فرصت‌ها و چالش‌های ۳ تریلیون دلاری معادن افغانستان

به گزارش می‌متالز، کیوان جعفری طهرانی، تحلیلگر ارشد بازار‌های جهانی در رابطه با آخرین وضعیت معادن افغانستان گفت: برای همه مشخص است افغانستان یک کشور معدن خیز با پتانسیل بالا است و از زمان اشغال افغانستان توسط شوروی سابق در سال ۱۹۷۹ میلادی، شاهد هستیم در طول ۴۵ سال گذشته فارغ از ۲ سال اخیر حضور طالبان، به دلیل تنش‌های سیاسی و عدم امنیت، بخش معدن افغانستان نتوانسته است به درستی توسعه پیدا کند.

تحلیلگر ارشد بازار‌های جهانی معدن و صنایع معدنی گفت: مطالعات زیادی در زمان شوروی سابق بر روی ذخایر معدنی افغانستان انجام شده بود و در آن زمان امکانات کامپیوتری وجود نداشت و خیلی از نقشه‌های زمین شناسی معادن افغانستان به صورت برگه‌های کالک توسط مهندسان شوروی تهیه شده بود. در دور اولی که طالبان در سال ۱۹۹۶ به قدرت رسید، خیلی از این اطلاعات منهدم شدند و از بین رفتند و فقط تعداد محدودی از این اطلاعات به صورت خودجوش توسط کارشناسان و دلسوزان افغانستانی در دیوار منازل و زیر ساختمان‌ها و در محل‌های خاصی دفن شدند تا از بین رفتن آن جلوگیری شود و این اطلاعات بعد‌ها کمک زیادی در حوزه معدن در زمان حضور آمریکایی‌ها در سال ۲۰۰۱ داشت و خود آمریکایی‌ها نیز برای هر شیت نقشه مبلغی را به عنوان پاداش تعیین کرده بودند تا این اطلاعات به دست آن‌ها برسد؛ بنابراین دیوار منازل شکافته شد و عده‌ای این نقشه‌ها را به آمریکایی‌ها برای اطلاعات تکمیلی تحویل دادند و سازمان زمین شناسی آمریکا ارزیابی تکمیلی از معادن افغانستان انجام داد و اعداد و ارقام نجومی به ویژه بعد از سال ۲۰۱۰ انتشار یافت که افغانستان بالغ بر ۳ تریلیون دلار ذخیره قطعی معدنی دارد و این اعداد بدون در نظر گرفتن ذخایر قطعی عظیم لیتیوم در افغانستان است. لازم به ذکر است در زمان اشغال افغانستان توسط آمریکایی‌ها چنین هم افزایی و تقاضای بالای جهانی برای لیتیوم، چون زمان حال وجود نداشت و به نوعی اولویت اول نبوده است بنابراین اگر این ذخایر هم اضافه می‌شد قطعا میزان ذخایر افغانستان به بالغ بر ۳۵۰۰ میلیارد دلار هم می‌رسید. فرصت‌های بسیار زیادی در حوزه معدن افغانستان وجود دارد و مهمترین عاملی که باعث عدم بهره‌برداری صحبح در این حوزه شده است، در اولویت اول عدم امنیت کافی، در اولویت دوم عدم ثبات قوانین و در اولویت سوم بحث قاچاق این منابع بوده است که بار‌ها در طول ۳ دهه گذشته به صورت غیر حرفه‌ای استخراج و به خارج از کشور صادر شده است.

وی افزود: قدیمی‌ترین کشوری که در بحث معدن افغانستان فعال بوده یک شرکت بزرگ دولتی چین بنام Metallurgical Corporation of China می‌باشد که در سال ۲۰۰۷ با عقد قراردادی به مبلغ ۴ میلیارد دلار با دولت وقت، اکتشاف و استخراج از معدن مس عینک را آغاز کرد. معدن مس عینک در ۵۳ کیلومتری جنوب شرق کابل در ایالت لوگر قرار گرفته است و بزرگترین ذخیره مس افغانستان با ذخیره قطعی ۶۹۰ میلیون تن با عیار ۱٫۶۵ درصد است. فعالیت این شرکت تا سال ۲۰۱۳ ادامه داشت تا اینکه حمله و تهدیدی از جانب داعش و نیرو‌های نظامی مستقل به کمپ معدنی چینی‌ها در ایالت لوگر اتفاق افتد و باعث شد چینی‌ها فعالیت خود را عملا متوقف کنند.

جعفری طهرانی در رابطه با بازدید میدانی خود از دو غول بزرگ معدنی افغانستان گفت: در سال‌های ١٣٨٢ و ١٣٩٣ از معادن مس عینک در ایالت لوگر و سنگ آهن حاجی گک در ایالت بامیان بازدید داشته ام. معدن حاجی گک نه تنها بزرگترین معدن سنگ آهن افغانستان بلکه بزرگترین معدن سنگ آهن بکر آسیا وهمچنین دومین ذخیره بزرگ سنگ آهن و مواد معدنی دنیا است. این معدن با ذخیره قطعی ۱٫۸ میلیارد تن با عیار ۶۲% در ارتفاع ۳۸۰۰ متری و به عبارتی تقریباً در نصف ارتفاع قله اورست قرار گرفته است. این معدن در مرکز افغانستان در استان بامیان در ۱۳۰ کیلومتری غرب کابل قرار دارد. این ذخیره سنگ آهن در ۱۶ ناحیه مختلف امتداد یافته و شامل ۵ کیلومتر طول، ۳۸۰ متر عرض و ۵۵۰ متر عمق می‌باشد. ۸۰% این ذخیره سنگ آهن مگنتیت، پیریت و کالکوپیریت و مابقی ۲۰% هماتیت می‌باشد. معدن حاجی گک همچنین دارای مقادیر متنابهی ماده معدنی تیوبیوم می‌باشد که در ساخت فولاد فوق هادی از آن استفاده می‌شود.

این فعال معدنی بیان کرد: بر اساس قرارداد همکاری که بین دولت افغانستان و کنسرسیوم هندی به رهبری شرکت SAIL در سال ۲۰۱۲ به امضا رسید، ۷ عضو این کنسرسیوم که تحت نام AFISCO (کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان) شناخته می‌شدند عملیات استخراج و بهره‌برداری از ۳ معدن از ۴ معدن سنگ آهن حاجی گک را طی مناقصه‌ای به عهده گرفتند. کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان قرار بود کنار بهره‌برداری از معدن سنگ آهن حاجی گک نسبت به تاسیس یک کارخانه فولاد در ۲ فاز ۳٫۱ میلیون تنی و مجموعا” ۶٫۲ میلیون تن و همچنین ایجاد یک نیروگاه برق ۸۰۰ مگاواتی جهت تغذیه کارخانجات فولاد مذکور کلاً به ارزش ۱۰٫۸ میلیارد دلار اقدام نماید. هر چند جهت جلوگیری از آسیب پذیری این پروژه توافق گردید فاز نخست فولادسازی در مقیاس بین ۱٫۲ تا ۱٫۵ میلیون تن و نیروگاه برق با ظرفیت ۱۲۰ مگاوات و با سرمایه‌گذاری ۲٫۹ میلیارد دلار اجرا گردد و سپس با افزایش ظرفیت به ۳٫۱ میلیون تن فاز اول تکمیل و متعاقبا” فاز دوم با ظرفیت مشابه ایجاد گردد. خوراک معادن ۱، ۲ و ۳ سنگ آهن حاجی گک برای تغذیه ۴۰ سال کارخانجات فولاد ۶٫۲ میلیون تنی کافی بود. جالب است که بدانید در مناقصه انجام شده در ماه نوامبر ۲۰۱۱ جهت استخراج و بهره‌برداری از معادن سنگ آهن حاجی گک، شرکت‌های “سنگ آهن گل گهر” و “بهین صنعت دیبا” نیز از ایران حضور داشتند، ولی به دلیل فشار‌های آمریکا در مرحله ارزیابی مورد تایید قرار نگرفتند.

طهرانی افزود: سومین کشور سرمایه‌گذار در بخش معدنی افغانستان از کانادا بوده است. معدن شماره ۴ سنگ آهن حاجی گک با سرمایه‌گذاری ۳٫۸ میلیارد دلار به شرکت کانادایی KILO GOLD MINES واگذار شده بود. بدین ترتیب کل حجم سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذاران خارجی در معادن سنگ آهن ۱، ۲، ۳ و ۴ حاجی گک بالغ بر ۱۴٫۶ میلیارد دلار بوده است هر چند به علت ترک سرمایه‌گذاران خارجی عملا پروژه معدن حاجی گک از سال ۲۰۱۵ متوقف شد. جهت تکمیل مطالب لازم به ذکر است معدن سنگ آهن حاجی گک را دوقلوی معدن سنگ آهن کودرموخ در ایالت بنگلور هند می‌دانستند. هر چند معدن سنگ آهن کودرموخ که قبل از انقلاب ۵۰ درصد آن در تملک دولت ایران جهت تامین خوراک آینده فولاد خوزستان بود، در سال ۲۰۰۷ میلادی به علت مسائل زیست محیطی تعطیل شد، هر چند هیچ وقت ایران نتوانست بعد از انقلاب از سنگ آهن غنی این معدن بهره‌برداری کند و در همان زمان سهم ایران با مبلغ ناچیزی به طرف هندی واگذار شد.

وی خاطرنشان کرد: هندی‌ها تا سال ۲۰۱۴ در معدن سنگ آهن حاجی گک حضور داشتند و به دلیل مسائل امنیتی و حمله به مهمانسرای هندی‌ها در کابل، فعالیتشان بطور کلی در افغانستان متوقف شد. به طور کلی چینی‌ها و هندی‌ها و کانادایی‌ها در گذشته در معادن افغانستان فعالیت داشته اند گرچه در دوره‌ای در اسفند ۱۳۹۹ نیز شرکت استرالیایی فورتسکیو (FMG) با اشرف غنی قراردادی برای بهره‌برداری از معادن افغانستان از جمله سنگ آهن و لیتیوم امضا کرد که از زمان حضور طالبان در تابستان ۱۴۰۰ این پروژه نیز متوقف شد.

جعفری طهرانی در ادامه گفت: نقش حضور ایران در تاریخچه معدنی افغانستان یک حضور مناقصه‌ای در معدن سنگ آهن حاجی گک بوده است که در بالا به آن اشاره شد و این علاقه مندی در بیش از ۱۵ الی ۲۰ سال گذشته همیشه وجود داشته است. یکی از بحث‌هایی که در رابطه با حضور هندی‌ها در افغانستان مطرح بوده (هندی‌ها خود ذخایر زیادی سنگ آهن هماتیتی نیز دارند) به دلیل وجود سنگ آهن مگنتیتی حاجی گک بوده است و قرار بود یک خط راه آهن از محل این معدن تا مرز زرنج در ایران به طول ۴۵۰ کیلومتر با سرمایه‌گذاری هندی‌ها و نیز خط ریل دومی از زرنج تا بندر چابهار بهمین طول از محل مطالبات ایران بابت صادرات نفت در زمان آقای احمدی نژاد که پول ایران در یوکوبانک قرار داشت، کشیده شوند و از این طریق این معدن به جای ترانزیت زمینی از طریق پاکستان، از طریق ایران به دریا متصل شود. اتفاقات زیادی از جمله حضور طالبان و دست یابی هندوستان به ذخایر جدید مگنتیت در سال ۲۰۲۰ (افزایش ذخیره قطعی سنگ آهن هند از ۲۲ میلیارد تن به ۳۳ میلیارد تن) باعث شد این خطوط ریلی به سرانجام نرسند. هندی‌ها در سال ۲۰۱۷ طرح جامع و هدف گذاری تولید ۳۰۰ میلیون تن فولاد در افق ۲۰۳۰ را برنامه ریزی کردند که با تمسخر بسیاری از فعالین این صنعت روبه رو گردید که چطور می‌توان به ۴ برابر تولید فعلی (در آن زمان تولید فولاد هند حدود ۷۸ میلیون تن بوده است) با این ذخایر سنگ آهن دست پیدا کرد، ولی امروزه شاهدیم هندوستان با پشت سر گذاشتن آمریکا و ژاپن، با تولید ۱۲۰ میلیون تن در سال رتبه دوم جهانی تولید فولاد را به خود اختصاص داده است. هند در ادامه برنامه جاه طلبانه خود برای تولید فولاد، طرح جامع دومی نیز در سال ۲۰۴۷ برای تولید ۵۰۰ میلیون تن فولاد در سال را اعلام کرده است و برای تولید این حجم از فولاد نیاز به سنگ آهن دارد و برای تحقق این هدف مطالعات گسترده‌ای انجام داد و به ذخایر جدیدی دست پیدا کرد و باعث شد ذخایر افغانستان دیگر برای هندی‌ها جالب توجه نباشد و متعاقبا هندی‌ها علاقمندی خود را جهت سرمایه‌گذاری در بندر چابهار از دست دادند. در این حوزه نمی‌توان با اخبار فیک و غیرواقعی تحلیل درستی انجام داد و باید واقعیت‌های داخلی کشور‌ها نیز بررسی شود.

جعفری طهرانی در پایان افزود: در افغانستان یک پهنه معدنی به نام غوریان وجود دارد که امروزه به ۴ پهنه معدنی تقسیم شده است و در مزایده‌ای که اخیرا برگذار شده است حدود ۶۰ شرکت ایرانی و خارجی که اغلب خارجی بودند در این مزایده شرکت کردند. لازم به توضیح است که معدن غوریان در استان هرات قرار دارد و این خبر‌هایی که در رسانه‌ها مطرح می‌شود که ذخیره سنگ آهنی که در سنگان وجود دارد مقدار کمی است و بیشترین ذخیره، آن طرف مرز در افغانستان وجود دارد صحیح نمی‌باشد. بزرگترین معدن سنگ آهن افغانستان با عیار بالا، معدن حاجی گک است که فاصله بسیار زیادی با ایران دارد که از نظر عیار و ذخیره متفاوت است. در دوره‌ی کرونا بازار جهانی تشنه زغال سنگ شد و کشور‌هایی مانند هندوستان و چین تولید زغال سنگ خود را افزایش دادند و افغانستان ذخایر خوب زغال سنگ در این کشور دارد و به پاکستان صادرات انجام می‌داد. ولی در زمان حضور طالبان عوارض صادراتی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ دلار در تن وضع گردید که باعث شد این تجارت متوقف شود. عدم ثبات قوانین سیاسی و اقتصادی و به رسمیت نشناختن طالبان توسط کشور‌ها از مشکلات مهم سرمایه‌گذاران در کشور افغانستان است.

منبع: فولادبان