اما و اگر‌های عرضه خودرو در بورس کالا

به گزارش می‌متالز، آقای حسین محمودی اصل کارشناس اقتصادی که در رابطه با بورس کالا گفت: با سنجش بورس کالا نسبت به زمان افتتاح، این بورس رشد نسبتا خوبی داشته است. با توجه به اشراف مسوولین و سیاست مداران هم عملکرد موفقیت آمیزی داشتیم به دلیل این که قبلا فروش‌ها به شکل حواله‌ای انجام می‌گرفت. همین کار باعث شده بود رانت‌های زیادی در بخش فولاد و پتروشیمی ایجاد شود. مکانیزم بورس کالا با استفاده از ابزار‌ها توانست قیمت‌ها را تا حدی در بازار کنترل کند. به عنوان مثال عرضه سیمان در بورس کالا باعث شد تنظیم بازار صورت گرفته و مشکلات رفع شود.

وی ادامه داد: البته در بورس کالا و عرضه کالا با فشار دولت، لابی شرکت‌هایی که کار آن‌ها دلالی است و حتی تعدادی از مسئولین در وزارت صمت که از مزیت امضا‌های طلایی برخوردارند و حتی برخی افراد خاص انجام شده است. ولی خوشبختانه تا مسوولین تا حدود زیادی بر این قضیه اشراف پیدا کردند. به عنوان مثال هم اکنون خود وزارت صمت تلاش می‌کند کالا‌ها را وارد بورس کالا کند. در سال ۱۴۰۰ در بازار فیزیکی حدود ۷۶ میلیون تن کالا تبادل شده و بیش از ۶۳۰ هزار میلیارد تومان معامله انجام شده است. این بازار برای ورود انواع محصولات ظرفیت دارد.

ایشان گفت: در پیش نویس قانون جدید بازار سرمایه چند بند مفید آورده شده است که طبق این بند‌ها اکثر کالا‌ها موظف شدند در بورس کالا عرضه شوند. گاهی اوقات دولت با قیمت گذاری برای کالا‌ها سقف و کف قیمت تعیین می‌کند که همین امر باعث ایجاد رانت می‌شد که با توجه به این قوانین با آن برخورد شد. در حقیقت بورس کالا باعث نجات کشور در شرایط تحریم بود. اگر تمام کالا‌ها مثل خودرو مشمول قیمت گذاری دستوری می‌شد بسیاری از کالا‌ها درگیر رانت می‌شدند و مابه التفاوت ان به جیب دلالان می‌رفت. دولت توانمند‌تر شده است. از سوی دیگر شرکت‌هایی که منابع به سمت آن‌ها گسیل شده تولید خود را افزایش داده اند.

این کارشناس اقتصادی گفت: صادرات غیرنفتی کشور در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته و میزان صادرات پتروشیمی کشور به تنهایی حدود ۴/۵ میلیارد دلار بوده است. همین کار باعث شد وضعیت ارزی هم نسبتا بهبود یابد. عرضه کالایی مثل خودرو به شکل قرعه کشی فاجعه آمیز است. احتمال برنده شدن در این قرعه کشی یک بر ۱۲۰۰ است. همین کار باعث شده منابع به سمت دلالی حرکت کند. به دلیل ثبت شدن موجودی انبار‌ها در سیستم جامع سامانه تجارت، اگر کالایی عرضه شود مشخص است این کالا در کجا انبار شده، چه قیمتی داشته و به چه قیمتی عرضه شده است. البته این وضعیت در شرایط تحریم به این شکل درآمده است.

محمودی اصل گفت: در سال ۹۷ قرار بود در مورد کالا‌هایی که با ارز ترجیحی وارد می‌شود در بورس کالا کشف قیمت انجام شود، اما عملی نشد، چون سازمان برنامه و بودجه تصمیم دیگری داشت. باید توجه داشته باشیم بسیاری از مسوولین کشور به بورس و خصوصا بورس کالا اشراف ندارند و دلیل برخی مخالفت‌های بی دلیل در برخی امور هم همین مساله است. کالایی که با ارز ترجیحی خریداری می‌شود باید کشف قیمت شود و مابه التفاوت آن به جیب دولت بازگردد که این اتفاق هم رخ نداد. اگر قرار است کالایی در بورس کالا عرضه شود باید کشف قیمت شده و کد رهگیری دریافت کند سپس بر اساس کشف قیمت مابه التفاوت آن از وارد کننده اخذ شود. امیدواریم که معاملات بورس کالا در یک محیط شفاف و رقابتی شکل گیرد تا بساط رانت، دلالی و سوداگری از بازار‌های کل کشور جمع شود.

قدرت الله امام وردی استاد دانشگاه گفت: هدف از تاسیس سازمان‌هایی مثل بورس کالا، بورس انرژی، بورس اوراق بهادار و بورس سهام این است که میزان دسترسی افزایش یافته، شفافیت بیشتر شده، اطلاعات نامتقارن و عدم تقارن در اطلاعات برای طرفین کاهش یابد. به این ترتیب اثر اصلی آن بر اقتصاد حذف و یا کاهش فساد است. بازار‌هایی که در قالب بورس و هر بورسی که نظام یافته است مطرح می‌شود همگی تحت نظارت عمومی هستند، چون اطلاعات مربوط به این بازار‌ها به شکل شفاف در سامانه کدال قرار می‌گیرد.

وی در ادامه گفت: علاوه بر نهاد‌های دولتی که در نظارت مشارکت دارند، سهام داران هم نظارت همه جانبه‌ای بر معاملات و قیمت‌ها دارند که همین امر باعث می‌شود از رانت و فساد جلوگیری شود. ریشه اساسی تمام مشکلات اقتصادی کشور عدم شفافیت است. شفافیت توسط بورس کالا و سایر بورس‌ها ایجاد می‌شود. وقتی شفافیت وجود دارد احتمال وقوع جرم و خطا کاهش می‌یابد، اما وقتی جرم و خطا در تاریکی رخ دهد کشف آن هم سخت خواهد بود. مشخص است در بحث عدم شفافیت، بسیاری از پروژه‌ها و برنامه‌هایی که در معرض دید عموم نیستند بیشترین فساد و رانت را دارند. شفافیتی که توسط بورس ایجاد می‌شود امکان دسترسی یکسان را در اختیار همگان قرار خواهد داد که منجر به عدالت اجتماعی می‌شود.

وی گفت: این که بورس کالای ایران توانسته این وضعیت را ایجاد کند یا خیر اهمیت زیادی دارد. این که بورس کالا به اهداف تعیین شده رسیده است یا نه ک آیا عملکرد مورد انتظار را برآورده کرده است مسائلی است که باید بررسی شود. یکی از اهداف بورس کالا کشف قیمت و قیمت گذاری در شرایط رقابتی است. در بورس کالا ریسک‌های ناشی از معاملات باید کنترل شوند. برای این منظور ابزار‌هایی استفاده می‌شود که منجر به کاهش ریسک خریداران و فروشندگان می‌شود. در ایران ابزار قرارداد‌های مشتقه مثل بازار آتیه سکه و زعفران وجود دارد که قرارداد آتیه سکه به طرز عجیبی متوقف شد.

امام وردی گفت: به عنوان مثال وقتی خریدار تصور می‌کند قیمت‌ها در آینده افزایش خواهد یافت با استفاده از ابزار اختیار خرید یا اختیار فروش می‌تواند ریسک آینده خود را پوشش دهد. این ابزار در مباحث مربوط به وام‌ها و تسهیلات و ارز هم قابل استفاده است. اما در بورس کالای ایران کالا به شکل فیزیکی معامله می‌شود. در حقیقت کارکرد بورس کالای ایران به یک کانال توزیع تبدیل شده که صرف نظر از کشف قیمت، شفافیت در آن شکل نگرفته و عملکرد درست ندارد.

این استاد دانشگاه گفت: بورس کالای ایران و کشور‌های مشابه ما بورس‌های کالایی با کارایی کم و ضعیف هستند که در آن رانت اطلاعاتی وجود دارد. افرادی که اطلاعات محرمانه برخوردار هستند از بورس سود‌های بسیار زیادی کسب کردند. نمونه بارز این واقعیت اتفاقی بود که برای بورس در سال ۹۹ اتفاق افتاد. اگر به بورس کالای کشوری مثل کانادا توجه کنیم متوجه می‌شویم این بورس‌ها با بورس‌های خارج از کشور تعامل دارند. کسانی که در این بورس اقدام به خرید و فروش می‌کنند صرفا فقط از اتباع آن کشور نیستند بنابراین کشوری مثل کانادا در بحث قیمت گذاری دارای اختیار است، زیرا محصول را عرضه می‌کند. به این ترتیب مصرف کننده خارجی به طور مستقیم محصول را از تولید کننده داخلی خریداری می‌کند و واسطه‌ها حذف می‌شوند. اما در ایران بورس ما با بورس‌های بین المللی مرتبط نیست. به عنوان مثال خریداران زعفران ایرانی نیستند و مصرف کننده در خارج از کشور است. مصرف کننده خارجی امکان حضور در بورس کالای ایران را ندارد.

محمد حسن زاده استاد دانشگاه محقق اردبیلی گفت: کالایی که در بورس کالای ایران عرضه می‌شود و همچنین برخی از سایر کالاها، سهم قابل توجهی در اقتصاد ندارند و یا حجم مبادلاتی که برای این کالا در حال انجام است بسیار اندک است. البته قرار نیست همه یک کالا در بورس کالا مبادله شود. به عنوان مثال کالا‌هایی مثل زیره و زعفران سهم کوچکی در بازار دارند، اما بازار فولاد یکی از بازار‌هایی است می‌توان روی آن صحبت کرد.

وی ادامه داد: متاسفانه با توجه به نوع نگاهی که به بورس کالا در کشور وجود دارد اهداف پیش بینی شده برای این بورس مد نظر قرار نمی‌گیرد. نوع انتظارات از بورس کالا بسیار متفاوت است. در مورد بازار فولاد، چون بورس نقش واقعی کشف قیمت را بازی می‌کند و می‌تواند نوسانات قیمت را کنترل کرده و برای تولیدکنندگانی که از فولاد در محصولاتشان استفاده می‌کنند ثبات قیمت ایجاد می‌کند، قیمت گذاری در یک فضای رقابتی رخ می‌دهد. اما در ادبیات اقتصاد شرط رقابت وجود تولیدکنندگان و عرضه کنندگان زیاد است. این رقابت باید به گونه‌ای باشد که یک عرضه کننده فولاد نتواند نقش قابل توجهی در تعیین قیمت داشته باشد.

وی افزود: نزدیک به ۵۰ درصد عرضه در بازار عرضه می‌شود پس قیمت گذاری که در این فضا رخ می‌دهد با قیمت گذاری در علم اقتصاد مد نظر است فاصله زیادی دارد؛ بنابراین نقش تعریف شده برای بورس کالا ایفا نمی‌شود و اساس قیمت گذاری رقابتی رخ نمی‌دهد. اگر فضا رقابتی نباشد صحبت از شفافیت بی معنی است. پس این نگاه به بورس کالا باید تغییر کند و تبدیل به محلی برای رقابت و قیمت گذاری شود. متاسفانه در بورس کالا با تصمیم گیری یک شرکت فولاد سازی قیمت‌ها تغییر می‌کند. گاهی هم دولت در این چهارچوب دخالت کرده و بورس کالا از کارکرد اصلی اش فاصله پیدا می‌کند. همین نوع نگاه غلط باعث شده که از توزیع و عرضه سایر کالا‌ها مثل خودرو و لوازم خانگی صحبت شود.

حسن زاده گفت: در بورس کالا از کلمه کامودیتی استفاده می‌شود. به عبارت دیگر کامودیتی به مواد خام و محصولات اولیه اشاره دارد؛ بنابراین صحبت از ورود کالایی مثل خودرو و لوازم خانگی در این بازار هیچ معنایی ندارد. به طور مشخص کامودیتی در چهار گروه فلزات، انرژی، دام و گوشت، و محصولات کشاورزی معامله می‌شود. چون ماهیت همگن بودن در این کالا‌ها صدق می‌کند، اما ورود کالایی مثل خودرو که آپشن‌های مختلف دارد به بورس کالا کاملا غلط است.

این استاد دانشگاه گفت: متاسفانه برخی بورس کالا را با وب سایت فروش کالا اشتباه گرفته اند. اگر ایران خودرو و سایپا قصد فروش محصولات خود را دارند می‌توانند کالای خود را در وب سایت‌ها به فروش برسانند و این دست کالا‌ها در بورس کالا جایی ندارند. این کارخانه‌ها تلاش دارند کالایی مثل خودرو را که رانت انحصاری دارد در بازاری که به شکل رقابتی عمل می‌کند فروخته و به این کالا جامه رقابت پذیری بپوشانند.

آقای الله وردی دهقانی عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس یکی دیگر از مهمانان برنامه چشم انداز بود که در گفتگو با این برنامه گفت: متاسفانه صنعت خودرو هم در تولید و عرضه و هم در تامین دچار مشکل است که این مشکلات همچنان ادامه دارد. نزدیک به دو سال است که بحث عرضه خودرو در بورس کالا مطرح شده، ولی این طرح راه حلی نیست که مشکل عرضه خودرو را حل کند. مشکل صنعت خودرو سازی کشور مشکل ساختاری، فنی، مالی و توزیعی است.

وی ادامه داد: آن چه که دولتمردان و سیاست گذاران باید در عرصه خودرو انجام دهند سیاست گذاری و نظارت است. در کنار این، باید تولید را به بخش خصوصی واگذار کرده و خود را از صنعت خودرو عقب بکشند. اما اگر دولت علاقه دارد در صنعت خودرو سازی باقی بماند باید مسوولیت قبول کرده و پاسخگوی مشکلات و محدودیت‌های این حوزه باشد.

وی افزود: متاسفانه چهار دهه است که دولت از خودروسازی حمایت بی جا انجام می‌دهد به این ترتیب صنعت خودروسازی ما انحصاری بوده و تولید را با ظرفیت کمتر انجام می‌دهد. این کار باعث می‌شود خودرو کمتر به دست مردم رسیده و قیمت‌ها افزایش یابد. به دلیل انحصار مردم مجبورند خودرو را به هر قیمتی که خودروسازی ارائه می‌کند خریداری کرده و هیچ کس هم پاسخگو نیست. وقتی واردات ممنوع است، انحصار وجود دارد و میزان تولید کم است وقتی خودرو به بورس عرضه شود اوضاع مشخص است. حداقل در شرایط لاتاری خودرو رانت موجود بین مردم توزیع می‌شود، اما با عرضه خودرو در بورس کالا چند شرکت خودرو را خریداری کرده و با احتساب سود آن را به شرکت‌های دیگر می‌فروشند. این قیمت رانتی در بازار با ۲۰ درصد قیمت بیشتر به مردم فروخته می‌شود. در این صورت مردم بیشتر متضرر می‌شوند.

دهقانی گفت: با انجام این کار‌ها نارضایتی در جامعه افزایش می‌یابد و فقط جیب دلالان و خودروسازان پر می‌شود. متاسفانه این مشکلات در کمیسیون بار‌ها مطرح شده، ولی خودروسازان به حرف ما گوش نمی‌دهند. مصوبه‌ای از طرف مجلس برای تغییر بازار و واردات خودرو مطرح شده است که در آن از محل صادرات خدمات خودرویی واردات خودرو انجام شود. به این ترتیب تولیدکنندگان به تولید ترغیب شوند تا تولیداتی با قیمت کمتر، مصرف سوخت کم و کیفیت بالا به مردم تحویل دهند.

منبع: ایران کالا