مصالح ساختمانی و معماری اقلیمی

به گزارش می متالز، این روش‌ها به‌طور حیرت‌انگیزی شرایط دشوار منطقه را کاسته و از جنبه‌های مفید آن سود جسته‌اند. از این‌رو آشنایی با اقلیم‌های مختلف ایران، تاثیر بسزایی در موفقیت طراح و سازندگان خواهد داشت.

اقلیم معتدل و مرطوب

سواحل دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان، رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت همراه است. شهرهای رشت، بندر انزلی، بابلسر و گرگان در این منطقه قرار دارند.

مصالح بومی

بیشتر ساختمان‌ها با مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی بنا شده‌اند و در صورت استفاده از مصالح ساختمانی سنگین، ضخامت آنها در حداقل میزان ممکن حفظ شده می‌شود.
زمانی که نوسان دمای روزانه هوا کم است، ذخیره حرارت اهمیتی ندارد و علاوه بر این، مصالح ساختمانی سنگین تا حدود زیادی تاثیر تهویه و کوران را که یکی از ضرورت‌ها در این منطقه است، کاهش می‌دهند. به دلیل وجود پوشش گیاهی مناسب و فراوانی چوب در این منطقه، این عنصر یکی از مصالح پرمصرف در این منطقه است.

اقلیم گرم و خشک

اقلیم گرم و خشک بیشتر مناطق نیمه‌استوایی را شامل می‌شود.
به دلیل وزش باد و هوای بسیار خشک تابش مستقیم آفتاب در این مناطق بسیار شدید است. آسمان این مناطق در بیشتر مواقع سال بدون ابر است ولی بعد از ظهر‌ها در اثر گرم شدن و حرکت لایه‌های هوای نزدیک به زمین، مه و توفان گرد و غبار پدید می‌آید. رطوبت کم و نبودن ابر در آسمان باعث می‌شود دامنه تغییرات دمای هوا در این مناطق بسیار زیاد شود.
زمستان‌ها سخت و سرد و تابستان‌ها گرم و خشک است. اقلیم گرم و خشک به دلیل تنوع آب و هوایی به ۲ دسته بیابانی و نیمه‌بیابانی تقسیم می‌شود. تهران، مشهد، اصفهان و شیراز ازجمله مناطق نیمه‌بیابانی و شهرهایی چون زاهدان و یزد ازجمله مناطق بیابانی به‌شمار می‌روند.

مصالح بومی

ساختمان‌ها در مناطق گرم و خشک با مصالحی ازجمله آجر، خشت و گل که ظرفیت حرارتی زیادی دارند، بنا می‌شوند. به‌دلیل اختلاف دمای شب و روز، این مصالح با ذخیره گرما در طول روز، هنگام سردی هوای شبانه آن را به محیط منتقل می‌کند.
به دلیل کمبود پوشش گیاهی و درنتیجه کمبود چوب در این منطقه، سقف ساختمان‌ها به شکل خرپشته، تاق یا گنبد و بدون هیچ اسکلتی از خشت خام و گل ساخته شده است. البته در مناطق نیمه‌بیابانی به اعتدال نسبی هوا و وجود چوب کافی، بیشتر بام‌ها از چوب و به شکل مسطح ساخته شده است.

اقلیم سرد و کوهستانی

کوهستان‌های غربی، دامنه‌های غربی رشته‌کوه‌های مرکزی ایران را شامل می‌شوند. گرمای شدید دره‌ها در فصل تابستان زیاد و در فصل زمستان بسیار کم است. زمستان‌های طولانی، سرد و سخت بوده و چندین ماه از سال زمین پوشیده از یخ است.
میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است. فصل بهار کوتاه است و زمستان و تابستان را از هم جدا می‌کند. شهرهای تبریز، ارومیه، سنندج و همدان در این اقلیم قرار دارند.

مصالح بومی

در طراحی معماری و استفاده از مصالح به‌طور عمده در مناطق سرد و کوهستانی از اصولی شبیه به اصول مناطق گرم و خشک استفاده می‌شود، با این تفاوت که در مناطق سرد منابع ایجاد حرارت در داخل ساختمان است.
بنابراین استفاده از مصالحی با ظرفیت و عایق حرارتی امری معمول و منطقی است. تنها تفاوت بین معماری این مناطق و مناطق گرم و خشک، تمایل و ضرورت استفاده از حرارت ناشی از تابش آفتاب در داخل ساختمان در فصل زمستان است ولی در هر صورت برای استفاده از انرژی حرارتی حاصل تابش آفتاب پوشش مصالح سطوح خارجی به رنگ تیره انتخاب می‌شوند. سنگ یکی از گزینه‌های مناسب برای ساخت‌وساز در این مناطق است. به دلیل اینکه ساخت‌وساز‌ها بیشتر در کوهپایه انجام می‌شود، معادن سنگ نیز نزدیک به این مناطق خواهد بود. طراحی باشکوه آرامگاه ابن‌سینا یکی از نمونه‌های موفق معماری در این اقلیم است.

اقلیم گرم و مرطوب

سواحل جنوبی ایران که به‌وسیله رشته‌کوه‌های زاگرس از فلات مرکزی جدا شده‌اند، تابستان‌ها بسیار گرم و مرطوب و زمستان‌ها معتدل است. در این اقلیم رطوبت هوا در تمام فصل‌های سال زیاد است و به همین دلیل، اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز و در فصل‌های مختلف کم است. در این مناطق، تفاوت دمای هوای سطح خشکی و سطح دریا باعث به‌وجود آمدن نسیم‌های دریا و خشکی می‌شود. شدت تابش آفتاب زیاد است. شهر‌های بندرعباس، جاسک، آبادان و اهواز، ازجمله شهر‌های این اقلیم است. به‌طور کلی، میزان بارندگی در سواحل خلیج‌فارس منظم‌تر است. درحالی‌که سواحل دریای عمان که تحت‌تاثیر باد‌های موسمی اقیانوس هند قرار دارد، دارای باران‌های نامنظم و خشکسالی‌های فراوان است.

مصالح بومی

مانند اصول مطرح شده برای مناطق معتدل و مرطوب است. در مناطق گرم و مرطوب، استفاده از مصالحی که دارای جرم حرارتی کمی هستند و رنگ روشنی دارند، بهتر است زیرا از لحاظ اقلیمی، مشکل اساسی گرمای بیش از حد است و ذخیره کردن حرارت روز برای شب صحیح نیست.
به همین دلیل چوب بهترین نوع مصالح در این مناطق است زیرا چوب حرارت را به کندی انتقال می‌دهد و حرارت کسب شده در روز، روی سطح چوب باقی می‌ماند و با وزش نسیم خنک در شب، چوب حرارت خود را از دست می‌دهد.
در این سواحل مشاهده می‌شود که از چوب فقط برای بام و در و پنجره استفاده می‌شود و بدنه ساختمان با مصالح بنایی که دارای جرم حرارتی بسیار زیاد است، اجرا می‌شود.
به دلیل اینکه در سواحل جنوبی پوشش گیاهی بسیار اندک و چوب درختان برای کارهای ساختمانی کم است.
بنابراین اهالی مجبور به استفاده از مصالح بنایی که به وفور وجود دارد، هستند.
در کنار هورها و مرداب‌های کنار رودخانه‌ها و دریاها و در مناطقی که نی وجود دارد، بیشتر خانه‌ها با حصیر ساخته می‌شود و افراد تنگ‌دست در این سرپناه‌ها زندگی می‌کنند.