آیا پرداخت یارانه شکاف طبقاتی را افزایش می‌دهد؟

به گزارش می‌متالز، این روز‌ها که لایحه بودجه ۱۴۰۱ در کانون توجه متخصصان اقتصادی و اصحاب رسانه قرار دارد بخش قابل توجهی از اظهار نظر‌ها و تحلیل‌های موافقان و مخالفان روی حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و افزایش یارانه‌ها از محل منابع این سیاست متمرکز شده است.

برخی از تحلیلگران بر این باورند که حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی کالا‌های اساسی و اعطای یارانه نقدی به جای آن، نه تنها به افزایش قدرت دهک‌های پایین درآمدی منجر نخواهد شد بلکه شکاف طبقاتی را بیش از پیش خواهد کرد.

یکی از شاخص‌های اقتصادی که میزان شکاف طبقاتی را نشان می‌دهد «ضریب جینی» است. این ضریب به ما می‌گوید که تا چه حد توزیع درآمد در کشور عادلانه بوده و آیا شکاف طبقاتی بین دهک‌های بالای درآمدی و دهک‌های پایین کم است یا زیاد و اینکه با وضعیت مطلوب چه فاصله‌ای دارد.

برای اینکه نوع ارتباط بین یارانه و ضریب جینی را مشخص کنیم، باید به سراغ وضعیت این شاخص در سال‌های ابتدایی شروع یارانه نقدی در کشور برویم.

ضریب جینی عددی است بین صفر و یک. هرچقدر به یک نزدیک‌تر باشد به معنای وجود نابرابری و شکاف طبقاتی بیشتر در جامعه است. می‌توان با استفاده از این شاخص نشان داد که دولت‌های مختلف در ایران تا چه مقدار در جهت هدایت ثروت به اقشار کم درآمد و دهک‌های پایین درآمدی تلاش کرده‌اند.

آیا یارانه به عنوان یکی از راه‌های توزیع درآمد و ثروت میان اقشار مختلف جامعه با افزایش شاخص ضریب جینی همراه است یا خیر؟

هم بانک مرکزی و هم مرکز آمار ایران سالانه شاخص ضریب جینی را محاسبه و منتشر می‌کنند. در جدول زیر ضریب جینی بیش از سه دهه ارائه شده است.

همان‌طور که مشاهده می‌کنید در دوره دولت‌های پنجم و ششم ضریب جینی از ۰.۴۲۴۹ در سال ۱۳۶۸ به ۰.۴۲۹۴ در سال ۱۳۷۵ رسیده است. در واقع این عدد نشان می‌دهد که در دوره این دولت‌ها شکاف طبقانی بیشتر شده و عمده ثروت نصیب دهک‌های بالای درآمدی آن دوره شده بود. میانگین کل دوره ۸ ساله نیز ۰.۴۲۷۰ است.

در دوره دولت‌های هفتم و هشتم، که از ۱۳۷۶ شروع می‌شود میانگین ضریب جینی با اندکی کاهش به ۰.۴۲۶۸ رسید. هرچند بهبود اندکی حاصل شد، اما با وضعیت مطلوب فاصله زیادی داشت. در ابتدای این دولت در سال ۱۳۷۶ ضریب جینی ۰.۴۲۳۰ و در انتهای آن یعنی در سال ۱۳۸۳ این شاخص به ۰.۴۲۴۰ رسید.

شاخص ضریب جینی برای دولت نهم و دهم نشان می‌دهد که در این دوره (۱۳۹۱-۱۳۸۴) شکاف طبقاتی نسبت به دو دولت قبلی کاهش داشته است. در ابتدای شروع به کار این دولت در سال ۱۳۸۴ ضریب جینی ۰.۴۲۴۸ است و در انتهای دوره، یعنی در سال ۱۳۹۱ به ۰.۳۶۵۹ می‌رسد. میانگین عملکرد این دوره ۰.۴۰۷۹ است.

دو نکته مهم در اینجا قابل ذکر است. نخست اینکه در دولت دهم برای اولین بار یارانه نقدی به مردم اعطا شد. نخستین یارانه ۴۵ هزار تومانی در سال ۱۳۸۹ پرداخت شد. در آن زمان شاخص ضریب جینی ۰.۴۰۹۹ بود. مقدار این شاخص در سه سال بعد و تا پایان دولت کاهش یافت، به طوری که در سال پایان دولت نهم، یعنی ۱۳۹۲ ضریب جینی به ۰.۳۶۵۰ کاهش پیدا کرد.

بنابراین، اگر یارانه باعث افزایش ضریب جینی و شکاف طبقاتی بود باید در سه سال بعد از اجرای هدفمندی یارانه‌ها این اتفاق رخ می‌داد.

مورد دیگر به سال ۱۳۹۸ باز می‌گردد. در این سال به واسطه کرونا و تحریم وضعیت معیشتی مردم در شرایط مناسبی قرار نداشت. از این رو دولت دوازدهم اقدام به اعطای یارانه معیشتی به اقشار کم درآمد کرد. در این سال نیز ضریب جینی به پایین‌تر از سال ۱۳۹۷ رسید.

البته واقعیت این است که شاخص‌های اقتصادی چندعلتی هستند و تنها یک علت واحد نمی‌تواند توضیح دهنده آن‌ها باشد. اینکه فقط یارانه نقدی را عامل رشد ضریب جینی بدانیم با اصول علم اقتصاد جور در نمی‌آید. شاید شاخص‌هایی مانند رشد نقدینگی، پایه پولی و تورم تأثیر بیشتری بر شکاف طبقاتی داشته باشند. یارانه نقدی حتی در پیشرفته‌ترین اقتصاد‌های دنیا هم به اقشار کم درآمد پرداخت می‌شود.

اگر سیاست‌های پولی و کنترل تورم در مسیر درستی باشد پرداخت یارانه اثر مثبت خود بر بازتوزیع عادلانه ثروت در جامعه را حفظ خواهد کرد.

منبع: پایگاه خبری تحلیلی تجارت بین الملل (اگزیم نیوز)