آسیب بزرگ توسعه نامتوازن در شبکه ریلی کشور/ چرا قانون واگذاری کشنده‌های دولتی به بخش خصوصی اجرا نمی‌شود؟

به گزارش می‌متالز، چندی قبل سید میعاد صالحی، مدیرعامل شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران در جلسه کارگروه توسعه حمل و نقل ریلی گفته بود: شرکت راه آهن به دنبال تامین ۱۰۰۰ دستگاه لکوموتیو طی حداکثر سه سال است. ۱۵۰ دستگاه از این لکوموتیو‌ها با استفاده از ظرفیت تولیدکنندگان داخلی تامین خواهد شد و ۸۵۰ دستگاه به صورت واردات از طریق بخش غیردولتی یا راسا با استفاده از منابع داخلی یا منابع بودجه‌ای تامین می‌شود.

کمبود با بهره برداری غلط؛ چالش لکوموتیو‌ها چیست؟

بر اساس با آمار، تعداد کشنده‌های ریلی در سرویس موجود در شبکه ریلی کشور در انتهای شهریور ماه سال جاری نسبت به سه ماهه اول سال ۱۳۹۸ حدود ۱۱ درصد افت داشته و از ۵۸۰ دستگاه به ۵۱۶ دستگاه تقلیل پیدا کرده است. به عبارت دیگر در طول ۱۸ ماه، بیش از ۶۴ دستگاه لکوموتیو که طی زمانی طولانی و با هزینه‌های گزاف از طریق بودجه عمومی خریداری شده است، به طور کامل از حیز انتفاع ساقط شده اند. ارزش روز جایگزینی این ۶۴ دستگاه کشنده ریلی بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود.

در مدت باد شده نیز شرکت راه آهن در طی این مدت نتوانسته است به این میزان از سودآوری دست پیدا کند و دخل و خرج این شرکت در خوش بینانه‌ترین حالت سر به سر دارد.

به عقیده کارشناسان، تا زمانی که مدل بهره برداری از شبکه ریلی کشور شامل زیرساخت‌های ریلی و ادوات و ناوگان نقلیه ریلی اصلاح نشود، افزایش تعداد کشنده‌های ریلی نمی‌تواند سهم پایین راه آهن از حمل بار و مسافر داخلی کشور را بهبود بخشد. به بیان دیگر، مشکل و چالش فعلی شبکه ریلی کشور، تنها کمبود کشنده‌های ریلی نیست، بلکه عدم بهره برداری درست و تعمیر و نگهداری اصولی از کشنده‌های ریلی موجب وضعیت نامطلوب شبکه ریلی شده است.

تعداد کشنده مطلوب؛ آماده به کاری نامناسب

شبکه راه آهن ایران از منظر تعداد کشنده ریلی در اختیار نسبت به تعداد واگن موجود، در جایگاه نرمال جهانی قرار دارد، اما با این حال در حوزه تعمیر و نگهداری کشنده‌های ریلی و ضریب آمده به کاری لکوموتیو، در رده پایین‌ترین کشور‌های جهان جای گرفته است؛ بنابراین باید در درجه اول، بهبود در شاخص‌های تعمیر و نگهداری کشنده‌های ریلی اتفاق بیافتد تا افزودن کشنده‌های جدیدی که با تعمیر و نگهداری نامناسب قطعا به وضع قبلی‌ها دچار خواهند شد.

در همین رابطه محمدجواد شاهجویی، کارشناس اقتصاد حمل و نقل می‌گوید: درست است که در شرایط فعلی افزودن تعدادی کشنده ریلی به شبکه راه آهن کشور ضروری است، اما چالش‌های موجود در این صنعت با اضافه شدن ۱۰۰۰ دستگاه لکوموتیو ریلی برطرف نمی‌شود.

وی ادامه داد: هم اکنون با دارایی موجود کشنده‌های ریلی، ایران در جایگاه چهاردهم دنیا از نظر تعداد لکوموتیو‌های در اختیار قرار دارد. اما از منظر میزان عملکرد و بهره برداری از دارایی‌های موجود وضعیت کشور به هیچ عنوان مناسب نیست و در شاخص‌های بهره برداری از شبکه ریلی، ما با میانگین جهانی فاصله معنا داری داریم.

آسیب بزرگ توسعه نامتوازن

وی یادآور شد: آسیبی که توسعه نامتوازن به شبکه ریلی کشور می‌زند، کمتر از بحران فعلی نخواهد بود. ضمن آنکه بار مالی این توسعه نامتوازن بناست در شرایط فعلی اقتصاد کشور، بر دوش مردم قرار گیرد و بودجه عمومی سنواتی کشور را تحت الشعاع قرار دهد.

وی تاکید کرد: باید به این نکته توجه کنیم که اگر بناست ۱۰۰۰ دستگاه کشنده ریلی جدید خریداری شود، برای آنکه بتواند بازدهی اقتصادی مناسبی داشته باشد، می‌بایست ۵۰ هزار واگن باری و مسافری جدید خریداری و ۱۰ هزار کیلومتر خطوط ریلی جدید نیز احداث شود که به طور قطع در شرایط حال حاضر از عهده بودجه‌های دولتی خارج است.

کارشناس اقتصاد با طرح این پرسش که مشکل امروز شبکه ریلی کشور از عدم توسعه نشات می‌گیرد یا آنکه مدل بهره برداری از دارایی‌های موجود، وضعیت را به اینجا کشانده است؟، اضافه کرد؛ به طور قطع باید گفت مدل بهره برداری دولتی، بی انگیزه و سنتی شرکت راه آهن است که وضعیت عملکرد شبکه ریلی را به این نقطه رسانده است. اما متاسفانه به جای اصلاح این رویه، مسئولین این شرکت در دوره‌های مختلف، تقصیر را بر گردن توسعه کم دارایی‌ها و زیربنا‌های ریلی انداخته اند تا از زیر بار پاسخگویی شانه خالی کنند.

وی تاکید کرد: در تمام دنیا توسعه شبکه ریلی و ناوگان ریلی متناسب با نیاز بالفعل صورت می‌پذیرد و تا زمانی که ظرفیت دارایی‌های قبلی اشباع نشده باشد و یا به مرز اشباع نرسیده باشد دارایی جدیدی افزوده نمی‌شود. اما در ایران انتظار داریم ابتدا توسعه صورت بگیرد تا متعاقبا افزایش عملکرد رخ دهد که این پدیده‌ای عجیب و جالب توجه است.

عملکرد بهتر کشنده‌های خصوصی نسبت به لکوموتیو‌های دولتی

شاهجویی اضافه کرد: با توجه به بحران بهره برداری در راه آهن، تا زمانی که بخش غیردولتی پر انگیزه طی فرآیندی درست وارد گود اقدام نشود، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بهبودی در شرایط شبکه ریلی رخ دهد. در حوزه کشنده‌های ریلی نیز وضعیت به همین منوال است. مراجعه به آمار عملکرد کشنده‌های ریلی موجود در شبکه نشان می‌دهد که لکوموتیو‌های در اختیار بخش غیردولتی، به مراتب عملکرد بهتری از لکوموتیو‌های دولتی ثبت کرده اند؛ بنابراین در گام اول باید باقی مانده کشنده‌های ریلی دولتی موجود به بخش غیردولتی واگذار شود و در گام بعد باید هر تعداد کشنده ریلی جدید که بناست به شبکه اضافه شود، با مشارکت و همکاری بخش غیردولتی صورت پذیرد.

در سال‌های گذشته و مطابق با قانون خصوصی سازی راه آهن جمهوری اسلامی ایران، شرکت راه آهن مکلف است بهره برداری از محور‌های ریلی، بهره برداری از کشنده‌های ریلی و بهره برداری از واگن‌های باری و مسافری را به بخش غیردولتی واگذار کند. اما با این حال شرکت راه آهن صرفا به انتقال مالکیت واگن‌های باری و بخشی از کشنده‌های ریلی اکتفا کرده و تمامی تکلیف قانونی خویش در مورد خصوصی سازی شبکه ریلی را انجام نداد.

منبع: خبرگزاری تسنیم