تغییر چهره تجارت بین‌المللی

به گزارش می‌متالز، برخی مطالعات دیگر نشان می‌دهد؛ هوش‌ مصنوعی باعث رشد بهره‌وری در بخش خدمات شده و ما دیگر شاهد ظهور بیماری بامول در کشور‌ها نیستیم. این بیماری در نتیجه گذار طبیعی از بخش صنعتی به خدمات اتفاق می‌افتاد. تاثیر گسترده و تحول آفرین هوش‌ مصنوعی امروزه در تمامی عرصه‌ها از جمله کار، تولید، تجارت، سلامت، هنر و فعالیت‌های تفریحی به‌وضوح احساس می‌شود. انتظار می‌رود که کاربرد‌های نوین هوش‌ مصنوعی فرصت‌ها و مزایای اقتصادی و اجتماعی بی‌سابقه‌ای ایجاد کند، بااین‌حال توسعه و کاربرد این فناوری با خطرات اخلاقی و اجتماعی قابل‌توجهی همراه است که بر حوزه‌هایی مانند تجارت نیز تاثیر می‌گذارد. هوش‌ مصنوعی یک مساله جهانی است و با افزایش تلاش دولت‌ها برای تنظیم این فناوری، ضرورت همکاری بین‌المللی بیش از پیش آشکار شده‌است. مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در گزارش پیش‌رو به بررسی تلاقی هوش‌ مصنوعی و تجارت بین‌المللی پرداخته است.

هوش مصنوعی از چند جنبه کلیدی از سایر فناوری‌های دیجیتال متمایز است و می‌تواند تاثیری عمیق بر تجارت بین‌المللی داشته‌باشد. این فناوری به‌عنوان یک فناوری چندمنظوره، با انعطاف پذیری و کارآیی بی‌سابقه‌ای، قابلیت انطباق با وظایف و دامنه‌های مختلف را دارد. هوش‌ مصنوعی وابسته به مجموعه داده‌های بزرگ برای یادگیری و بهبود عملکرد خود است. کارکرد‌ها و توانمندی‌های آن به سرعت تکامل یافته و باعث ایجاد تغییرات پویا در قابلیت‌ها و میزان خودمختاری این فناوری می‌شود.

پیچیدگی ذاتی و عدم‌شفافیت هوش مصنوعی، همراه با احتمال بروز خطا‌ها و تعصبات، نگرانی‌های جدی درباره تصمیمات و توصیه‌های مبتنی بر این فناوری، اخلاقیات و پیامد‌های اجتماعی گسترده‌تر ایجاد‌کرده‌است. هوش‌ مصنوعی توانایی کاهش هزینه‌های مرتبط با لجستیک تجاری، مدیریت زنجیره تامین و رعایت مقررات را دارد. این فناوری می‌تواند فرآیند‌های گمرکی و کنترل مرزی را خودکار و ساده کرده، مقررات پیچیده تجاری را مدیریت و ریسک‌ها را پیش‌بینی کند. ابزار‌های مبتنی بر هوش‌ مصنوعی با تحلیل داده‌ها در زمان واقعی و ارائه بینش‌های پیش‌بینی کننده، زنجیره تامین را بهبود می‌بخشند. این پیشرفت‌ها نه تنها هزینه‌های تجاری را کاهش می‌دهند، بلکه ورود کسب‌وکار‌های کوچک و کشور‌های درحال‌توسعه به بازار‌های جهانی را تسهیل می‌کنند.

هوش مصنوعی می‌تواند الگو‌های تجارت خدمات، به‌ویژه خدمات دیجیتالی را دگرگون کند. این فناوری بهره‌وری را به‌ویژه در بخش‌هایی که به فرآیند‌های دستی وابسته‌اند، افزایش داده و خدمات نوآورانه‌ای ایجاد می‌کند که تقاضا برای آنها را بالا می‌برد. در مقابل، ممکن است تقاضا برای خدمات سنتی کاهش‌یافته و نیاز به برون سپاری برخی خدمات کمتر شود. علاوه بر این، هوش‌ مصنوعی تقاضا و تجارت محصولات مرتبط با فناوری را افزایش می‌دهد. این فناوری نیاز به زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات و تجهیزات فناوری اطلاعات را تقویت‌کرده و به توسعه این حوزه‌ها شتاب بخشیده است.

همچنین هوش‌ مصنوعی با افزایش بهره‌وری در تمامی بخش‌های اقتصادی، مزیت‌های نسبی اقتصاد‌ها را بازتعریف می‌کند. این فناوری با تاثیرگذاری بر ترکیب نهاده‌های تولید، سرمایه‌گذاری در حوزه سرمایه را بر نیروی کار ترجیح می‌دهد. بااین‌حال، توسعه و کنترل فناوری هوش‌ مصنوعی به احتمال زیاد در اقتصاد‌ها و شرکت‌های بزرگ متمرکز باقی خواهد ماند که این امر می‌تواند به تمرکز صنعتی منجر شود. در مجموع، هوش‌ مصنوعی پتانسیل ایجاد منافع قابل‌توجه برای تمامی اقتصاد‌ها را دارد، اما پیامد‌های سیاستگذاری و تنظیم این فناوری نیازمند همکاری جهانی و مدیریت دقیق است تا از توزیع عادلانه مزایا و کاهش ریسک‌ها اطمینان حاصل شود.

چشم‌انداز‌ها و نابرابری‌ها

پذیرش هوش‌ مصنوعی با افزایش بهره‌وری در بخش‌های مختلف اقتصادی و کاهش هزینه‌های تجاری، دستاورد‌های قابل‌توجهی در تجارت‌ جهانی و تولید ناخالص داخلی به‌همراه خواهدداشت. براساس شبیه سازی‌های انجام‌شده توسط مدل تجارت‌ جهانی سازمان تجارت‌ جهانی، در سناریوی خوش بینانه‌ای که پذیرش جهانی هوش‌ مصنوعی و رشد بالای بهره‌وری را شامل می‌شود، پیش‌بینی می‌شود تا سال‌۲۰۴۰ رشد واقعی تجارت‌ جهانی تا ۱۴‌درصد افزایش یابد. در مقابل، در سناریوی محتاطانه با پذیرش نابرابر هوش‌ مصنوعی و رشد پایین بهره‌وری، این میزان به کمتر از ۷‌درصد محدود خواهدشد.

شبیه سازی‌ها همچنین نشان می‌دهد که اقتصاد‌های با درآمد بالا بیشترین دستاورد‌های بهره‌وری را تجربه می‌کنند، درحالی‌که اقتصاد‌های با درآمد پایین ظرفیت بیشتری برای کاهش هزینه‌های تجاری دارند. تاثیر هوش‌ مصنوعی بر تجارت و تولید ناخالص داخلی، به‌ویژه در اقتصاد‌های با درآمد پایین، درصورت پذیرش گسترده و ایجاد بستر‌های مناسب، می‌تواند بسیار چشمگیر باشد؛ به طوری که رشد تجارت این اقتصاد‌ها در سناریوی خوش‌بینانه به ۱۸.۱‌درصد می‌رسد، درحالی که در سناریوی پذیرش نابرابر این رقم به ۶.۵‌درصد کاهش می‌یابد.

خدمات دیجیتال؛ نیروی محرک تحول

خدمات دیجیتالی بیشترین سهم را در رشد تجارت‌ جهانی تحت‌تاثیر هوش‌ مصنوعی خواهند داشت. پیش‌بینی می‌شود در سناریوی پذیرش گسترده هوش مصنوعی، تجارت خدمات دیجیتال تجمعا رشدی نزدیک به ۱۸‌ درصدی نسبت به سناریوی پایه داشته‌باشد. این افزایش، بزرگ‌ترین رشد درمیان تمامی بخش‌ها است و ناشی از کاهش هزینه‌های تجاری و افزایش کارآیی در ارائه خدمات است. ازجمله خدماتی که انتظار می‌رود بیشترین تاثیر را از این رشد بپذیرند می‌توان به آموزش، مراقبت‌های بهداشتی، خدمات تفریحی، مالی و نیز تولید مواد غذایی فرآوری شده اشاره کرد. در مقابل، بخش‌هایی مانند استخراج منابع طبیعی و صنایع نساجی احتمالا رشد محدودی را تجربه خواهند کرد.

مشکلات و پیامد‌ها

یکی از مهم‌ترین چالش‌های ناشی از هوش مصنوعی، گسترش شکاف‌ها در میان کشور‌ها و شرکت‌ها در بهره گیری از این فناوری پیشرفته است. در حال‌حاضر، ظرفیت توسعه هوش‌ مصنوعی به طور عمده در چند اقتصاد بزرگ، به‌ویژه ایالات‌متحده و چین، متمرکز شده‌است. این تمرکز می‌تواند شکاف‌های موجود میان کشور‌های توسعه‌یافته و درحال‌توسعه را عمق بخشد. عدم‌شفافیت الگوریتم‌های هوش‌ مصنوعی و احتمال تبانی غیرمستقیم میان شرکت‌های بزرگ برای حفظ قیمت‌های بالاتر، چالش‌های پیچیده‌ای را برای نهاد‌های نظارتی ایجاد می‌کند. علاوه‌بر این، ناهماهنگی در تنظیم مقررات مرتبط با هوش‌ مصنوعی می‌تواند به پراکندگی قوانین و موانعی در مسیر تجارت‌ جهانی منجر شود، بنابراین بهره برداری کامل از فرصت‌های هوش‌ مصنوعی و کاهش ریسک‌های ناشی از آن، مستلزم همکاری جهانی و تنظیم دقیق و هماهنگ سیاست‌های مرتبط با این فناوری است. برای این منظور، اقتصاد‌های درحال‌توسعه می‌توانند با تقویت زیرساخت‌های دیجیتال، ارتقای مهارت‌های نیروی کار، افزایش نوآوری و بهبود ظرفیت‌های نظارتی، آمادگی بیشتری برای پذیرش و بهره برداری از هوش‌ مصنوعی به‌دست آورند.

مطالعه‌ای از سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و سازمان تجارت‌ جهانی در سال‌۲۰۲۴ نشان می‌دهد؛ اگر تمامی اقتصاد‌ها جریان داده‌ها را به‌طور کامل محدود کنند، ممکن است تولید ناخالص داخلی جهانی ۵‌درصد کاهش یابد و صادرات جهانی نیز تا ۱۰‌درصد افت کند؛ این در حالی است که نیاز به مجموعه داده‌های بزرگ برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی، نگرانی‌های جدی درخصوص حریم خصوصی افراد به‌همراه دارد، از این‌رو ضروری است که تعادلی معقول میان دسترسی به داده‌های بزرگ برای آموزش مدل‌های هوش‌ مصنوعی و حفاظت از حریم خصوصی برقرار شود.

دسترسی به داده‌ها از طریق ابتکارات داده باز و اشتراک گذاری داده‌ها

دولت‌ها در تلاش‌اند تا از طریق ابتکارات داده باز و سیاست‌های اشتراک گذاری داده‌ها، نوآوری داخلی، رقابت اقتصادی، حفاظت از حریم خصوصی و کنترل جریان داده‌ها در مرز‌ها را تقویت کنند. بااین‌حال، چشم انداز کنونی نشان‌دهنده اقدامات پراکنده و ابتکارات داخلی متنوعی است که به طور بالقوه می‌تواند منجر به پراکندگی نظارتی شود. این پراکندگی، فراتر از مقررات خاص هوش‌ مصنوعی، به قوانین بخش محور مانند مقررات مالکیت معنوی و مدیریت داده‌ها نیز گسترش می‌یابد و بر کاربرد‌های هوش‌ مصنوعی تاثیرگذار است. پیامد‌های اقتصادی این نوع پراکندگی، به‌ویژه برای کسب‌وکار‌های کوچک و متوسط، نیاز به کاهش ناهمگونی‌های نظارتی را برجسته می‌کند. طبق گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و سازمان تجارت‌ جهانی در سال‌۲۰۲۴، پراکندگی رژیم‌های نظارتی جریان داده در بلوک‌های جغرافیایی-اقتصادی ممکن است به بیش از یک‌درصد کاهش در تولید ناخالص داخلی واقعی منجر شود.

افزایش ابتکارات همکاری در حاکمیت هوش مصنوعی

تعداد ابتکارات همکاری دوجانبه و منطقه‌ای در زمینه حاکمیت هوش‌ مصنوعی رو به افزایش است. این همکاری‌ها، با تمرکز بر اولویت‌های متنوع، خطر ایجاد رویکرد‌های پراکنده متعدد را افزایش می‌دهند. به‌عنوان مثال، درحالی‌که برخی از این همکاری‌ها بر هماهنگی اصطلاحات، طبقه بندی‌های مرتبط با هوش‌ مصنوعی و نظارت بر ریسک‌ها متمرکز هستند، برخی دیگر بر ترویج هم ترازی کلی یا تقویت ایمنی و حاکمیت هوش‌ مصنوعی تاکید دارند. توافق‌نامه‌های تجاری منطقه‌ای و توافق‌نامه‌های اقتصاد دیجیتال به‌عنوان ابزار‌های کلیدی برای تنظیم و ترویج استفاده مسوولانه از هوش‌ مصنوعی شناخته می‌شوند.

هماهنگی و تکامل در سطح بین‌المللی

در سال‌های اخیر شاهد موجی از ابتکارات بین‌المللی مرتبط با هوش‌ مصنوعی بوده‌ایم، اگرچه برخی از این ابتکارات از نظر اصول کلیدی مکمل یکدیگر هستند، اما هرکدام بر جنبه‌های متفاوتی از حاکمیت هوش‌ مصنوعی تاکید دارند. این ابتکارات، عناصر مشترکی مانند اهمیت اجتناب از پراکندگی نظارتی، نقش مقررات و استانداردها، حفاظت از حریم خصوصی و داده‌های شخصی، حاکمیت داده‌ها و حقوق مالکیت معنوی را دربر می‌گیرند. علاوه براین، اهمیت همکاری و هماهنگی بین‌المللی در قالب گفت‌و‌گو‌های سازنده میان دولت‌ها برجسته شده‌است. برخی از ابتکارات حتی به پیامد‌های زیست‌محیطی هوش‌ مصنوعی نیز پرداخته‌اند که نشان‌دهنده افزایش توجه به پایداری در توسعه این فناوری است.

نقش سازمان تجارت‌ جهانی در حکمرانی هوش مصنوعی

سازمان تجارت‌ جهانی، به‌عنوان تنها نهاد جهانی مبتنی بر قوانین که سیاست‌های تجاری را مدیریت می‌کند، می‌تواند نقشی کلیدی در بهره گیری از مزایای هوش‌ مصنوعی و کاهش ریسک‌های بالقوه آن ایفا کند. این سازمان ظرفیت آن را دارد که با محدود‌کردن پراکندگی مقررات، ترویج توسعه هوش‌ مصنوعی قابل‌اعتماد و تسهیل تجارت کالا‌ها و خدمات مرتبط با این فناوری، به رشد پایدار و نوآوری در این حوزه کمک کند. از جمله دیگر اقدامات مهم، حمایت از حقوق مالکیت معنوی به‌عنوان محرکی برای نوآوری و توسعه فناوری‌های پیشرفته است. قوانین و فرآیند‌های WTO همچنین به تقویت همگرایی جهانی کمک می‌کند. این سازمان بستری فراهم می‌سازد برای ارتقای شفافیت، عدم‌تبعیض، بحث و تبادل نظر، اشتراک بهترین شیوه ها، هماهنگی مقررات و ارائه راهنمایی‌های سیاستگذاری غیرالزام آور.

احکام شفافیت در توافق‌نامه‌های سازمان تجارت‌ جهانی

این احکام به اعضا، فعالان اقتصادی و مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهد که از آخرین تحولات مقرراتی مطلع شوند. احکام شفافیت تقویت شده در توافق‌نامه موانع فنی تجارت طراحی شده‌اند تا اطلاع رسانی زودهنگام درخصوص اقدامات مقرراتی و فراهم‌کردن امکان ارائه نظرات در مرحله پیش‌نویس این اقدامات را الزامی کنند. این ویژگی کلیدی، علاوه‌بر کمک به کاهش موانع تجاری، به ترویج و تسریع همگرایی جهانی در قوانین و مقررات نیز منجر می‌شود.

مکانیزم بازبینی سیاست تجاری در سازمان تجارت

این مکانیزم یکی دیگر از ابزار‌های کلیدی برای تقویت شفافیت سیاست‌های تجاری اعضا است. از سوی دیگر، مسائل مرتبط با قوانین جدید که تحت‌ابتکار بیانیه مشترک درباره تجارت الکترونیک مذاکره شده و اکنون شامل ۹۱ عضو WTO است، می‌توانند برای هوش‌ مصنوعی اهمیت زیادی داشته باشند. سازمان تجارت‌ جهانی همچنین به‌عنوان بستری جهانی برای گفت‌وگوی سازنده و تبادل بهترین شیوه‌ها عمل می‌کند. این بستر، امکان بحث میان اعضا را برای طراحی و تدوین را ه حل‌های مقرراتی دقیق، انعطاف پذیر و قابل‌تطبیق فراهم می‌کند تا به‌صورت هماهنگ به جنبه‌های مرتبط با کالاها، خدمات و حقوق مالکیت معنوی در حوزه هوش‌ مصنوعی پرداخته شود.

تشویق هماهنگی مقرراتی و ترویج استاندارد‌های بین‌المللی

سازمان تجارت‌ جهانی در برخی حوزه ها، از طریق تشویق استفاده از استاندارد‌های بین‌المللی، شناسایی متقابل، معادل سازی و ابزار‌های «قانون نرم» مانند دستورالعمل‌های داوطلبانه کمیته ها، به ترویج هماهنگی و انسجام مقررات کمک می‌کند. سازمان تجارت‌ جهانی سنگ‌بنای تلاش‌های جهانی برای تسهیل تجارت در کالا‌ها و خدمات مرتبط با هوش‌ مصنوعی است. قوانین و مکانیزم‌های مختلف این سازمان، به توسعه و دسترسی گسترده‌تر به هوش‌ مصنوعی کمک می‌کنند. به‌عنوان نمونه، توافق‌نامه عمومی تجارت خدمات، نقش محوری در شکل‌دهی محیط سیاستگذاری دارد که توسعه و پذیرش هوش‌ مصنوعی را تسهیل می‌کند.

حکمرانی و توسعه‌ تجارت هوش مصنوعی

توافق‌نامه فناوری اطلاعات با حذف تعرفه‌های محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات تحت‌پوشش خود، دسترسی جهانی به کالا‌های پیشرفته ضروری برای توسعه و پیاده سازی هوش‌ مصنوعی را تسهیل می‌کند. این اقدام نه تنها هزینه‌های مرتبط با فناوری‌های پیشرفته را کاهش می‌دهد، بلکه زمینه ساز تسریع نوآوری و پذیرش گسترده‌تر هوش‌ مصنوعی در مقیاس جهانی است.

توافق‌نامه موانع فنی تجارت به دولت‌ها کمک می‌کند اطمینان حاصل کنند که استاندارد‌ها و مقررات مرتبط با هوش مصنوعی، مانعی برای تجارت ایجاد نمی‌کنند و در عین‌حال دستیابی به اهداف سیاستگذاری مانند ایمنی، امنیت و رقابت‌پذیری تضمین می‌شود. اطلاع رسانی زودهنگام و فراهم‌آوردن امکان مشارکت ذی‌نفعان در تدوین مقررات، از ویژگی‌های کلیدی این توافق‌نامه به‌شمار می‌روند.

توافق‌نامه جنبه‌های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت معنوی، ایجاد سیستمی متعادل در زمینه حقوق مالکیت معنوی را هدف قرارداده‌است که ضمن تشویق نوآوری، انتشار و دسترسی به فناوری را نیز تسهیل کند. این توافق‌نامه نقشی اساسی در توسعه پایدار فناوری‌های مرتبط با هوش‌ مصنوعی ایفا‌کرده و از منافع تولیدکنندگان و کاربران دانش فنی حفاظت می‌کند.

سازمان تجارت‌ جهانی از طریق اصولی مانند عدم‌تبعیض و توافق‌نامه اقدامات سرمایه‌گذاری مرتبط با تجارت به کاهش محدودیت‌ها و تبعیض علیه محصولات خارجی کمک‌کرده و اطمینان می‌دهد که سیاست‌های سرمایه‌گذاری کشور‌ها با قواعد تجارت آزاد جهانی همسو باشد. این اقدامات در نهایت به توسعه و پیشرفت فناوری هوش‌ مصنوعی کمک می‌کنند. علاوه بر این، سازمان تجارت‌ جهانی بستری برای حل اختلافات مرتبط با جنبه‌های اقتصاد دیجیتال فراهم‌کرده و از طریق برنامه‌های ویژه‌ای مانند «کمک برای تجارت» و «چارچوب یکپارچه پیشرفته»، اقتصاد‌های درحال‌توسعه را برای مشارکت موثرتر در تجارت بین‌المللی و بهره گیری از فناوری‌های پیشرفته، توانمند ساخته‌است. با سرعت‌گرفتن توسعه هوش‌ مصنوعی و افزایش اهمیت آن در تجارت بین‌المللی، ایجاد چارچوبی چندوجهی برای حکمرانی این فناوری ضروری‌تر از همیشه به‌نظر می‌رسد.

منبع: دنیای اقتصاد