ضرورت اصلاح سیاست‌های تعرفه‌ای واردات و صادرات از طرف دولت و بالا بردن کیفیت محصولات

در هر صنعتی، عموما بخش‌های بالادستی از حاشیه سود و ارزش افزوده کمتری نسبت به محصولات پایین‌دستی برخوردار هستند. اما از آن‌جا که خوراک اصلی واحدهای پایین‌دستی را تأمین می‌کنند، اهمیت زیادی دارند. البته لازم به‌ذکر است که وجود حاشیه سود و ارزش افزوده در بخش‌های بالادستی در بعضی از حلقه‌های زنجیره تولید می‌تواند با بخش‌های پایین‌دستی حتی قابل رقابت باشد. تا آن‌جا که برخی از کشورهای توسعه یافته درآمدزایی بسیار بیشتری از حلقه‌های بالادستی را نسبت به حلقه‌های پایین‌دستی نصیب خود می‌کنند.

صنعت آلومینیوم در ایران از استخراج بوکسیت در منطقه خراسان تا تولید انواع محصولات پایین‌دستی، در تمامی حلقه‌های زنجیره تولید فعال است. فعالیت در تمامی بخش‌های صنعت از منظر تنوع‌بخشی در سبد محصولی کشور و بهره‌مندی از تکامل چرخه صنعت حائز اهمیت است. این زنجیره تولید در هر صنعتی زمانی به بهترین حالت فعالیت می‌کند که ظرفیت‌های تولید در هر حلقه بسته به میزان عرضه خوراک آن یا به‌عبارتی نسبت به تولید محصولات بالادستی و همچنین میزان تقاضای حلقه‌های بعدی از زنجیره تولید طراحی شده باشد. متأسفانه در ایران زنجیره تولید از بخش‌های بالادستی تا بخش‌های پایین‌دستی صنعت آلومینیوم بدون کارشناسی و دید مدبرانه شکل گرفته و سبب شده است تا برخی از حلقه‌های زنجیره تولید، خصوصا در بخش‌های پایین‌دستی با نرخ بسیار کمی از ظرفیت در نظر گرفته شده، تولید کنند.

این امر، به‌خوبی در حلقه تولید محصولات اکستروژن و پروفیل‌های آلومینیومی مشهود است. بررسی‌های به‌عمل آمده حاکی از نرخ بهره‌برداری بسیار پایین، حتی کمتر از ۳۰ درصد، برای این واحدها است. گرچه پروفیل‌های آلومینیومی مصارف بسیار گسترده‌ای در صنایع مختلف دارند، ولی بدون توجه به میزان تقاضای این محصولات در بازار، ظرفیت بسیار عظیمی از تولید این محصولات، در حدود ۵۱۰ هزار تن در سال، شکل گرفته است؛ این در حالی است که ظرفیت حلقه‌های بالادستی این بخش که خوراک عمده محصولات اکستروژن را در داخل تأمین می‌کنند، کمتر از ۱۵۰ هزار تن برآورد شده است. این اختلاف چشم‌گیر در میزان ظرفیت‌های تولید شکل گرفته در کشور، سبب نامتعادل شدن زنجیره تولید و متعاقبا کاهش متوسط نرخ بهره‌برداری واحدها خواهد شد.

نمودار ۱، میزان تولید انواع محصولات اکستروژن ایران را بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ نشان می‌دهد. با توجه به این نمودار، میزان تولید محصولات اکستروژن آلومینیومی ایران بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ به‌طور متوسط در حدود ۱۱۵ هزار تن بود که از سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰ شمسی) تا سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴ شمسی) نزدیک به ۴.۱ درصد سالانه رشد داشت.

نمودار ۲، میزان واردات و صادرات انواع محصولات اکستروژن آلومینیوم را بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ نشان می‌دهد. با توجه به نمودار ۲، همواره بین سال‌های مورد بررسی، واردات محصولات اکستروژن آلومینیومی به ایران به‌طور میانگین ۲.۳ برابر میزان صادرات این محصولات بوده است. همان‌طور که گفته شد  واحدهای بهره‌برداری واحدهای اکستروژن آلومینیوم ایران با نرخ بسیار کمی در حال فعالیت هستند و واردات زیاد این محصولات به کاهش بیشتر آن دامن می‌زند. در همین راستا تعیین سیاست‌های تعرفه‌ای صحیح از طرف دولت، می‌تواند کمک شایانی به افزایش بهره‌وری این واحدها و همچنین شکوفایی چرخه صنعت در کشور داشته باشد. البته نباید از ضرورت بالا بودن کیفیت و تنوع محصولات داخلی که پاسخگوی تقاضای داخل باشد، گذشت.