ارائۀ تحقیق انجام‌شده در بازارهای منطقه‌ای فلز مولیبدن با استفاده از اطلاعات مجله‌های صنعتی، بانک‌های اطلاعاتی و گزارش‌های مربوط (دوره‌های 2016 تا 2017) جهت بررسی عوامل برانگیزاننده و بازدارندۀ رشد و توسعۀ بازار مولیبدن و پیش‌بینی قیمت و اندازۀ بازار برای دورۀ 2018 تا 2025 میلادی با مختصری اطلاعات کلی و عمومی دربارۀ فلز مولیبدن تهیه و تدوین شده است.

مشخصات عمومی مولیبدن Mo

نام مولیبدنیوم Molybdenum از یک واژۀ یونانی (Molybdos) به معنی «شبیه سرب» گرفته شده است. مولیبدن فلزی است به رنگ سفید متمایل به خاکستری دارای عدد اتمی 42 در جدول مندلیف با وزن مخصوص 10.22 گرم بر سانتی‌متر مکعب و نقطۀ ذوب بالا به مقدار 2617 درجۀ سانتی‌گراد. این عنصر برای اولین‌بار در سال 1778 میلادی توســـط یک دانشــــمنـد ســـوئدی بــه نـــام Carl Wilhelm Scheele کشف شد.

کاربردهای مولیبدن

اولین کاربرد اصلی مولیبدن در جنگ جهانی اول بود که به فولاد اضافه شد و محصول که فولاد مقاومی در برابر حرارت بود در زره‌پوش‌ها، پوشش گلوله‌های توپ و موتور هواپیماها مورد استفاده قرار گرفت. سپس در زمان صلح کاربردهای جدیدی در صنایع شیمیایی، نفت و انرژی نیز پیدا کرد.

در حال حاضر، بیش از 60درصد مولیبدن در بخش تهیۀ فولادهای مقاوم (مقاوم در حرارت‌های بالا) و ضدزنگ (مقاوم در برابر خوردگی) و فولادهای ویژه استفاده می‌شود. این نوع فولادها در صنایع هوایی، فضایی، انرژی (ساخت لوله‌های انتقال) و ریخته‌گری به‌کار گرفته می‌شوند. مولیبدن همچنین به‌عنوان کاتالیزور در صنایع نفتی برای جابه‌جایی سولفورهای آلی در محصولات نفتی به‌کار برده می‌شود. دیگر مصرف مولیبدن، در صنایع شیمیایی مانند رنگ‌سازی، جوهر، لاستیک‌سازی و همچنین مصرف عمده در روان‌کننده‌ها در بخش روغن‌کاری‌ها با حرارت بالاست. همچنین، مصرف‌هایی در صنایع الکترونیک (ترانزیستورهای لایه‌نازک و المنت‌های گرمایشی کوره‌های تشعشی) و شیشه‌سازی نیز دارد.

فرآیند تولید مولیبدنیوم

مولیبدنیوم عمدتاً در طبیعت به صورت سولفور مولیبدن یا مولیبدنیت MoS2 و تا حدودی اکسید مولیبدن یا پاولیت Ca(Mo,W)O4 در کانسارهای پروفیری به‌تنهایی یا همراه کانی‌های مس یافت می‌شود. سنگ معدنی آن به‌طور عمده از طریق فلوتاسیون، به کنسانترۀ سولفور مولیبدن با عیارهای 45 تا 53 درصد تبدیل می‌شود. این محصول به این شکل کاربردی ندارد و باید توسط فرآیند تشویه در کوره‌های الکتریکی به اکسید مولیبدن MoO3 با عیارهای 60 تا 65 درصد که بازار مصرف فراوانی دارد، تبدیل شود. همچنین، مولیبدن به‌ندرت در حد خالص 99درصد به صورت پودر تهیه می‌شود. 74درصد مولیبدن به‌صورت اولیه مستقیماً از فرآوری سنگ معدنی مولیبدن و 26درصد به‌صورت ثانویه از بازیابی آلیاژهای مولیبدن به‌دست می‌آید. کشورهای اروپایی بیشترین سهم را در تولید ثانویۀ فلز مولیبدن دارند.

بازیگران عمدۀ تولید و مصرف مولیبدن

کل تولید مولیبدن در جهان 139.8 میلیون پوند است. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مولیبدن، چین با 36.68 درصد، امریکا با 24.3 درصد، شیلی با 17.37 درصد و پرو با 6.1 درصد سهم هستند. اروپا، به‌غیر از کشور نروژ با تولید 2 میلیون پوند، نقش چندانی در تولید فلز مولیبدن ندارد. کل مصرف مولیبدن 135.9 میلیون پوند است که مصرف‌کنندگان عمدۀ جهان، چین با 22.68 درصد، اروپا با 25درصد و امریکا با 11درصد است.

دورنمای کلی بازار مولیبدن

بررسی روند تغییرات بازار و قیمت فلز مولیبدن تا قبل از بحران اقتصادی سال 2008 بیانگر بالاترین قیمت مولیبدن طی دهۀ اخیر است. بعد از آن و نیز بحران 2012، به‌علت کاهش رشد اقتصادی کشورهای صنعتی به‌ویژه چین، شاهد کاهش قیمت مولیبدن بودیم و از سال 2015 به‌علت کاهش یک‌بارۀ قیمت نفت و نبودِ رشد اقتصاد‌ی بالا در کشور چین، قیمت فلز مولیبدن افزایش چندانی نداشت.

برای پیش‌بینی وضعیت مولیبدن در آینده باید به عوامل مهمی چون رقابت در بازار مولیبدن، هزینه‌های عملیاتی، قیمت، کیفیت، اقتصادهای شاخص و نوآوری‌ها در زمینۀ بازار مصرف، توجه داشت.

بررسـی‌های انجام‌شــده نشــان می‌دهـد طی سال‌های 2008 تا 2015 معدن جدیدی باز نشده است و معادن اولیه نیز به‌علت افزایش هزینۀ استخراج، یا تعطیل شده‌اند یا به‌دنبال حفظ خط هزینه‌های خود بوده‌اند. همچنین، این بررسی نشان می‌دهد روند تولید استخراج معــادن اولیــه ثابت خواهـد بـود ولی معــادن By Product به‌علت هزینۀ تولید کمتر، افزایش 15درصدی تولید را خواهند داشت، چرا که طی این سال‌ها شاهد افزایش هزینۀ تولید مولیبدن در معادن بوده‌ایم و این افزایش در سال 2016 تا 40درصد بوده است. این روند صعودی تا سال 2025 در حدود 7.8درصد پیش‌بینی شده است. همچنین، تا سال 2025 کاهش ذخیرۀ مولیبدن نیز پیش‌بینی شده است.

معادن تولیدکنندۀ این محصول جانبی همچنان در تلاش‌اند که سهم خود را از بازار به‌دست آورند که این مسأله بر تولیدکنندگان اولیه که با هزینه‌های سنگینی در حال فعالیت‌اند، فشار روزافزونی وارد می‌کند. طبق تخمین‌های موسسۀ CRU، تولید معدنی اولیه در سال گذشته 9درصد کاهش یافته است، چرا که تقریباً 83درصد از عملیات‌های اولیه زیان‌ده شده‌اند. زمانی که کاهش‌های تولیدی که در اواخر سال 2015 صورت گرفتند، اثرات کامل خود را برجای بگذارند، عرضۀ معدنی بیش از 14درصد کاهش خواهد یافت. در این میان، تقاضای مولیبدن حدوداً رشد اندک 0.5 را شاهد خواهد بود که شرایط را برای ایجاد کسری کوچکی در بازار فراهم می‌کند. موسسۀ CRU باور دارد که کسری سال‌جاری به احتمال زیاد کوتاه‌مدت خواهد بود.

موسسۀ CRU پیش‌بینی می‌کند که بازار مولیبدن وارد یک دورۀ پنج‌ساله شود که در آن عرضه و تقاضا تقریباً در تعادل قرار دارد. نمودار زیر، تعادل عرضه و تقاضای جهانی مولیبدن را نشان می‌دهد و خبر از کسری این بازار برای نخستین مرتبه طی هشت‌سال گذشته دارد.

طبق تخمین‌های موسسۀ CRU، تولید این محصول جانبی در سه‌ماهۀ نخست سال‌جاری، تقریبا 65درصد از کل سهم جهانی تولید معدنی را شامل می‌شود که افزایش 56درصدی را نسبت به سه‌ماهۀ ابتدایی سال گذشته نشان می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود رشد عرضۀ محصول جانبی در میان‌مدت، همچنان شتاب خواهد گرفت. افت کانه‌های غنی از مولیبدن، رشد عرضۀ این محصول جانبی را در سال 2018 با ثبات همراه خواهد کرد. موسسۀ CRU انتظار دارد عرضۀ محصول جانبی در سال‌های 2016 تا 2021 به‌طور میانگین با نرخ رشدی برابر با 0.7درصد در سال افزایش یابد. در مقابل، پیش‌بینی می‌شود رشد تقاضای جهانی مولیبدن طی دورۀ مذکور با نرخ 2.6درصدی رشد یابد. موسسۀ CRU انتظار دارد اکثر بخش‌های مصرف‌کنندۀ نهایی در سال‌های 2016 تا 2201 به‌شدت رشد کنند.
اما درخصوص پیش‌بینی قیمت فلز مولیبدن، عوامل زیر در تغییرات قیمت تاثیرگذارند:

رابطۀ مستقیم روند قیمت مولیبدن و قیمت نفت و گاز. افزایش 45درصدی سال به سال نفت تا پایان سال 2016 به‌علت افزایش در سرمایه‌گذاری در بخش حفاری‌های‌ نفتی و تمایل به فعال‌کردن خطوط انتقال گاز، جهش 29درصدی مولیبدن را به‌همراه داشته است.
تمایل به توسعه در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌های خورشیدی، بادی و اتمی به‌علت رقابت‌پذیر شدن آن‌ها با سوخت‌های فسیلی.
رابطۀ مستقیم سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی.
رابطۀ مستقیم با پیشرفت نوآوری‌ها در بخش ساختمان، خودروسازی، راه و ترابری و نیاز به فولادهای سبک با مقاومت بالا.

بهبود وضعیت قیمت نفت و گاز، تا اواخر دهۀ جاری به افزایش تقاضا برای لوله‌های مولیبدنی و همین‌طور کاتالیست‌های مورد استفاده در پالایش منجر خواهد شد. این پویایی، بازار را به سمت کسری کوچکی سوق خواهد داد و افزایش قیمت‌ها و سپس ترغیب تولیدکنندگان اولیه به ورود دوباره به بازار را در پی خواهد داشت.

نمودار زیر نرخ رشد سالانۀ مصرف مولیبدن توسط بخش‌های مصرف‌کنندۀ نهایی را نشان می‌دهد.

همچنین، به‌دلیل ورود و خروج برخی از تولیدکنندگان که نقش تاثیرگذاری در عرضۀ بازار دارند، سناریوی پایۀ موسسۀ CRU پیش‌بینی می‌کند که تا سال2020 بهبود اندکی در قیمت‌ها رخ خواهد داد و پس از آن تقاضای قدرتمند و کسری رو به افزایش طرف عرضه به‌طور قابل ملاحظه‌ای بازار را بار دیگر شکل خواهد داد. چشم‌انداز بازار مولیبدن که توسط موسسۀ CRU ارائه شده است به بررسی اثرات کسری بازار بر قیمت‌ها تا سال 2021 می‌پردازد و پیش‌بینی برای عرضه در سال 2026 ارائه می‌دهد که در آن ریسک‌های کاهنده و افزایندۀ این پیش‌بینی‌ها لحاظ شده است.

بعد از افزایش قیمت نفت در سال 2016، تا پایان سال، قیمت فلز مولیبدن افزایش 30درصدی از 9 دلار به‌ازای هر پوند به 11.30 دلار به‌ازای هر پوند داشته است. پیش‌بینی‌ها نشان از افزایش CAGR از 3.5درصد به 4.7درصد در سرمایه‌گذاری مولیبدن تا سال 2025 خواهد داشت. احتمال دارد این رقم برای کشوری مانند هند به 6درصد برسد.

به‌دلیل محرک‌های زیر و موارد یادشده در بخش عرضه و تقاضا، پیش‌بینی می‌شود دورنمای قیمت فلز مولیبدن روند صعودی داشته و این فلز از نظر سودآوری در آینده، چشم‌اندازی مثبت داشته باشد:

سیاست‌گذاری در سیزدهمین پلنوم کمیتۀ مرکزی کشور چین مبنی بر افزایش 5درصدی پروژه‌های زیربنایی، تمرکز بر بهبود کیفیت محصول‌های فولادسازان که به افزایش 8درصدی نسبت فولادهای خاص به فولاد خام و افزایش 2درصدی نسبت فولادهای مقاوم به فولادهای آلیاژی منجر می‌شود.
پیش‌بینی تثبیت قیمت نفت بر روی 72 دلار در هر بشکه تا سال 2025 و پیش‌بینی بهبود بازار در بخش لوازم حفاری‌های نفتی و تمرکز بر انتقال گاز از طریق خطوط لوله، نزدیک و دور از ساحل.
توسعۀ صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر و نیاز صنایع نیروگاهی (اتمی، خورشیدی و بادی) به فولادهای خاص.
پیش‌بینی ادامۀ رشد اقتصادی کشورهای بالای جدول تولید ناخالص ملی- GDP مانند چین، هندوستان، برزیل و روسیه.
رشد تولید و سرمایه‌گذاری و تولید فولادهای با کیفیت بالا برای صنایعی مانند خودروسازی، ابنیه و پل‌سازی به‌دلیل گرایش به کاهش هزینه‌های ساخت.
رشد صنایع شیمیایی مانند تولیدکنندگان روغن و گریس و صنایع آلیاژی و نیاز آن‌ها به فلز مولیبدن.
هزینۀ بالاتر فلزات رقیب و جانشین مولیبدن مانند تنگستن و کبالت در صنایع آلیاژی.

***
در بازار داخلی به‌علت عرضۀ کم و تقاضای بالا برای کنسانتره و اکسید مولیبدن و تبعیت قیمت مولیبدن از تحولات جهانی و روند برابری ارزی پول داخلی و خارجی، پیش‌بینی می‌شود روند افزایشی قیمت همچنان حفظ شود.