آرایش جنگی مقابل تعهد ارزی/ سیاست ضدصادراتی در روز صادرات وتو شد

به گزارش می‌متالز، مسوولان دولتی نیز به اندازه فعالان اقتصادی بخش‌خصوصی از اثرات سیاست تعهد ارزی ناراضی هستند و این مساله را در روز ملی صادرات علنی کردند. هر ۴ سخنران این روز، وزیر صمت، رئیس سازمان توسعه‌تجارت، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس و معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت‌خارجه با انتقاد از این سیاست به مشکلات ارزی صادرات پرداختند؛ سیاستی که باید از سوی بانک‌مرکزی اصرار به اجرای آن وجود داشته‌باشد، چراکه به ظاهر دیگر بخش‌های دخیل در صادرات و تجارت از آن رضایت ندارند.

در مقابل با اینکه فعالان بخش‌خصوصی عمدتا در مراسم روز ملی صادرات حضور نداشتند، اما سهم خود را در بزرگداشت این روز ادا کرده و بیانیه‌ای به‌همراه ۱۱محور منتشر کردند، اما در مراسم رسمی مشکلات بخش‌خصوصی از زبان نمایندگان دولت مطرح شد؛ مساله‌ای که می‌توان آن را ویژگی مختص بزرگداشت امسال روز صادرات توصیف کرد.

در مراسم روز ملی صادرات عباس علی آبادی، وزیر صمت مسائل اجرایی تعهد ارزی را درمیان مشکلات صادرات بر‌شمرد و چند نرخی بودن ارز و نیز نوسانات آن را در زمره این مشکلات عنوان کرد. مهدی ضیغمی، معاون وزیر صمت و متولی تجارت کشور نیز در سخنان خود تسویه‌حساب ارز صادراتی با نرخ‌های کنونی را به‌نوعی تبعیض برای صادرکنندگان ارزیابی کرد و اقدامات انجام‌شده در این مسیر را ناکافی و مستلزم تکمیل دانست.

اما تندترین انتقادات را محمدرضا پورابراهیمی نماینده مجلس به زبان آورد و با مطرح‌کردن دوباره موضوعی که پیش از این و در هفته‌های گذشته خبرساز شده‌بود، به انتقاداتی شدیداللحن از بانک‌مرکزی پرداخت. او با زیر سوال بردن مثبت‌بودن آمار تجارت ایران در سال‌جاری، آن را نامناسب و رکورددار منفی‌شدن تراز تجاری عنوان کرد و ثبت رقم ۶‌میلیارد دلار منفی را اتفاقی منحصربه‌فرد در تاریخ کشور ارزیابی کرد. او برخی تصمیمات بانک‌مرکزی را «غیرقابل قبول» و «جزیره ای» توصیف کرد و با ذکر مشکلات بیرونی به مشکلات درونی تجارت و صادرات پرداخت و از آن به «سرکوب صادراتی» یاد کرد.

او همچنین به دیگر مشکلات فعالان اقتصادی نظیر کارت‌های یک‌بار مصرف و گوشه نشینی صادرکنندگان خوشنام نیز پرداخت و گفت هیچ صادرکننده‌ای نیست که با اصل بازگشت ارز مخالف باشد، بلکه با نحوه بازگشت ارز مشکل دارد.

توسعه بدون‌صادرات ممکن نیست

نخستین سخنران این مراسم، مهدی ضیغمی، رئیس سازمان توسعه‌تجارت بود که کمتر به ظاهر‌شدن در‌برابر دوربین یا تریبون رسانه‌ها علاقه نشان می‌داد، با این‌وجود در این روز پشت تریبون رفت و گفت: راهبرد دولت سیزدهم از زمان آغاز به‌کار، توسعه‌تجارت با کشور‌های مختلف بوده که عملکرد ۲ سال‌گذشته نشان از دستیابی به این هدف دارد. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت خاطرنشان کرد: توسعه‌تجارت با کشور‌های همسو و مقاصدی که پیش از این مورد غفلت بوده اند، راهبرد دولت سیزدهم از آغاز فعالیت بوده که در همین راستا توسعه مبادلات تجاری با آمریکای‌جنوبی، کشور‌های آسیایی و قاره آفریقا در دستور کار قرار دارد.

او بیان کرد: در همین پیوند، عضویت در اتحادیه اقتصادی شانگ‌های و بریکس نوید دهنده توسعه‌تجارت و دستیابی به بازار بسیاری از کشور‌ها است.

این مقام مسوول با بیان اینکه اهمیت این روز بر هیچکس پوشیده نیست و باید صادرکنندگان را ارج بنهیم، اظهار کرد: بیش از یک دهه‌است که رهبر معظم انقلاب شعار سال‌را توسعه اقتصادی نامگذاری کرده‌اند و باید گفت توسعه اقتصادی بدون پیوست صادرات محقق نخواهد شد، به همین دلیل روز ملی صادرات مهم‌ترین روز تقویم کشور محسوب می‌شود که هر‌ساله توجه بیشتری را به خود جلب می‌کند.

ضیغمی با بیان اینکه رهبر معظم انقلاب در آغاز سال‌جدید و هفته دولت به تحول در تجارت خارجی کشور اشاره کردند، تصریح کرد: پارسال ۵۳‌میلیارد دلار صادرات انجام شد و توانستیم به رکورد بی‌سابقه‌ای در این بخش دست‌یابیم که نشان می‌دهد به سمت پرداخت خرج کشور از مسیر صادرات غیرنفتی حرکت می‌کنیم.

افت ۳۰‌درصدی ارزش صادرات پتروشیمی

او با اشاره به اینکه در نیمه نخست امسال افت ۳۰‌درصدی صادرات در بخش انرژی را شاهد بودیم که به دلیل کاهش ارزش در بخش پتروشیمی و معدنی بود، خبر داد: ۲۹‌درصد رشد وزنی در همین مدت رقم خورد که بیشتر مربوط به بخش‌های صنعت، معدن و کشاورزی بود و تاکنون ۲۴‌میلیارد صادرات انجام شده‌است که امیدواریم تا پایان سال‌این کاهش جبران شود.

رئیس‌کل سازمان توسعه‌تجارت با بیان اینکه همه ابزار‌ها را برای فراهم‌کردن زیرساخت‌ها مورد‌استفاده قرار دادیم، تاکید کرد: صدور مجوز ۱۰۰ نمایشگاه خارجی، برپایی نمایشگاه‌های مختلف داخلی، بر گزاری همایش توسعه‌تجارت به کشور‌های غرب‌آفریقا و «ایران اکسپو» با حضور ۱۳۰۰ تاجر از ۷۰ کشور، از جمله اقداماتی بود که نوید توسعه‌تجارت را به‌دنبال داشته‌است.

افزایش تعداد رایزنان ناکافی است

او با اشاره به اعزام ۲۰ رایزن بازرگانی به کشور‌های هدف با وجود همه مشکلات، تصریح کرد: تا پایان سال‌آینده این رقم به ۴۵ رایزن خواهد رسید، اما این تعداد کافی نیست، زیرا بسیاری از کشور‌ها بیش از یک رایزن برای پیگیری اهداف خود در یک مقصد دارند و یک نفر نمی‌تواند نیاز توسعه‌تجارت کشور را تامین کند. ضیغمی با بیان اینکه ایجاد نمایندگی سازمان توسعه‌تجارت در کشور‌های هدف را دنبال می‌کنیم، اعلام کرد: در کشور‌هایی که امکان اعزام رایزن نبود، اقدام به برپایی مرکز تجاری در این کشور‌ها کردیم که اکنون در ٣۵ کشور ۵٠ مرکز تجاری داریم، پیش از این در این زمینه شرایط نامنظم و آشفته بود و همچنان هم بسیاری از این مراکز به بلوغ لازم نرسیده اند. او به راه‌اندازی شرکت‌های مدیریت صادرات برخلاف غفلت‌ها در دهه‌های گذشته نیز پرداخت و گفت: در ۱۰ سال‌گذشته سرمایه‌گذاری در زمینه دانش‌بنیان‌ها افزایش داشت که این بخش در حوزه صادرات شکوفا نشده است، اما ٢۵‌درصد بیشتر از سایر شرکت‌ها به این بخش مشوق‌های صادراتی ارائه می‌شود.

بسته حمایت از خدمات فنی و مهندسی

رئیس سازمان توسعه‌تجارت با اشاره به موفق نبودن در تک‌نرخی‌کردن ارز گفت: برای صادرات خرد اقداماتی انجام داده‌ایم که با نرخ بهتری محصولات خود را به‌فروش برسانند، ارز خود را بازگردانند و تسویه کنند. وی با اشاره به تهیه بسته حمایتی از صادرات خدمات فنی و مهندسی خاطرنشان کرد: این بخش نقش مهمی در صادرات دارد که این بسته حمایتی تا هفته‌های آینده به تصویب هیات‌وزیران خواهد رسید.

او به مساله تعهد ارزی نیز گریزی زد و گفت: تاکنون تبعیضی روا داشته ایم که ارز صادراتی خود را با نرخ پایین‌تر تسویه می‌کردند؛ اکنون برای رفع این مشکل تلاش‌هایی شده‌است، اما همچنان کافی نیست. ضیغمی با تاکید بر اینکه مشوق‌های صادراتی یکی از ابزار‌های توسعه صادرات محسوب می‌شود، تصریح کرد: استفاده از این ابزار برای افزایش صادرات نباید در پایان سال و در زمان محدود انجام شود؛ بلکه حجم هزار‌میلیارد‌تومان باید در ابتدای سال یا به‌طور مستمر تخصیص داده‌شود تا بتوان اقدامات موثری را رقم زد و در جهت تکریم از صادرکنندگان مورد‌استفاده قرار داد.

تهاتر با بلاروس

عباس علی آبادی، وزیر صمت گفت: در سفری که به همراه دکتر مخبر معاون رئیس‌جمهور به کشور بلاروس داشتم، امکان تهاتر کالا با این کشور فراهم شد که در این زمینه اتفاقات خوبی رقم خواهدخورد.

وزیر صمت با تاکید بر اینکه یکی از رویکرد‌های مهم وزارت صمت، رشد صادرات‌محور در مقابل واردات است، افزود: یکی از رویکرد‌های اصلی وزارت صمت، خلق ثروث، اشتغال‌زایی و کاهش فاصله فناوری با کشور‌های پیشرو، با تمرکز بر حمایت از تولید صادرات‌محور و همچنین محصولات و خدمات دارای فناوری متوسط و بالا به‌جای تمرکز بر واردات است.

او افزود: این رویکرد با تمرکز بر توسعه کالا‌های دارای مزیت رقابتی در عرصه بین‌المللی بدون رایانه و رانت‌های پنهان، باعث بهبود تراز تجاری کشور و در نهایت کاهش اثرگذاری تحریم‌ها خواهد شد. علی آبادی اضافه کرد: مقابل این رویکرد، جهت‌گیری جایگزینی واردات با افزایش تعرفه‌ها و در برخی مواقع ممنوعیت واردات در کوتاه‌مدت، بازار رقابتی شرکت‌های داخلی را حذف و سودآوری آن‌ها را افزایش می‌دهد، ولی در بلندمدت به دلیل حذف شرایط رقابتی، بهره وری و کیفیت به سطحی که با تعرفه جدید رقابتی شود، کاهش خواهد یافت.

علی‌آبادی با بیان اینکه رویکرد جایگزینی واردات در دهه‌۸۰ و ۹۰ در بسیاری از کشور‌ها امتحان شد و در تمامی آن‌ها شکست خورد، تاکید کرد: کشور‌هایی که رشد صادرات‌محور را زودتر دنبال کردند، جزو مجموعه‌های موفق دهه‌های اخیر هستند.

مشکلات ارزی؛ نوسان و تعهد

وزیر صمت با تاکید بر اینکه صادرات موتور رشد و توسعه کشور‌ها و پیشران اقتصاد‌ها به سمت دست یابی به رفاه و پیشرفت مردم است، اضافه کرد: در ایران اسلامی نیز توسعه صادرات غیرنفتی و رهایی از وابستگی به صادرات نفت‌خام، یکی از اهداف بلندمدت و محوری برنامه‌های توسعه اقتصادی کشور است.

او با بیان اینکه در مسیر توسعه صنعتی نیاز به فراهم‌کردن زمینه‌های لازم است، تصریح کرد: افزایش رقابت‌پذیری و پیش‌بینی‌پذیری، نو آوری، بهره وری و حرکت در مرز دانش و فناوری روز و پرهیز از ایجاد شرایط گلخانه‌ای برای شرکت‌های داخلی در کنار حمایت‌های مستمر دولت و کاهش مداخلات، ایجاد فضای کلان اقتصادی قابل پیش‌بینی و پرهیز از صدور دستورالعمل و مقررات متعدد، تولید دانش‌بنیان، ایفای نقش در تولیدات صادرات‌محور با ارزش‌افزوده بالا به‌جای صادرات با ارزش افزده پایین که اشتغال ایجاد نکرده و حتی تولید و صادرات بالای آنها، علاوه‌بر عدم‌رفع وابستگی و ایجاد اشتغال، محدودیت‌های خاصی را ایجاد خواهد کرد، برخی از مهم‌ترین رویکرد‌ها برای دسترسی به این هدف است. اما وزیر صمت نیز در سخنان خود به مساله ارز پرداخت و آن را بخشی از مشکلات بخش صادرات خواند و گفت: مساله ارز چندنرخی و نیز مشکلات اجرایی پیمان سپاری ارزی و نیز نوسانات قیمت ارز در زمره مشکلات بخش صادرات به‌شمار می‌رود. علی آبادی با بیان اینکه هدف‌گذاری رشد متوسط اقتصادی هشت‌درصدی در لایحه برنامه هفتم توسعه اقتصادی کشور الزاماتی دارد، تاکید کرد: برخی از این الزامات عبارتند از؛ رسیدن به رشد حدود ۲۰‌درصدی در صادرات غیرنفتی که خود نیازمند سالانه ۶۰ تا ۸۰‌میلیارد دلار سرمایه است. او با اشاره به اینکه ظرفیت سازی در تولید محصولات رقابت‌پذیر صادراتی و حمایت جدی و کارآمد از این تولیدات و تلاش در جهت بهبود فضای کسب‌وکار نیازمند تعریف و شناسایی پروژه‌های صادراتی با ارزش‌افزوده بالا است، گفت: بدیهی است که برای ظرفیت سازی نیازمند جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی و تکنولوژی و دانش فنی هستیم و برای این منظور باید روابط اقتصادی و سیاسی و تجاری و اقتصادی کشور با جهان به‌ویژه با کشور‌های همسایه بهبود باید و تنش زدایی از عرصه روابط میان کشور‌ها انجام شود.

سیاست ارزی مناسب و جهش صادراتی

در ادامه محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس گفت: دولت سیزدهم به دلیل جدا‌شدن از سیاست ارزی نامناسب در انتهای دولت دوازدهم منجر به جهش ۲۵‌درصدی صادرات غیرنفتی در سال‌گذشته شد. محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در مراسم روز ملی صادرات اظهار کرد: به‌نظر می‌رسد تحریم‌ها در حال اتمام است به‌نحوی‌که کشور مسیری را انتخاب کرده که از معبر ایجادشده دشمن، در حال عبور‌کردن است که پیمان شانگ‌های و بریکس از جمله این علائم است. او افزود: اقدامات دولت سیزدهم در توسعه روابط تجاری منجر به آن شده که علائم شکست آمریکایی‌ها در حوزه تحریم‌های اقتصادی نمایان شود که پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای، حضور ایران در بریکس، افزایش ظرفیت فروش نفت و اذعان کارشناسان آمریکایی، خود علائم شکست آمریکا در طراحی دقیقی که آمریکایی‌ها برای فروپاشی اقتصاد ایران طراحی کردند، بود. در دوران اوباما اعلام شد که ۶ ماه دیگر جمهوری‌اسلامی ایران زانو خواهد زد، اما اکنون بیش از یک دهه‌از آن می‌گذرد. رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ادامه داد: نامه‌های مسوولان ارشد آمریکا نشان می‌دهد که ایران از گذرگاه تحریم عبور کرده و تحریم‌ها نمی‌تواند اقتصاد ایران را به فروپاشی منتهی کند. بررسی‌های میدانی ما در کمیسیون اقتصادی مجلس نشان می‌دهد که دولت سیزدهم به دلیل جدا‌شدن از سیاست ارزی نامناسب در انتهای دولت دوازدهم منجر به جهش ۲۵‌درصدی صادرات غیرنفتی در سال‌گذشته شد.

سرکوب صادراتی بانک‌مرکزی

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس اظهار کرد: وضعیت تولید پسته در سال‌جاری مناسب است و امکان صادرات ۲۵۰‌هزار‌تن به ارزش ۲.۵‌میلیارد دلار وجود دارد که نیازمند فراهم‌شدن تمهیداتی است.

او سپس به انتقاد از رویه‌های پیگیری‌شده در بانک‌مرکزی پرداخت و سیاست‌های مناسب را محصول کار مشترک دانست و گفت: رویه بانک‌مرکزی در این زمینه غیرقابل قبول و جزیره‌ای است و با این شیوه کاری از پیش نمی‌رود. پورابراهیمی سپس با اشاره به رشد صادرات در سال‌های پیش از قطع‌شدن این روند در سال‌جاری سخن گفت و رکورد تراز تجاری منفی ۶‌میلیارد دلاری ۶ ماهه نخست را در تاریخ کشور بی سابقه دانست و گفت: این اتفاق به دلیل سیاست‌های اتخاذشده از سوی بانک‌مرکزی است؛ ما با پیگیری سیاست مناسب به مشکلات بیرونی صادرات فائق آمده ایم، اما مشکلات درونی همچنان باقی است و آن را می‌توان با عبارت سرکوب صادراتی خلاصه کرد و پرسید: آیا این به نفع بانک‌مرکزی است که بازگشت ارز با این مشکلات همراه باشد؟ سخنانی که با تشویق فعالان اقتصادی روبه‌رو شد. او با اشاره به‌وجود کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف گفت: وجود این تعداد کارت بازرگانی یک‌بار مصرف و صادرکنندگانی که برای رفع تعهدات ارزی خود با مشکل مواجه هستند، نیازمند تامل بیشتر است و نمی‌توان گفت که فعالیت همه این صادرکنندگان خوشنام که اکنون به مشکل خورده اند به‌خاطر اشکالات خود آن‌ها است. پورابراهیمی افزود: درباره رفع سیاست تعهد ارزی ما در مجلس و هیچ‌کدام از صادرکنندگان به‌دنبال عدم‌پایبندی به تعهدات خود درباره تعهدات ارزی نیستند، اما درباره نحوه بازگشت ارز حاصل از صادرات مشکلاتی وجود دارد. رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به ارتباط کاهش ارزش پول ملی در رشد صادرات گفت: کشور چین به‌صورت خودخواسته با کاهش یک و نیم تا دو‌درصد ارزش پول ملی صادرات را بیست‌درصد افزایش داد و در کشور ما نیز باید از کاهش ارزش پول ملی برای افزایش چند برابری صادرات استفاده کرد، اما از این فرصت به‌درستی استفاده نشده‌است.

کشور‌هایی را که علاقه نداشتند علاقه‌مند کردیم

مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امورخارجه در مراسم روز ملی صادرات اظهار کرد: بسیاری از کشور‌هایی که امروز همسو با کشور هستند در گذشته با ایران همسو نبودند. برای نمونه کشور‌های آسیای‌مرکزی هیچگونه علاقه‌ای به همکاری و رابطه با ایران نداشتند، اما امروز روابط تجاری و اقتصادی با این کشور‌ها برقرار شده‌است. کشور‌های زیادی از اتحادیه آ سه آن، کشور‌های قاره آفریقا و آمریکای‌لاتین امروزه با کشور ایران همکاری دارند و علاقه به ایجاد روابط اقتصادی دارند و این با اقدامات وزارت امورخارجه در ۲ سال‌اخیر محقق شده‌است. او افزود: ارزآوری تنها از طریق صادرات نیست، بلکه از طریق انتقال تکنولوژی، واردات مواد اولیه ارزان‌تر، ترانزیت و صدور خدمات فنی و مهندسی نیز ارزآوری برای کشور محقق می‌شود. صفری ادامه داد: در چند ماه گذشته پروژه‌های بسیار خوبی در کشور‌های همسایه و قاره آفریقا در حوزه خدمات فنی و مهندسی انجام شده‌است. در بخش دانش‌بنیان‌ها تلاش کرده ایم که صدور خدمات فنی توسعه پیدا کند و صدور خدمات فنی و مهندسی از حالت سنتی به دانش‌بنیان‌ها نیز منتقل شده‌است. برای نمونه در آمریکای‌لاتین صدور حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰‌میلیون دلار خدمات فنی و مهندسی را داشته ایم.

معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امورخارجه افزود: ترانزیت عامل بسیار مهمی است و باید برای تسهیل رشد صادرات به بخش ترانزیت توجه ویژه‌ای داشته باشیم. برای عضویت در بریکس تنها یک‌سال است که اقدامات خود را آغاز کرده ایم و شخص رئیس‌جمهور و رایزنی با کشور‌هایی مثل هند، چین و روسیه برای عضویت در بریکس بسیار موثر بود. او با اشاره به اینکه عضویت در شانگ‌های نیز که از سال‌ها پیش اقدام کرده‌بودیم محقق شده و عضویت در این سازمان‌ها در توسعه‌تجارت و صادرات کشور بسیار اثرگذار است، تاکید کرد: بریکس بانکی دارد که بانک‌مرکزی برای خرید سهام این بانک اقدام کرده است و با خرید سهام آن می‌توانیم از این بانک وام دریافت کنیم. علاوه‌بر این استفاده از بانک توسعه اسلامی نیز یکی از ابزار‌های مهمی است که برای توسعه صادرات کشور استفاده از آن در دست اقدام قرار دارد. صفری ادامه داد: قرارداد‌های بسیار خوبی با کشور روسیه برای افزایش همکاری و توسعه روابط اقتصادی منعقدشده‌است. وزارت امورخارجه پیرو دستور رئیس‌جمهور و مقام‌معظم رهبری در توجه به توسعه صادرات و روابط تجاری و اقتصادی در کنار وزارت صمت، بانک‌مرکزی و سایر ارگان‌ها و وزارتخانه‌ها است. برای صادرات سفرای ایران در کشور‌های مختلف همکاری می‌کنند و علاوه‌بر رایزن‌هایی که در کشور‌های مختلف داریم، ۱۳۰ سفیر نیز در کنار صادرکنندگان هستند و هرگونه همکاری که لازم باشد، انجام می‌شود. همچنین وزارت امورخارجه در کنار ارگان‌های مختلف برای همکاری در صدور خدمات و رشد صادرات پیشتاز است. او همچنین با ذکر اینکه مشکل تعهد ارزی مساله‌ای است که باید به‌صورت جداگانه به آن پرداخت، گفت: در مساله بازگشت ارز تمام تلاش ما کمک به بازگشت ارز و تسهیل این روند است. معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امورخارجه با بیان اینکه تحریم‌ها مانع است و دولت هم تلاش می‌کند رفع تحریم کند، اما با همین شرایطی که قبلا می‌گفتند هیچ‌کاری نمی‌شود کرد و صادرات غیرنفتی ما سال‌گذشته به بیش از ۵۴‌میلیارد دلار رسید، اظهار کرد: بانک‌مرکزی نیز توافق‌های بسیار خوبی با کشور‌های مختلف از جمله روسیه و کشور‌های سی آی اس انجام داده‌است تا مشکلات فرآیند نقل و انتقالات مالی نیز رفع شود؛ ضمن اینکه تلاش می‌کند ارتباط مالی را با پیمان‌های پول‌های محلی توسعه دهد.

۱۱ پیشنهاد اتاق برای ارتقای صادرات

اتاق بازرگانی ایران به‌عنوان نماینده اصلی آحاد فعالان اقتصادی بخش خصوصی، به مناسبت گرامیداشت روز ملی صادرات بیانیه‌ای منتشر کرد. در این بیانیه اتاق ایران ۱۱ پیشنهاد در جهت افزایش صادرات غیرنفتی کشور به دولت ارائه کرده‌است. اتخاذ سیاست‌های ارزی شفاف و به دوراز شکل گیری رانت‌های ارزی: شاه کلید توسعه صادرات، سیاست ارزی پیش‌بینی‌پذیر، شفاف و محرک تولیدات صادرات محور است. درواقع، عدم‌شفافیت در سیاست‌های ارزی و تعدد قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های حوزه ارز به خصوص طی یک دهه‌گذشته، برنامه ریزی فعالان اقتصادی را برای تولید و صادرات مختل کرده است؛ به نحوی که جهش‌های نرخ ارز، سختگیری‌های بسیار در روش‌های بازگشت ارز صادراتی بخش خصوصی بدون درنظرگرفتن ویژگی‌های کالایی و محدودیت‌های تحریمی، مداخلات مکرر و بدون برنامه در بازار ارز و قیمت‌گذاری ارز ناشی از صادرات بخش خصوصی، انگیزه و سوددهی بنگاه‌های صادراتی را کاهش داده و محدودیت‌های زیادی را برای صادرکنندگان خوش نام و باسابقه کشور ایجاد‌کرده است که بر این اساس، پیشنهاد مشخص فعالان اقتصادی، سیاستگذاری ارزی بر مبنای نرخ شناور مدیریت شده و ثبات نرخ حقیقی ارز و امکان‌پذیر‌کردن عرضه ارز‌های حاصل از صادرات بخش خصوصی واقعی به صورت توافقی و در تالار جداگانه زیرنظر بانک‌مرکزی بدون تعیین سقف قیمتی است که تجربه هم نشان‌داده معامله ارز صادراتی میان صادرکنندگان و واردکنندگان با نرخ توافقی، علاوه‌بر اینکه مسیر بازگشت ارز صادراتی را تسهیل می‌کند؛ عرضه تضمین شده ارز به بازار را نیز تضمین می‌کند که در این میان، ضروری است بانک‌مرکزی و دولت میان صادرات غیرنفتی منبع محور و غیرمنبع محور از منظر رفع تعهد ارزی، تفکیک قائل شوند.

الزام به اجرای قوانین و دستورالعمل‌های مصوب از سوی کمیته‌های حاکمیتی: اجرای مصوبات کمیته‌های تصمیم‌گیر و بخشنامه‌های هیات‌وزیران از سوی تمامی دستگاه‌های اجرایی لازم الاجرا بوده؛ درحالی‌که متاسفانه مشاهده می‌شود برخی وزارتخانه‌ها و نهاد‌ها ازجمله وزارت امور اقتصادی و دارایی، گمرک جمهوری‌اسلامی ایران و بانک‌مرکزی از اجرای نص صریح قوانین بالادستی و مصوبه کمیته‌های مرتبط که در بستر قانونی و بر اساس مصوبات نهاد‌های حاکمیتی شکل‌گرفته اند، سر باز می‌زنند که نمونه آن، عدم‌اجرای مصوبات کمیته ارزی مبنی‌بر رفع تعهد ارزی از محل ورودموقت، مصالحه‌ریالی و عدم‌استرداد مالیات‌ارزش‌افزوده صادرکنندگان حداکثر پس از یک ماه از تاریخ برگ خروجی بدون هیچ قید و شرطی است؛ درحالی‌که عدم‌اجرای این مصوبات صادرات غیرنفتی را در شرایطی که کشور نیازمند ارز حاصل از صادرات برای تامین نیاز‌های وارداتی است، تضعیف و در برخی مواقع، متوقف کرده‌است.

عدم‌تکمیل سامانه‌ها و زیرساخت‌های مصوب از سوی برخی دستگاه‌های دولتی: عدم‌اتصال سامانه‌های مرتبط با گمرک، بانک‌مرکزی و سامانه جامع تجارت به اطلاعات صادرکنندگان مشکلات عدیده‌ای را به‌وجود آورده که منجر به تعلیق کارت‌های بازرگانی صادرکنندگان و عدم‌رعایت سقف ۵۰۰‌هزار دلار مجاز صادرات برای کارت‌های بازرگانی شده که برای اولین‌بار صادر شده‌اند؛ درحالی‌که به‌دلیل عدم‌اتصال این سامانه ها، برخی دستگاه‌های دولتی مجبور به اعمال یک قانون برای تمام صادرکنندگان می‌شوند تا بخش کوچکی از دارندگان کارت‌های بازرگانی را کنترل کنند.

کاهش محدودیت‌های پولی و بانکی: یکی از محدودیت‌های جدی بر سر راه صادرکنندگان کشور در شرایط تحریمی، محدودیت‌های پولی و بانکی است. این شرایط باعث‌شده است دسترسی به نظام پولی، بانکی و بیمه‌ای بین‌المللی محدود و پرهزینه شود و شرکت‌های ایرانی در مبادله با شرکای خارجی با چالش‌های جدی مواجه شوند. در این میان، عدم‌همکاری بانک‌های خارجی در نقل‌وانتقال پول به کشور، بازگشت ارز حاصل از صادرات را دشوار و پرهزینه ساخته است.

طبعا برای آنکه صادرات ایران نقش درخور توجهی در زنجیره ارزش منطقه‌ای و جهانی داشته‌باشد، رفع موانع و محدودیت‌های تحریمی همواره باید در دستور کار باشد؛ اما در کوتاه مدت انعقاد و تعمیق موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی و آزاد با اولویت کشور‌های همسایه و استفاده از سازوکار‌های تهاتری با محوریت بخش خصوصی و به صورت مویرگی می‌تواند برخی محدودیت‌ها را کاهش دهد.

مدیریت واحد و یکپارچه در امر تجارت: یکی از معضلات بخش تجارت تعدد دستگاه‌های درگیر و عدم‌مدیریت یکپارچه در این حوزه است. بررسی‌های اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد بر اساس قوانین مصوب در کشور، ۴۴ دستگاه به صورت مستقیم و غیرمستقیم درگیر امر مدیریت تجارت هستند که بعضا صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های متناقض و متضاد از سوی آنها، مشکلات بسیاری را ایجاد‌کرده است. در کشور‌های موفق که تجارت خارجی آن‌ها رشد قابل‌توجهی داشته، سازمانی واحد و صاحب اختیارات گسترده در حوزه تجارت خارجی به لحاظ سیاستگذاری و اجرایی، این امور را بر عهده دارند. پیشنهاد مشخص اتاق ایران یکپارچه‌سازی امور مربوط به تجارت خارجی ذیل یک سازمان یا وزارتخانه و مکلف‌شدن تمام دستگاه‌ها به پیروی از آن است.

مدیریت کارآمد گذرگاه‌های مرزی: موضوع مدیریت گذرگاه‌های مرزی در شرایطی که دولت محترم توسعه‌تجارت با همسایگان را در اولویت تجاری خود قرار داده، بسیار اهمیت پیدا کرده‌است. درواقع، این مدیریت یکپارچه و حذف متولیان و کنترل‌های موازی، منجر به هماهنگی بین سازمان‌های مستقر در پایانه‌های مرزی و ارتقای کارآمدی خواهد شد. همچنین سایر سیاست‌های پیشنهادی دولت به این شرح است:

ـ توقف قیمت‌گذاری دستوری و ممنوعیت وضع هرگونه محدودیت مقداری بر صادرات محصولات صنعتی و کشاورزی به بهانه کنترل قیمت‌های داخلی و تنظیم بازار داخلی.

ـ افزایش سرمایه صندوق ضمانت صادرات ایران سالانه به میزان ۱۰‌درصد از محل منابع صندوق توسعه ملی، فروش اموال مازاد دولت و تخصیص منابع حاصله برای تامین مابه التفاوت نرخ‌های اعتباری و گسترش پوشش بیمه‌ای در کشور‌های هدف برای صادرات کالا و خدمات، به‌ویژه صادرات خدمات فنی و مهندسی.

ـ برقراری دوباره پرداخت هدفمند جوایز صادراتی و اختصاص ۱۰‌درصد از درآمد حاصل از عوارض و حقوق گمرکی به‌عنوان جوایز صادراتی و پوشش‌ریسک صادرکنندگان.

ـ در راستای تقویت نقش بخش‌خصوصی در دیپلماسی تجاری، امکان حضور تجار بخش‌خصوصی به‌عنوان رایزن بازرگانی افتخاری در خارج از کشور فراهم شود.

ـ مجوز بر گزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی و تخصصی داخلی و خارجی به اتاق‌های سه گانه کشور شامل اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی ایران، اتاق تعاون مرکزی و اتاق اصناف ایران داده شود.

منبع: دنیای اقتصاد