مسیر دشوار تجارت ایران با ازبکستان

به گزارش می‌متالز، بی‌شک توسعه روابط با کشور‌های آسیای‌مرکزی در راستای منافع ملی و دیپلماسی اقتصادی کشور است، اما در این مسیر توجه به واقعیت‌ها در ترسیم چشم‌انداز روابط اقتصادی و تجاری دو کشور ضرورت دارد. شماره آخرین پایش تحولات جهانی اتاق بازرگانی ایران به بررسی چینش بازیگران در تجارت خارجی ازبکستان پرداخته است و نتیجه حاکی از این امر است که ایران مسیر دشواری برای توسعه‌تجارت با این کشور در پیش دارد. عمده شرکای تجاری ازبکستان، همسایگان این کشور و بازیگران قدرتمند تجاری هستند و تنها بخش کوچکی از تجارت این کشور با محیط فراهمسایگی است.

این ویژگی، بر توسعه‌تجارت ایران با ازبکستان و نیز چشم‌انداز انتقال کالا‌های ازبکستان از مسیر کریدور شمال-جنوب، تاثیرات منفی می‌گذارد. مهم‌ترین شرکای تجاری ازبکستان در سال‌۲۰۲۲ و سهم آن‌ها از کل تجارت ازبکستان را به ترتیبی که خواهد آمد می‌توان دسته‌بندی کرد. چین، همچنان شریک تجاری اصلی ازبکستان است و بیش از ۲۵‌درصد کل تجارت خارجی ازبکستان با این کشور است. ازبکستان عمدتا مواد خام مانند الیاف پنبه، نخ و محصولات نساجی نهایی را به چین صادر می‌کند؛ درحالی‌که کالا‌های مصرفی، قطعات الکترونیکی، وسایل نقلیه و ماشین‌آلات سنگین را از چین وارد می‌کند.

روسیه پس از چین، به‌عنوان شریک تجاری پیشرو ازبکستان و در رتبه دوم قرار دارد و تقریبا ۲۰‌درصد از کل حجم تجارت ازبکستان را تجارت با این کشور تشکیل می‌دهد. ازبکستان عمدتا، کاتد مس، کنسانتره اورانیوم و فلزات آهنی به روسیه صادر می‌کند. واردات از روسیه بیشتر شامل روغن‌های نفتی تصفیه‌شده، اتومبیل، اتوبوس، تراکتور و ماشین‌آلات است.

سومین شریک تجاری مهم ازبکستان، کشور قزاقستان است که تقریبا ۱۶‌درصد از کل تجارت ازبکستان را تعامل با این کشور تشکیل می‌دهد. اقلام اصلی وارداتی از قزاقستان، شامل روغن‌های نفتی تصفیه‌شده، گاز‌های طبیعی مایع، اوره، آمونیاک و گوگرد می‌شود. اقلام صادراتی ازبکستان به قزاقستان، بیشتر شامل الیاف پنبه، الیاف مصنوعی، پشم، پوست و چرم است.

ترکیه با کسب رتبه چهارم درمیان شرکای تجاری پیشرو ازبکستان، تقریبا ۹‌درصد از کل تجارت ازبکستان در سال‌۲۰۲۲ را به خود اختصاص داده‌است. عمده واردات از ترکیه شامل ماشین‌های تولید برق، توربین ها، واحد‌های کنترل الکتریکی، فرش، لوازم جانبی پوشاک و حوله می‌شود. کالا‌های صادراتی ازبکستان به ترکیه نیز عمدتا شامل الیاف پنبه، نخ، پارچه، ضایعات ابریشم، اکسید‌آلومینیوم و هیدروکسید‌آلومینیوم است.

کره‌جنوبی از نظر تجارت با ازبکستان، در جایگاه پنجم است و تقریبا ۸‌درصد از کل تجارت ازبکستان در سال‌۲۰۲۲ را به خود اختصاص داده‌است. عمده اقلام وارداتی از کره‌جنوبی شامل محصولات دارویی، مواد شیمیایی آلی، قطعات خودرو، پلاستیک، لاستیک، لوازم‌خانگی و ماشین‌آلات است. صادرات اصلی ازبکستان به کره‌جنوبی هم شامل الیاف پنبه، نخ و پارچه است.

بر مبنای این آمارها، می‌توان گفت که ایران هنوز اساسا در تجارت خارجی ازبکستان، از جایگاهی برخوردار نیست؛ هرچند عکس این موضوع نیز صادق است؛ در واقع ازبکستان هیچ‌گاه شریک تجاری مهمی برای ایران به‌شمار نمی‌رفته است، بنابراین ایران نیازمند نقشه‌راهی برای حضور در بازار این کشور است و در تدوین آن، نیازمند توجه به رقبای قدرتمندی همچون روسیه و چین است. افزون بر این چنانکه گفته شد، ازبکستان عمده مبادلات تجاری خود را با همسایگان خود انجام می‌دهد و نیاز چندانی به کریدور‌های ترانزیتی که از ایران عبور می‌کنند، احساس نمی‌کند. احتمالا تا آینده‌ای میان‌مدت، بخش اندکی از تجارت ازبکستان از مسیر ایران نقل و انتقال خواهد یافت، بنابراین نمی‌توان موضوع پیوند زدن ازبکستان به دریا‌ها را به‌عنوان اهرم مهمی در روابط اقتصادی با این کشور تلقی کرد. از آنجا که ایران در ابتدای راه توسعه روابط اقتصادی با ازبکستان است، توجه به مولفه‌های کلیدی سیاست تجاری این کشور می‌تواند در توسعه روابط با آن موثر واقع شود.

ازبکستان از زمان استقلال خود پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال‌۱۹۹۱ سیاست تجاری فعالی را با هدف تقویت توسعه اقتصادی، افزایش رقابت‌پذیری و تنوع‌بخشیدن به بازار‌های صادراتی دنبال کرده‌است. در سال‌های اخیر، دولت این کشور اقدامات متعددی را برای ارتقای محیط تجاری خود و جذب سرمایه‌گذاری بیشتر انجام داده‌است برخی از مهم‌ترین اقدامات عبارتند از:

آزادسازی: مقررات تجاری دولت اقداماتی را برای آزادسازی تجاری، کاهش موانع بوروکراتیک، ساده سازی رویه‌های گمرکی و بهبود فضای کسب‌وکار انجام داده‌است. این تلاش‌ها به ساده سازی عملیات واردات/ صادرات و کاهش موانع ورود شرکت‌های علاقه‌مند به ورود به بازار کمک کرده‌است.

مشارکت در موافقت‌نامه‌های بین‌المللی: ازبکستان به‌عنوان بخشی از تلاش خود برای ادغام کامل‌تر در سیستم تجارت‌جهانی، به چندین توافق‌نامه چندجانبه پیوسته است. عضویت در این سازمان‌ها این امکان را به ازبکستان داده‌است تا به بازار‌های جدید دست‌یابد و در هماهنگی مقرراتی مشارکت داشته باشد. ازبکستان چند موافقت‌نامه تجاری نیز امضا کرده است که عبارتند از منطقه آزاد تجاری کشور‌های مشترک المنافع ازبکستان که به‌همراه ۹جمهوری دیگر شوروی سابق به این توافق‌نامه پیوسته است. این توافق‌نامه در اکتبر سال‌۲۰۱۱ اجرایی شد و هدف آن، حذف موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای بین اعضا از طریق کاهش تدریجی در طول زمان است. همچنین موافقت‌نامه بازار مشترک کشور‌های مستقل مشترک المنافع امضا شده‌است. این گروه که به اتحادیه گمرکی بلاروس، قزاقستان و روسیه نیز معروف است، به‌دنبال ایجاد فضای اقتصادی‌واحدی است که در آن کالا‌ها بتوانند آزادانه و بدون محدودیت مبادله شوند. اگرچه ازبکستان هنوز به‌طور رسمی عضو آن نشده‌است، اما در صورت برآورده‌شدن شرایط خاص، تمایل خود را برای پیوستن به آن نشان داده‌است. دیگر موافقت‌نامه این کشور با چین و منطقه آزاد تجاری آسیای‌مرکزی است. پکن و پنج‌کشور آسیای‌مرکزی شامل ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان و ترکمنستان در سپتامبر ۲۰۱۳ توافق کردند که منطقه آزاد تجاری را ایجاد کنند. هدف آنها، افزایش حجم تجارت و تحریک رشد از طریق تعرفه‌های ترجیحی و بهبود گذرگاه‌های مرزی بوده‌است. در آخر، موافقت‌نامه تجارت آزاد ازبکستان و کره‌جنوبی را می‌توان مثال زد. این موافقت‌نامه تجارت آزاد که در ماه مه سال ۲۰۱۷ به امضا رسید، بسیاری از کالا‌ها از جمله قطعات خودرو، لوازم الکتریکی و داروسازی را پوشش می‌دهد و شرایط مطلوبی برای هر دو طرف فراهم می‌کند تا مشارکت خود در بخش اقتصادی یکدیگر را گسترش دهند.

منبع: دنیای اقتصاد