فرونشست زمین و پدیده لوله‌زایی در دشت یزد-اردکان

‌می‌متالز - یکی از شاخص‌ترین پدیده‌های لوله‌زایی ناشی از فرونشست زمین در ایران، فرونشست تجمعی حدود ۲ متری است.

به گزارش می‌متالز، مهم‌ترین پهنه فرونشستی زمین در استان یزد، در مسیر بین یزد- اردکان واقع می‌شود. این پهنه فرونشستی به‌طور تقریبی دارای طولی معادل ۱۰۰ کیلومتر و عرض بیشینه آن در قسمت‌های مرکزی زون فرونشستی، حدود ۱۵ کیلومتر است.

بیشینه مقدار نرخ سالانه فرونشست زمین در این پهنه ۱۴ سانتی‌متر در سال گزارش شده است (سازمان نقشه‌برداری کشور). این مسیر از سمت جنوب شرقی از جنوب یزد شروع (کمابیش در امتداد بزرگراه یزد – اردکان) و در ادامه از شاهدیه، زارچ، اشکدز عبور کرده و در محل تلاقی بزرگراه یزد- اردکان و بزرگراه کنارگذر حلقوی اردکان (در جنوب شرقی میبد) به بیشینه مقدار خود می‌رسد (۱۴ سانتی‌متر در سال). شهر‌های میبد، بفروئیه، اردکان و در نهایت احمد‌آباد در شمال غربی‌ترین حد این پهنه فرونشستی از جمله سکونت‌گاه‌های واقع در پهنه فرونشستی یزد-اردکان است.

طبق تصویر، یکی از شاخص‌ترین پدیده لوله‌زایی ناشی از فرونشست زمین در ایران است که فرونشست تجمعی حدود ۲ متری را نشان می‌دهد. بر اساس اطلاعات موجود، نرخ چند سال اخیر فرونشست زمین در نقطه چاه مشاهده‌ای که عکس آن نشان داده شده، ۱۰ سانتی‌متر بر سال برآورد شده است.

طبق اعلام آب منطقه‌ای یزد، سطح ایستابی در محل چاه مشاهده‌ای که دچار لوله‌زایی شده است. در سال ۱۳۵۲ (زمان حفر چاه پیزومتری)، ۳۳ متر بوده که در سال ۱۴۰۲ سطح آب در این منطقه با افتی معادل ۴۳ متر در طول ۵۰ متر، به عدد ۷۶ متری رسیده است (افت سالانه ۸۶ سانتی‌متر در سال).

اگر میزان فرونشست تجمعی ۲ متر فرض شود، در این حالت، نرخ فرونشست متوسط سالانه حدود ۴ سانتی‌متر در سال در نقطه چاه مشاهده‌ای خواهد بود.

از آنجا که در رخداد فرونشست زمین، لوله چاه همراه لایه‌های سطحی در برگیرنده آن، پائین رفته و به‌ طور کامل در نقطه ارتفاعی سابق خود ثابت نمی‌ماند، لذا تخمین‌زده می‌شود که فرونشست تجمعی زمین بیش از ۲ متر باشد. همان طور که اشاره شد؛ در سال‌های اخیر نرخ فرونشست زمین در مختصات نقطه چاه، ۱۰ سانتی‌متر در سال گزارش شده است.

از این رو بدیهی است طی سال‌های شروع افت سطح آب و به تبع آن فرونشست زمین، نرخ فرونشست زمین کمتر از ۱۰ سانتی‌متر بوده است و لذا با تقریب می‌توان فرونشست تجمعی نقطه چاه مشاهده‌ای (شکل نشان داده شده)، حدود ۴ متر تخمین زد که معرف نرخ فرونشست متوسط سالیانه حدود ۸ سانتی‌متر در سال خواهد بود.

بخشی از این مقدار کل فرونشست زمین لوله چاه همراه لایه‌های زمین پائین رفته و بخشی دیگر به دلایل جنس لایه‌ها، نحوه اتصال لوله جداره با زمین اطراف، کیفیت گراول پکینگ و ... به صورت لوله‌زائی (حدود ۲ متر) خود را نشان داده است.

علی بیت‌الهی - رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی

منبع: خبرگزاری تسنیم