سهم اندک تجدیدپذیر‌ها از تولید برق

به گزارش می‌متالز، بررسی‌ها نشان می‌دهد در انتهای سال ۲۰۲۳ مشارکت منابع تجدیدپذیر در تولید برق ایالات‌ متحده آمریکا به بیش از ۲۰‌ درصد رسیده است. در این سال اگرچه همچنان سهم تجدیدپذیر‌ها از کل تامین انرژی اروپا کمتر از ۲۰‌ درصد بوده، اما سهم این منابع در تامین برق این منطقه به بیش از ۴۰ درصد رسیده است. در سال ۲۰۲۳ برق مصرفی چین نسبت به سال ۲۰۲۲ بیش از ۶.۵‌ درصد افزایش داشته و حدود ۶۰ درصد از نیازمندی برق این کشور از طریق نیروگاه‌های مبتنی بر سوخت زغال‌سنگ و بیش از ۱۵ درصد آن توسط منابع خورشیدی و بادی تامین شده است. همچنین در انتهای سال ۲۰۲۳ مجموع مشارکت منابع تجدیدپذیر در تولید برق ژاپن حدود ۲۵‌درصد بوده که ۵ درصد از میانگین جهانی کمتر است. این میزان برای کره‌جنوبی نیز حدود ۱۵‌ درصد برآورد شده است.

ابزار‌های جذب سرمایه در حوزه تجدیدپذیر

مهم‌ترین ابزار‌های فعلی مورد استفاده در ایران به منظور جذب سرمایه در حوزه تجدیدپذیر عبارتند از ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش بنیان، ایجاد سازوکار تهاتر انرژی صنایع، خرید برق تضمینی توسط دولت مطابق ماده ۶۱ قانون اصلاح الگوی مصرف، ظرفیت ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر، امکان استفاده از بورس انرژی، ایجاد تعهد برای ادارات و نهاد‌های عمومی، ایجاد اولویت صادرات تجدیدپذیر و همچنین تسریع و تسهیل صدور مجوز‌های مرتبط برای سرمایه‌گذاران و صاحبان پروژه‌های تجدیدپذیر. ‎

بر اساس بررسی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، آمار منتشرشده در انتهای سال ۲۰۲۳، نشان می‌دهد که ایران دارای ۱۱۵۰ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر است که ۳۳‌درصد آن توربین بادی، ۵۶‌ درصد پنل خورشیدی، ۹‌ درصد برق‌آبی (کوچک مقیاس) و ٢‌ درصد نیز سایر منابع تجدیدپذیر است. ضمن اینکه حدود ۱۳ هزار واحد پنل خورشیدی کوچک‌ مقیاس نصب‌شده بر بام ساختمان‌های مسکونی، اداری و صنعتی درکل کشور به ثبت رسیده است. به طور کلی روش سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران در هفت مدل طبقه بندی می‌شود.

در صنایع با دیماند بالای یک‌مگاوات (ماده یک قانون جهش تولید دانش‌بنیان): مطابق این ماده، واحد‌های صنعتی با قدرت مصرفی بیش از یک مگاوات مکلف هستند از سال ۱۴۰۲ سالانه یک درصد و تا سال پنجم حداقل به میزان ۵ درصد از برق مصرفی خود را از طریق احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر تامین کنند. توانیر موظف است در هر دوره میزان برق تولیدی تجدیدپذیر را قرائت کرده و از برق مصرفی مشمول کسر کند و در صورت کسری تولید، مابه التفاوت را با تعرفه تجدیدپذیر محاسبه و از مشترک مطالبه کند. به بیان دیگر، در صورت عدم‌رعایت حداقل میزان تولید تجدیدپذیر، واحد صنعتی باید برای خرید برق معادل کسری تولید خود هزینه بسیار بیشتری بپردازد. این موضوع باعث افزایش رغبت صنایع به استفاده از انرژی‌های پاک در ایران خواهد شد.

احداث نیروگاه تجدیدپذیر با استفاده از سازوکار تهاتر انرژی صنایع (سیاست خودتامین): ناترازی برق و گاز ایجادشده طی سال‌های اخیر، صنعتگران را در فصول گرم و سرد سال با چالش جدی مواجه کرده است. به همین دلیل، وزارت نیرو برای حل این چالش اقدام به تهاتر برق تولیدی نیروگاه‌های تجدیدپذیر با مشارکت صنایع پرمصرف کرده است. بر این اساس صنایعی که در هر نقطه از کشور نیروگاه تجدیدپذیر احداث کنند، به میزان برق تولیدشده در این نیروگاه‌ها (در بازه زمانی ٨ تا ٢٤) و به درخواست خود، برق پایدار در محل مصرف دریافت خواهند کرد که این برق مشمول قطع و محدودیت شبکه نخواهد شد.

خرید تضمینی برق از طریق ماده یک قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی: سرمایه‌گذاران که قصد تاسیس نیروگاه با توان کمتر از یک‌مگاوات را دارند می‌توانند از طریق ماده ۶۱ برق خود را به مدت ۲۰ سال با نرخ مشخص ریالی (که برحسب نرخ تورم متغیر خواهد بود) به دولت بفروشند. البته این سرمایه‌گذاران باید زمین شخصی داشته باشند و از منابع طبیعی به آنها زمینی داده نمی‌شود. این طرح حتی شامل نیروگاه‌های کوچک با ظرفیت کمتر از ۲۰ کیلووات نیز خواهد شد و بنابراین مناسب اشخاص حقیقی و شرکت‌های کوچک نیز خواهد بود.

استفاده از ظرفیت ماده ١٢ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر: سرمایه‌گذاران می‌توانند در مناقصات از پیش تعیین‌شده ساتبا شرکت کنند و در صورت برنده شدن در مناقصه، برق تولیدی خود را با قیمت حداکثر ۶.۹ سنت به فروش برسانند. این خرید حداقل به مدت ۶ سال به طول خواهد انجامید. افرادی هم که زمین شخصی با کاربری صنعتی دارند، می‌توانند بدون مناقصه در زمین خود از این ماده قانونی استفاده کنند. طبق این طرح، دولت مکلف است به سرمایه‌گذارانی که کالا یا خدمات ارائه شده آنها موجب صرفه‌جویی سوخت می‌شود، میزان سوخت صرفه‌جویی شده را تا سقف اصل و سود سرمایه‌گذاری پرداخت کند. در صورت درخواست سرمایه‌گذار، امکان دریافت کل ارزش سوخت صرفه‌جویی‌شده طی مدت چهارسال در ازای ارائه تضامین لازم امکان‌پذیر است. پس از طی دوره شش ساله، سرمایه‌گذار می‌تواند از برق تولیدی خود مطابق مقررات جاری وزارت نیرو منتفع شود. با توجه به تضامین لازم و حجم سرمایه‌گذاری بالا، این طرح بیشتر مناسب اشخاص حقوقی است.

احداث نیروگاه تجدیدپذیر برای تامین برق مراکز استخراج رمزارز: استخراج رمزارز‌ها با استفاده از تعرفه‌های برق یارانه‌ای اعم از تعرفه برق خانگی، صنعتی، کشاورزی و تجاری غیرقانونی است؛ زیرا در ایام اوج مصرف باعث افزایش احتمال خاموشی صنایع می‌شود. به‌منظور احداث این مراکز باید از وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران مجوز‌های لازم اخذ شود که یکی از این مجوز‌ها در خصوص نحوه تامین انرژی مزارع استخراج رمزارز است. در این روش، سرمایه‌گذار می‌تواند به میزان ۲۰ درصد از ظرفیت توان نیروگاه خورشیدی، اقدام به نصب دستگاه‌های استخراج رمزارز کند.

امکان استفاده از بورس انرژی: فروش برق تولیدی نیروگاه‌های تجدیدپذیر در تابلوی بورس سبز امکان‌پذیر است و سرمایه‌گذاران می‌توانند با احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر، برق تولیدی خود را در بورس به فروش برسانند. قیمت این برق در بورس متغیر بوده و بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. با توجه به کمبود برق در کشور و پیش‌بینی شرایط سیاسی و اقتصادی آینده، این روش می‌تواند سودآوری بالایی داشته باشد. در این بین فروش نقدی برق تولیدی، انجام معاملات شفاف، ایجاد فضای رقابتی سالم میان نیروگاه‌های بخش خصوصی و دولتی، تضمین خرید برق از نیروگاه‌ها و امکان فروش عادلانه انرژی در بورس از جمله مزایای مهمی است که می‌تواند در مورد جذابیت این بازار در مقایسه با بازار عمده‌فروشی برای صنعت نیروگاهی، به‌ویژه نیروگاه‌های بخش خصوصی ایفای نقش کند.

تعهد ادارات دولتی و نهاد‌های عمومی: مطابق این طرح، ساختمان‌های دولتی و نهاد‌های عمومی باید ۲۰‌درصد برق مصرفی خود را در عرض چهار سال (هر سال ۵ درصد اضافه می‌شود) از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کنند؛ در غیر‌این صورت مشمول جریمه به نرخ انرژی‌های تجدیدپذیر می‌شوند.

علاوه بر تصویب طرح‌های بالا، مهم‌ترین اقدامات دولت ایران طی سال‌های اخیر به منظور حفظ پویایی بازار انرژی تجدیدپذیر عبارتند از: افزایش نرخ خرید تضمین شده برق، ایجاد امکان تغییرات نرخ خرید تضمین‌شده برق برحسب تورم و تسریع در تسویه بدهی‌های پیشین با صاحبان پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر. همچنین ایجاد سازکار‌های قانونی لازم به‌منظور انتقال سرمایه از بخش فسیلی به تجدیدپذیر با طرح‌هایی نظیر صدور حواله گاز که به معنای تخصیص منابع مالی معادل میزان گاز صرفه جویی‌شده با استفاده از منابع پاک انرژی است، توانسته است سرمایه ورودی به بخش تجدیدپذیر را تقویت کند. علاوه بر این، مجوز صادرات برق در زمان‌های غیر‌پیک با اولویت تجدیدپذیر‌ها صادر شده است که پیش‌بینی می‌شود میزان سوخت صرفه‌جویی‌شده را تا سقف اصل و سود سرمایه‌گذاری پرداخت کند. در صورت درخواست سرمایه‌گذار، امکان دریافت کل ارزش سوخت صرفه‌جویی شده طی مدت سال در ازای ارائه تضامین لازم امکان‌پذیر است. پس از طی دوره شش ساله، سرمایه‌گذار می‌تواند از برق تولیدی خود مطابق مقررات جاری وزارت نیرو منتفع شود. با توجه به تضامین لازم و حجم سرمایه‌گذاری بالا، این طرح بیشتر مناسب اشخاص حقوقی است.

میزان سرمایه‌گذاری جهانی روی انرژی‌های تجدیدپذیر

در پایان سال ۲۰۲۴ برای نخستین بار سرمایه‌گذاری جهانی روی انرژی‌های تجدیدپذیر از ۲ هزار میلیارد دلار فراتر خواهد رفت. بیش از ۸۰‌درصد سرمایه‌گذاری سالانه در حوزه منابع پاک انرژی توسط چین، آمریکا و اتحادیه اروپا انجام شده است. همچنین در پایان سال ۲۰۲۴ بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار برای توسعه و نصب سامانه‌های پنل خورشیدی در جهان هزینه خواهد شد که برای نخستین بار از مجموعه سرمایه‌گذاری‌ها برای سایر فناوری‌های تجدیدپذیر فراتر خواهد رفت. طی سال‌های اخیر حدود ۴۹‌درصد سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه فناوری‌های تجدیدپذیر روی انرژی خورشیدی و ۳۵‌درصد روی انرژی بادی بوده است و پیش‌بینی می‌شود این روند تا ۲۰۳۰ ادامه یابد.

مطابق آمار منتشرشده توسط آژانس بین‌المللی انرژی، امروزه میزان کل سرمایه‌گذاری جهانی در انرژی‌های پاک تقریبا دوبرابر انرژی‌های فسیلی است. این آمار نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۴، حدود ۷۷۰ میلیارد دلار در حوزه نصب نیروگاه‌های تجدیدپذیر، حدود ۴۵۰ میلیارد دلار برای توسعه خطوط انتقال و ذخیره سازی انرژی تجدیدپذیر، حدود ۶۷۰‌هزار میلیارد دلار در حوزه بهبود بازدهی انرژی و مصرف نهایی، حدود ۸۰ میلیارد دلار جهت توسعه استفاده از انرژی هسته‌ای و حدود ۳۰ میلیارد دلار نیز برای توسعه سوخت‎‌های پاک مانند سوخت‌‍های مبتنی بر زیست‌توده صرف شده است؛ بنابراین تنها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۲‌هزار میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی تجدیدپذیر انجام شده است. در حالی که مجموع سرمایه‌گذاری جهانی روی انرژی‌های فسیلی حدود ۱۱۰۰ میلیارد دلار بوده است. مقدار کل سرمایه گذاری جهانی در حوزه انرژی برای اولین بار در سال ۲۰۲۴ از ۳ هزار میلیارد دلار فراتر رفته که بیش از ۲‌هزار میلیارد دلار آن به فناوری‌ها و زیرساخت‌های انرژی پاک اختصاص یافته است.

اما نبود توازن جعرافیایی در میزان سرمایه‌گذاری کشور‌ها روی انرژی‌های پاک چشمگیر بوده است.

کشور‌های چین، ایالات‌ متحده آمریکا و کشور‌های عضو اتحادیه اروپا عمده سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های پاک را انجام داده اند و سهم کشور‌های جهان نسبت به آنها بسیار کم بوده است. به عبارت دیگر بازار‌های نوظهور و اقتصاد‌های در حال توسعه غیر از چین، تنها حدود ۱۵‌درصد از سرمایه‌گذاری‌های جهان در حوزه انرژی پاک را شامل می‌شوند. ضمن اینکه با مقایسه روند سرمایه‌گذاری بین سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۴ می‌توان دریافت که کشور‌های مذکور روند رو به رشد قابل ملاحظه‌ای طی پنج‌سال گذشته در افزایش سرمایه‌گذاری‌بر انرژی‌های پاک داشته اند، در حالی که در سایر مناطق جهان عمدتا این روند افزایشی چشمگیر نبوده است.

مقایسه روند جهانی سرمایه‌گذاری روی منابع انرژی تجدیدپذیر و فسیلی 

طی سال‌های اخیر اگرچه سرمایه‌گذاری روی تولید برق از منابع فسیلی تقریبا ثابت بوده است،، اما سرمایه‌گذاری روی تولید سوخت فسیلی رو به افزایش است. تا انتهای سال ۲۰۲۴ مجموع سرمایه‌گذاری جهانی در بخش بالادستی نفت و گاز به بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.

در حال حاضر شرکت‌های حوزه نفت و گاز کمتر از ۴‌درصد از کل سرمایه‌گذاری جهانی روی توسعه انرژی‌های پاک را انجام می‌دهند. با این حال مجموع سرمایه‌گذاری جهانی در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر به تقریبا دوبرابر انرژی‌های فسیلی رسیده است. تا پایان سال ۲۰۲۳ همچنان بیش از ۳۵‌درصد الکتریسیته جهان به وسیله زغال‌سنگ تولید شده، در حالی که مجموع سهم منابع تجدیدپذیر انرژی کمتر از ۳۰‌درصد بوده است.

تغییرات قیمت فناوری‌های تولید انرژی تجدیدپذیر

قیمت فناوری‌های تجدیدپذیر به‌شدت تحت‌تاثیر شرایط اقتصادی کشور‌های تولیدکننده و قیمت مواد خام ورودی است. در حال حاضر قیمت تمام‌شده ساخت پنل‌های خورشیدی حدود ۳۰۰ دلار بر کیلووات و برای توربین‌های بادی بیش از ۸۰۰ دلار بر کیلووات است. اگرچه بازدهی بالاتر توربین‌های بادی باعث شده است تا هزینه انرژی تولیدی از این دو تکنولوژی نزدیک به هم و در بازه ۰.۴۰ تا ۰.۱۴ دلار بر کیلووات ساعت باشد. قیمت پنل‌های خورشیدی پایدارتر از سایر فناوری‌های پاک پیش‌بینی می‌شود. در حال حاضر ٢‌درصد از سرمایه‌گذاری‌های حوزه انرژی جهان در بخش تولید توان و حدود ۱۷‌درصد در بخش حمل‌ونقل انجام می‌پذیرد.

ابزار‌های جذب سرمایه در صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر

بازده اقتصادی تولید انرژی به وسیله نیروگاه‌های تجدیدپذیر و متعاقبا میزان رغبت جهت ورود به این عرصه، به‌شدت به روش تامین مالی (فروش سهام یا دریافت اوراق قرضه) در این پروژه‌ها وابسته است. اجرای سیستم مجوز انتشار کربن و همچنین تصویب مالیات بر انتشار کربن از موثرترین سیاست‌های دولت‌ها جهت افزایش ورود سرمایه به این بخش بوده است. تا انتهای سال ۲۰۲۳ حدود ۲۵‌درصد از انتشار کربن جهانی شامل این دو سیاست و باعث تزریق بیش از ۹۵ میلیارد دلار به پروژه‌های مرتبط با اهداف توسعه پایدار شده است. در سال ۰۲۳، ٢ از مجموع ۱۴۰۰ میلیارد دلار اوراق قرضه منتشرشده در زمینه توسعه پایدار، بیش از ۳۷‌درصد توسط شرکت‌های خصوصی و حدود ۲۴‌درصد نیز توسط نهاد‌های مالی (مانند بانک‌ها) اختصاص یافته است.

پیش‌بینی تغییرات روند سرمایه‌گذاری جهانی تا سال ۲۰۳۰

به‌منظور رسیدن به اهداف توسعه پایدار جهانی تا سال ۲۰۳۰، سرمایه‌گذاری در بخش تولید انرژی باید دوبرابر (معادل ۲.۲ تریلیون دلار)، در بخش مصرف نهایی و الکتریکی سازی ناوگان حمل‌ونقل باید سه برابر (معادل ۱.۹ تریلیون دلار) و در بخش انرژی‌های فسیلی باید کمتر از نصف (معادل ۰.۵ تریلیون دلار) شود. اگرچه در این بازه زمانی از میان منابع فسیلی، ظرفیت صادرات تولیدات گاز طبیعی مایع بیش از ۲۵‌درصد افزایش خواهد یافت و سالانه به بیش از ۷۵۰ میلیارد مترمکعب در جهان خواهد رسید.

مطابق برنامه توسعه پایدار جهانی، مشارکت منابع تجدیدپذیر در سال ۲۰۳۰ بیش از دوبرابر شده و به حدود ۶۰ درصد خواهد رسید که پنل‌های خورشیدی بیشترین افزایش ظرفیت نصب را خواهند داشت.

روند سرمایه‌گذاری در اوراسیا و خاورمیانه 

به صورت میانگین تا انتهای سال ۲۰۲۳ در کشور‌های منطقه خاورمیانه، به ازای هر یک‌دلار سرمایه‌گذاری روی سوخت‌های فسیلی، ۰.۲ دلار در انرژی‌های پاک سرمایه‌گذاری شده است. اما این میزان باید تا انتهای دهه جاری میلادی به بیش از ۰.۷ دلار افزایش یابد. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۳ میزان سرمایه‌گذاری سالانه در بخش انرژی در هر یک از مناطق خاورمیانه و اوراسیا به بیش از ۲۱۰ میلیارد دلار برسد. اگرچه این روند به دلیل سرمایه‌گذاری‌های سال‌های اخیر عربستان و امارات‌متحده عربی در منطقه خاورمیانه خوش‌بینانه‌تر دنبال می‌شود. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۵ درصد از برق منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به وسیله منابع تجدیدپذیر انرژی تامین شود. اگرچه حدود ۸۰‌درصد از تولید برق منطقه همچنان وابسته به منابع فسیلی انرژی خواهد بود.

منبع: دنیای اقتصاد