سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور توان پژوهشی یک دانشگاه و توان عملیاتی یک وزارتخانه را دارد

به گزارش می‌متالز، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در سال 1341 تاسیس شد. این سازمان در 55 سال گذشته تمام سرزمین را ذره به ذره بررسی کرده و الفبای زمین‌شناسی ایران را از "الف" تا "ی" تعریف کرده است. در این سال‌ها ذخایر معدنی ایران و منشاء مخاطرات زمین‌زاد کشور در مقیاس ناحیه‌ای شناسایی و معرفی شده‌اند؛ به گونه‌ای که امروزه همه مقالات علمی و عملیات معدنی بر مبنای همین اطلاعات پایه اجرا می‌شوند. در همه مقالات علمی علوم زمین حتماً نامی از نقشه‌های زمین‌شناسی و مبانی علمی و نظری بزرگان زمین‌شناسی این سازمان همچون مقالات و نقشه‌های زمین‌شناسی مانوئل بربریان، محمدحسن نبوی، جمشید افتخارنژاد، عبدالرحیم هوشمندزاده، منصور علوی‌نایینی، سیدعلی آقانباتی، منوچهر قرشی، مصطفی شهرابی، مسیب سبزه‌ای، محمدهاشم امامی، منصور صمیمی، مرتضی مومن‌زاده‌ و... وجود دارد.

افزون بر مفاخر بزرگ گذشته، اکنون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با داشتن بیش از 700 نفر کارشناس و پژوهشگر از نظر منابع انسانی سرآمد سازمان‌ها و موسسات دولتی و قابل قیاس با دانشگاه‌های برتر کشور است. تعداد کارشناسان سازمان با مدرک دکتری 65 نفر است که از نظر تعداد با مجموع اعضای هیئت علمی گروه‌های زمین‌شناسی دانشگاه‌های تهران (26 نفر)، خوارزمی (22نفر)، شهید بهشتی (17 نفر) و تربیت مدرس (12 نفر)  قابل مقایسه است. اگر 310 نفر کارشناسان سازمان با مدرک کارشناسی ارشد را به 65 نفر پژوهشگر یاد شده اضافه کنیم، توان پژوهشی-عملیاتی بی‌همتای سازمان روشن‌تر خواهد شد.

استخراج امتیاز پژوهشی کارشناسان سازمان با مدرک دکتری و اعضای هیئت علمی دو گروه زمین‌شناسی دانشگاهی در سایت ری سرچ گیت (www. Researchgate.net) نشان می‌دهد که میانگین امتیاز 10 نفر از پژوهشگران برتر سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در سایت یادشده 19.26 است. میانگین این امتیاز برای ده نفر برتر اعضای هیئت علمی گروه‌های زمین‌شناسی دانشگاه‌های برتر در تهران 19.35 و 16.94 است که به روشنی نشانگر توان بالای پژوهشی کارشناسان این سازمان است. باز هم برای قیاس بهتر به این نکته توجه کنید که در سال‌های گذشته چندین بار، پژوهشگر برتر وزارت صنعت، معدن وتجارت از سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور  انتخاب شده است.

این سازمان در سال‎های گذشته با بیش از پنجاه دانشگاه داخلی (دانشگاه‎های شریف، تربیت مدرس، خوارزمی، تهران، شهید بهشتی، فردوسی مشهد و...)، آسیایی (ژاپن، چین، کره‌جنوبی، تایوان، ارمنستان و...)، اروپایی (دانشگاه‌های فرانسه، انگلستان، آلمان، نروژ، سوئدو...) و آمریکایی پروژه‌های تحقیقاتی مشترک اجرا کرده که نتایج آنها در چهارچوب بیش از 300 برگ نقشه زمین‌شناسی، صدها گزارش معدنی و اکتشافی، حدود 50 عنوان کتاب و به طور متوسط سالانه 50 مقاله داخلی و خارجی به چاپ رسیده است. اگر به موارد یاد شده برخی از امکانات بی‌همتای سازمان (تجهیزات ژئوفیزیک هوایی، آزمایشگاه پالئومغناطیس و امکانات آزمایشگاهی پیشرفته) را اضافه کنیم، با اطمینان می‌توان ادعا کرد که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور ظرفیت یک دانشگاه و توان اجرایی یک وزارتخانه را دارد.  

از سوی دیگر، با توجه جایگاه زمین‌شناسی ایران در کمربند فعال کوهزایی آلپ-هیمالیا، کشور به یک سازمان زمین‌شناسی پویا و به روز، با توان عملیاتی بالا نه تنها نیاز دارد، بلکه داشتن چنین سازمانی برای سرزمین ایران حیاتی است. قرار گرفتن ایران در بین چند کشور برتر معدنی دنیا به دلیل همین جایگاه خاص زمین‌شناسی است که موجب تشکیل منابع نفت و گاز و معادن غنی فلزی و غیرفلزی بوده است.

متاسفانه همین جایگاه فعال کوهزایی موجب لرزه‌خیزی بالای کشور و رخداد 32 مخاطره زمین‌زاد مختلف در سرزمین ایران شده که سالانه خسارات مالی و جانی بسیاری را به کشور تحمیل می‌کند. به دلیل قرارگیری در کمربند فعال کوهزایی، در ایران اجرای درست هر پروژه‌ای به دقت اطلاعات پایه زمین‌‎شناسی آن بستگی دارد. برای مثال اگر مهندسان سد گتوند به موقعیت زمین‌شناسی منطقه دقت می‌کردند چنین پروژه عظیمی با شکست روبه‌رو نمی‌شد و امروز یک خطر زیست محیطی به شمار نمی‌آمد و اگر با توجه به موقعیت زمین‌شناسی ایران طرح‌های عمرانی و کشاورزی را اجرا می‌کردیم قطعا امروز با بحران آب روبه‌رو نبودیم.    

در این مجال قصد ندارم به کوتاهی یا لغزش‌های گذشته اشاره کنم. فقط برخی موارد را که برای حفظ و ارتقای جایگاه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور ضروری است به صورت تیتروار اشاره می‌کنم:

ساختار نامناسب اداری در سال‌های گذشته موجب مهاجرت تعداد زیادی از متخصصان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به موسسات علمی خارجی و داخلی شده است. لازم است در اولین فرصت ساختار سازمان از خدمات کشوری به "ساختار تحقیقاتی" تغییر یابد. جایگاه مناسب پژوهشگر و محوریت اجرای پروژه در ساختار تحقیقاتی، رشد علمی و چابکی سازمان را بیش از پیش به همراه خواهد داشت. اگر به عملکرد روسای این سازمان در سه دهه گذشته توجه کنیم درخواهیم یافت که هر دو بزرگوار بخش‌های پژوهشی سازمان (تاسیس پژوهشکده علوم زمین در سال 1374 و تاسیس مرکز پژوهشهای کاربردی کرج در سال 1390) را تقویت کرده‌اند. وقت آن رسیده است که با ایجاد " سازمان تحقیقات زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور" به صورت یک سازمان پژوهشی منسجم اقدام کنیم.

تعریف دقیق و مشخص چشم‌انداز آینده این سازمان بر اساس اسناد بالادستی، از موازی‌کاری و پراکنده‌کاری جلوگیری کرده و بستر لازم برای اجرای سریع طرح‌های زمین‌شناسی را فراهم خواهد کرد.

در سال‌های اخیر آگاهی هوشمندانه نمایندگان مجلس شورای اسلامی به اهمیت مطالعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی در آینده کشور، موجب افزایش اعتبارات سازمان به ویژه در اکتشاف ذخایر معدنی شده که لازم است ضمن توجه جدی به تخصیص اعتبارات مصوب اکتشافی، اعتبارات لازم در بخش مطالعات مخاطرات زمین‌زاد نیز افزایش یابد.

تجربه سال‌های اخیر نشان داده که انتخاب رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با "توان پژوهشی یک دانشگاه و توان عملیاتی یک وزارتخانه" بسیار مهم و حساس است. رئیس آینده سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور باید از تجربه علمی و عملیاتی لازم برای هدایت حدود 1000  نفر متخصص برجسته در تهران و مراکز 15گانه سازمان و هدایت همزمان دست کم چند صد پروژه زمین‌شناسی و اکتشافی را داشته باشد. طبق اساسنامه سازمان، رهبری سازمان باید به فردی تحصیلکرده در رشته علوم‌زمین و با تجربه اجرایی مناسب سپرده شود.