یارانه‌ای که به جیب خارجی‌ها می‌رفت/ چگونه از واردات دسته بیل به رقابت با غول‌های ماشین‌سازی دنیا رسیدیم؟

به گزارش می‌متالز به نقل از گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس-معصومه شیری؛ یکی از بزرگ ترین و رقابتی‌ترین بخش‌های اقتصاد تولیدی در سراسر دنیا صنعت ماشین‌سازی است، به طوری که سطح کشور‌ها در صنعت ماشین‌سازی، نشان‌دهنده سطح فناوری صنعت آنهاست. از این رو، توسعه صنعتی در کشور، بدون توسعه صنعت ماشین‏ سازی امکان ‏پذیر نخواهد بود، چرا که صنعت، فناوری را به زبان ماشین می‏‌فهمد و شاهراه انتقال فناوری به صنعت، تبدیل فناوری به ماشین است.

متاسفانه این صنعت مهم در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور مورد بی‌مهری قرار گرفته است و اغلب به بهانه حمایت از تولید، بازار کشور در اختیار ماشین‌آلات خارجی قرار گرفته است به طوری که سالانه میلیارد‌ها دلار صرف واردات ماشین‌آلات صنعتی خطوط تولید به کشور می‌شود. با بی توجهی به این صنعت مهم و راهبردی ما مجبور ‏هستیم تمام درآمد‌های حاصله از تولید را یک‏جا به تولید‏کنندگان ماشین‏ آلات خطوط تولید در کشور‌های غربی یا جنوب شرقی آسیا پرداخت‎‏ کنیم تا بتوانیم با محصولات وارداتی رقابت کنیم.

این اتفاق در حالی رخ داده است که نه تنها تاکنون مشوق و حمایت قانونی در راستای حمایت از صنعت ماشین‌سازی کشور صورت نگرفته است، بلکه ما به صورت قانونی برای واردات ماشین‌آلات صنعتی خارجی به کشور یارانه پرداخت می کردیم و وارد کنندگان را از پرداخت حقوق ورودی معاف کرده بودیم. اما به تازگی این بند از قانون امور گمرکی توسط مجلس شورای اسلامی حذف شده است. برای آشنایی با جزئیات این قانون و دلایل حذف آن با «امیرعباس اختراعی» رئیس هیات مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی ایران گفتگو کرده‌ایم. در ادامه متن کامل آن را می‌خوانید:

فارس: بند «غ» ماده ۱۱۹ قانون گمرکی کشور بود و حذف این بند توسط مجلس شورای اسلامی چه کمکی به تولید ماشین آلات صنعتی پیشرفته در ایران می‌کند؟

رقابتی نابرابر میان واردکنندگان و تولیدکنندگان ماشین‌آلات صنعتی

اختراعی: بند «غ» ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی کشور به استفاده از معافیت حقوق ورودی برای واردات ماشین آلات خطوط تولید و طرح‌های توسعه شرکت‌های تولیدی اشاره دارد. در نگاه اول این قانون یک کمک به تولیدکنندگان است که هزینه‌های سرمایه گذاری اولیه آن را کم می‌کند. اما مساله‌ای که وجود دارد این است که این بند از قانون در تعارض با منافع سازندگان ماشین‌آلات صنعتی است. چرا که سازندگان ماشین آلات صنعتی برای واردات مواد اولیه، اجزا و قطعات ریز علاوه بر حقوق ورودی باید مالیات بر ارزش افزوده هم پرداخت کنند. در حالی که سایر تولیدکنندگان در ازای واردات ماشین آلات خطوط تولید خود معافیت حقوق ورودی دارند. از این رو تولیدکنندگان ماشین‌آلات صنعتی داخلی با واردکنندگان در یک رقابت نابرابر قرار دارند.

کارخانه داری با صنعت‌گری متفاوت است

برای حل این مساله لازم است ببینیم صرفا تولید برای ما اولویت دارد یا ساخت ماشین آلات. به عنوان مثال کسی که واحد تولید آب معدنی دارد یک تولیدکننده است، ولی در واحد تولید فولاد یک صنعت داریم. صنعت شالوده‌ی تولید است که بخش‌های تولیدی مختلفی را بنیان‌گذاری می‌کند. در کنار این ما صنعت ماشین سازی را داریم که یک صنعت مادر و صنعت ساز است. کشور‌هایی که صنعت ماشین‌سازی قوی ندارند بنیان و شالوده‌ی صنعتی ضعیفی دارند و نسبت به تامین ماشین آلات بخش‌های تولیدی شان وابستگی شدیدی به واردات دارند.

یارانه‌ای در جیب تولیدکنندگان ماشین آلات خارجی

بند «غ» ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی؛ یعنی ارجحیت قائل شدن برای تولیدکنندگان در برابر صنعتگران مادر. یعنی ما حاضریم به تولیدکنندگانمان معافیت بدهیم برای اینکه ماشین آلاتشان را بدون حقوق ورودی، سود گمرکی و مالیات بر ارزش افزوده وارد کنند و در مقابل آن ماشین سازان داخلی از گردونه رقابت حذف شوند. این به معنای دادن سوبسید به تولیدکنندگان ماشین آلات خارجی است.

حذف بند «غ» در قانون جدید جهش تولید دانش بنیان، امتیازی برای صنعت ماشین سازی نیست؛ بلکه حذف یارانه و حمایت۴۰ ساله ایست که به ماشین سازان خارجی در برابر ماشین سازان داخلی داده می‌شد.

حذف معافیت حقوق ورودی به تولید آسیب نمی‌زند

برخی معتقدند با حذف این معافیت، قیمت تمام شده محصولات افزایش می‌یابد. اما این طور نیست؛ اولا ۹ درصد معافیت مالیات بر ارزش افزوده کماکان برقرار است و تنها باید یک حقوق ورودی ۴ درصدی برای واردات ماشین‌آلات پرداخت شود؛ که در پر استهلاک‌ترین صنایع ما این ماشین آلات حداقل ۱۰ سال عمر می‌کنند، بنابراین هزینه ۴ درصدی حقوق ورودی ظرف ۱۰ سال سرشکن می‌شود که هیچ تاثیر قابل اندازه‌گیری بر روی قیمت تمام شده کالا ندارد.

از سوی دیگر واردات ماشین‌آلات بهترین محل فرار ارز از کشور است. به این صورت که شما در واردات کالا نمی‌توانید قیمت‌های چند برابری معرفی کنید. اما در ماشین آلات و کارخانه‌ها به واسطه تفاوت کیفیت شرکت‌های تولیدی طیف بسیار وسیعی از قیمت‌ها را داریم. در حال حاضر نیز ارز نیمایی با ارز بازار تفاوت دارد بنابراین برای عده‌ای این منفعت وجود دارد که با اعلام قیمت‌های بالاتر برای واردات ماشین آلات صنعتی بتوانند مابه التفاوت ارز آزاد و ارز نیمایی را به جیب خودشان برگردانند.

فارس: فکر می‌کنید چه حمایت‌هایی باید از صنعت ماشین سازی انجام شود تا این صنعت تبدیل به صنعتی پیشران برای کشور شود؟

صنعت ماشین سازی سودساز است، ولی سودآور نیست

اختراعی: صنعت ماشین سازی یک صنعت سودساز است، ولی سودآور نیست. یعنی در میان کشور‌های صنعتی موفق جهان مثل آلمان، یک آلمان است و یک زیمنس، اما زیمنس جزو ۱۰ شرکت اول آلمان در سودآوری نیست، چون ماشین سازی سودآور است. یعنی زیمنس می‌تواند شرکت‌های تولیدکننده و صنعتی آلمان را سودآور کند، اما خودش نمی‌تواند جزو ۱۰ شرکت سودآور باشد. این ذات صنعت ماشین‌سازی است، چون نیاز به سرمایه گذاری بلندمدت دارد. این صنعت محل پرورش نخبگان و خبرگان کشور است به همین دلیل دائما در حال بروز شدن نوآوری و سفارشی سازی محصول است و از همه مهم تر این که پایه‌ای‌ترین نیاز‌های صنعتی کشور را برطرف می‌کند.

توسعه صنعت ماشین‌سازی با برنامه‌ای مستمر و بلندمدت

بنابراین اگر ما بخواهیم صنعت ماشین سازی را در کشوری که با محدودیت‌های جدی تحریمی مواجهه است ارتقا دهیم باید برنامه‌ای مستمر و بلند مدت داشته باشیم. خواستگاه این صنعت خواستگاه‌های دراز مدتی است برای اینکه یک نیروی کار متخصص و قوی در این صنعت داشته باشیم باید حداقل ۵ سال آموزش ببیند.

همین که به ماشین سازی اجازه دهیم در کنار سایر رقبا بتواند در شرایط یکسان وارد عرصه رقابت شود یک حمایت بزرگ است. حذف این قانون یک گام بزرگ برای ورود صنعت ماشین سازی به عرصه رقابت عادلانه است. از سوی دیگر مجریان طرح‌های ماشین آلات صنعتی باید بدانند بر روی چیزی سرمایه گذاری می‌کنند که آینده ایران را می سازد.

فارس: با شدت گرفتن تحریم‌ها و ممانعت غول‌های صنعت ماشین سازی جهان برای ارائه خدمات به ایران، بسیاری از شرکت‌های ایرانی با اتکا به توان داخل به دستاورد‌های ارزشمندی رسیدند. به نظر شما نقش تحریم‌ها در پیشرفت‌های صنعتی ایران چه بوده؟

از واردات دسته بیل تا ایستادن جلوی غول‌های صنعت ماشین‌سازی

اختراعی: تحریم‌ها یک شمشیر دولبه هستند. معمولا عامل رشد کشور‌ها فشار‌ها هستند. به همین دلیل با نگاهی به تاریخ جهان می‌بینیم در سده اخیر جایی که پیک رشد صنعتی جهان را داشتیم مقارن با دوران پایانی جنگ جهانی دوم بوده است. تحریم‌ها هم برای ما این شرایط را ایجاد کردند. یعنی روزگاری را طی کرده ایم که ابتدایی‌ترین نیازهایمان را تحت عناوینی مختلفی مانند اینکه توجیح اقتصادی ندارد و از خارج تامین می کردیم. مثلا اگر بگوییم ما دسته بیل را هم از خارج وارد می کردیم عده‌ای فکر می‌کنند شوخی می‌کنیم، اما واقعا زمانی واردات دسته بیل داشتیم. چرا که پول داشتیم، در دنیا هم به روی ما باز بود پس هر کالای ابتدایی را با این شعار که اقتصاد باید آزاد باشد وارد می‌کردیم. اما همین معانی اقتصاد آزاد وقتی که با محدودیت‌های اقتصادی و رقابت‌های جدی همراه می‌شود، دولتی مانند دولت آمریکا اعلام می‌کند که برای واردات فولاد تعرفه ۲۰ درصدی در نظر می‌گیرد تا از منابع داخلی فولاد کشورش استفاده شود. پس اینجا آن اقتصاد آزادی که شعارش را می‌دادند کجا رفت؟

دستاورد‌های تحریم

ما در بحث تحریم‌ها باید به این موضوع توجه داشته باشیم که ما چه بخواهیم چه نخواهیم دنیا برای ما محدودیت‌هایی ایجاد کرده است و ما کشوری هستیم که هرچقدر سر فرود بیاوریم با مراتب جدیدتری از این محدودیت‌ها مواجهه خواهیم شد؛ بنابراین بهترین کار توجه به توانمندی‌های داخل است. دنیا باید بفهمد که با ایجاد محدودیت برای ایران به نتیجه روشنی نخواهد رسید. بسیاری از دستاورد‌های امروز کشور در همین دوران تحریم ایجاد شده است. از این رو تحریم‌ها را باید به چشم یک فرصت دید.

فارس: آیا نمونه‌های موفقی از شرکت‌ها و کارخانه‌های صنعت ماشین سازی ایران که توانسته باشد محصولی تحریمی و استراتژیک را داخل کشور بومی سازی کند به خاطر دارید؟

بومی سازی تجهیزی استراتژیک و تحریمی در صنعت داروسازی

اختراعی: بله نمونه‌های بسیار زیادی را داریم. یکی از تجهیزاتی که ما در داخل کشور تولید می‌کنیم تجهیزات و راکتور‌های «گلس لایند» است. این محصول یک پوشش شیشه‌ای است که در داخل راکتور‌های شیمیایی برای بالا بردن مقاومت ضد خورندگی استفاده می‌شود. قبل از وضع تحریم‌های هسته‌ای نیز ما برای واردات این نوع تجهیزات محدودیت داشتیم و دلیل آن این بود که می‌گفتند در داخل این تجهیزات می‌توان گاز‌های جنگی تولید کرد از همین رو اجاره واردات آن را به ما نمی‌دادند.

این تجهیزات از مهمترین تجهیزات تولید مواد موثره دارویی کشور هستند، چرا که در تولید مواد موثره دارویی اغلب باید از مواد تولیدکننده یون قوی مانند اسیدکلریدریک استفاده کنند. اسیدکلریدریک در دما‌های بالا حتی در غلظت‌های پایین می‌تواند عالی‌ترین آلیاژ‌های صنعتی را از بین ببرد. در داروسازی فقط از بین رفتن بدنه راکتور مطرح نیست بلکه مواد تجزیه شده وارد محصول نهایی می‌شود در نتیجه آلودگی‌هایی را ایجاد می‌کند که می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

کسی باور نمی‌کرد بتوانیم «گلس لایند» ایرانی تولید کنیم

از این رو به دلیل تحریم‌ها بسیاری از بخش‌های دارویی ما متوقف شده بود. در سال ۸۴ ما موفق شدیم این تجهیز را در یک شرکت داخلی با فناوری کاملا بومی تولید کنیم. وقتی که ما این تجهیز را در نمایشگاه‌های بین المللی معرفی کردیم، دوستان خودمان هم باور نمی‌کردند ما توانسته باشیم این تجهیز را تولید کنیم. بعد از این اتفاق بسیار دلگیر شدم و به مدیر مجموعه گفتم که حتما در کاتالوگ‌ها تصویر کارگران ایرانی و فضا و معماری داخلی کارخانه مشخص باشد که همه بدانند این محصول کاملا ایرانی است.

فروش محصول ایرانی به کشور‌هایی که تحریممان کردند

رفته رفته شرایط به گونه‌ای شد که تجهیزات فاز دو پتروشیمی کارون که با استاندارد‌ها و سخت‌گیری‌های زیادی همراه است از محصول این شرکت ایرانی استفاده می‌کند. همچنین در سه سال گذشته صادرات بسیار خوبی به کشور‌هایی داشته است که به علت تحریم‌ها از فروش این محصول به ایران ممانعت می‌کردند. سال گذشته مدیر این شرکت در سخنرانی پایانی یک نمایشگاه بین المللی اعلام کرد: «من خوشحالم که امروز محصولم را به کشوری فروختم که سال‌ها پیش برای پروژه‌ای به آن‌ها مراجعه کردم و به علت تحریم محصول را به من نفروختند.»

حالا این شرکت صاحب اختراعات وپتنت‌های داخلی است و پا به پای رقبای خارجی خود محصولات پیشرفته تولید می‌کند. امروز افتخار می‌کنیم به اینکه کمتر کارخانه تولید ماده موثره و دارویی در کشور وجود دارد که از تجهیزات «گلس لایند» ایرانی استفاده نکرده باشد.

فارس: وقتی صحبت از حمایت از تولید داخل می‌شود اولین چیزی که به ذهن مردم می‌رسد تجربه تلخ خودروسازی است که امروز بجای داشتن دانش فنی تولید خودرو مانند یک کارخانه مونتاژ خودرو عمل می‌کند. برای اینکه حمایت از صنعت ماشین سازی ایران نیز وارد این مسیر اشتباه نشود چه باید کرد؟

ماشین‌سازی با خودروسازی فرق دارد!

اختراعی: وقتی صحبت از صنعت ماشین سازی ایران می‌شود اولین چیزی که به ذهن مردم می رسد صنعت خودرو است از این رو لازم است توجه داشته باشیم که منظور از ماشین، خودرو نیست. هر صنعتی با حمایت‌های بی رویه تبدیل به یک بچه لوس می‌شود و هیچ فرقی نمی‌کند که خصوصی باشد یا دولتی، بزرگ باشد یا کوچک.

صنعت ماشین سازی، یک صنعت صنعت ساز است، ولی ما هرگز به دنبال دریافت تعرفه‌های بالا نیستیم. امروز ۲۵۰ مجموعه عظیم از بزرگترین شرکت‌های تولیدی مانند مجموعه بزگ مپنا تا کوچکترین واحد‌های دانش بنیان روی پروژه‌های خاص صنعت ماشین سازی فعالیت می‌کنند، اما نباید به دنبال امتیازات ویژه و غیرمعمول برای این صنعت باشیم؛ بنابراین حذف هرگونه امتیاز ناعادلانه جزو ملزومات رشد صحیح این صنعت است.

پای دولت را به صنایع باز نکنید

مساله دیگر این است که دولتی کردن صنعت مساوی با نابود کردن آن صنعت است. رهبرمعظم انقلاب بار‌ها تاکیید کرده‌اند و از دولتی‌ها خواسته اند وارد کاری که بخش خصوصی می‌تواند انجام دهد نشوند. وقتی که صنعتی دولتی می‌شود وارد تصمیم گیری‌های می‌شود که در چرخه حیطه حکمرانان است اقتصاد مهندسی آن صنعت به فراموشی سپرده می‌شود.

فارس: یکی از مسائلی که رهبرانقلاب نسب به آن گلایه داشتند، دانش بنیان نبودن صنایع بزرگ کشور بود. بخش مهمی از صنایع، خط تولید و ماشین آلاتی است که باید دانش بنیان شود. به نظر شما برای تحقق این درخواست رهبرانقلاب چه اقداماتی باید انجام شود؟

دیگر نوبت دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ است

اختراعی: این نگاه دقیقی است که باید به آن توجه داشته باشیم، تاریخ دانش بنیان سازی در کشور ما با حمایت از واحد‌های کوچک و نوپا شروع می‌شود که امروز توانسته است برای جامعه نخبگانی و دانشگاهی کشور اشتغال زایی ایجاد کند. بعد از رسیدن به یکسری از موفقیت‌ها باید رفته رفته این دانش محوری را به صنایع بزرگمان نیز تسری دهیم. راهکار آن نیز تقویت هسته‌های R&D و تحقیق توسعه است. باید بتوانیم صنایع را به دانش‌های روز جهانی اتصال دهیم تا بتوانند در کارخانه و شرکت خود تحول ایجاد کنند.

با حمایت از صنایع پیشران قطار صنعتی کشور را راه بیاندازیم

این موضوع مستلزم تغییر نگاه در معاونت نوآوری و صندوق‌های حمایتی است. یعنی میزان تسهیلات صندوق‌ها به لحاظ عدد و رقم و شکل بیشتر متوجه واحد‌های کوچک است از این رو برای واحد‌های بزرگ صنعتی جذابیتی ایجاد نمی‌کند. یا وقتی صنایع بزرگ ما که دانش محور هستند نمی‌توانند از مشوق‌ها و حمایت‌های ویژه معاونت فناوری بهره برداری کنند عملا انگیزه و جذابیت اینکار برای این واحد‌های صنعتی به وجود نمی‌آید؛ لذا ما نیاز داریم که در این بخش یک تغییر نگاه صورت بگیرد. البته با اقدامات جدید معاونت فناوری انشاءالله شاهد تحولات جدی در صنایع بزرگمان خواهیم بود.

ما باید بین تولید، صنعت و صنعت مادر تفاوت قائل شویم. یعنی در قطار صنعتی ما، لوکوموتیو و لوکوموتیوران و واگن متصل به این قطار با یکدیگر تفاوت دارند. اگر ما جلودار‌ها را حمایت کنیم کل قطار با یکدیگر راه می‌افتند.

منبع: خبرگزاری فارس