نسبت بهای تمام‌شده به فروش ایران خودرو، سایپا و پارس خودرو

به گزارش می متالز، طبق اطلاعاتی که سه خودروساز بزرگ به بورس ارائه دادند، نسبت مبلغ بهای تمام‌شده به مبلغ فروش، پس از پنج فصل ثبات، تغییر مسیر داده است.

بر این اساس، مبلغ فروش خودروسازان طی سال‌های ۹۲ تا ۹۶ همواره بیش از مبلغ بهای تمام شده بوده، اما در سال ۹۷، عکس این روند رخ داده و مبلغ بهای تمام شده از مبلغ فروش پیشی گرفته است. همچنین طبق پیش‌بینی خودروسازان در پایان سال‌ جاری نیز روند سال گذشته تکرار شده و مبلغ بهای تمام شده از مبلغ فروش بیشتر خواهد بود. این موضوع نشان می‌دهد خودروسازان در سال ۹۷ کاملا در تولید زیان داده‌اند و طی سال جاری نیز این روند ادامه خواهد داشت.

البته اگر سایر هزینه‌های مربوط به تولید (به‌ویژه هزینه‌های مالی ناشی از پرداخت سود تسهیلات مالی) را به مبلغ بهای تمام شده بیفزاییم به احتمال فراوان، نسبت فروش به هزینه خودروسازان طی سال‌های ۹۲ تا ۹۶ نیز منفی خواهد شد. به‌عبارت بهتر مبلغ بهای تمام شده، هزینه خام تولید شامل مواردی مانند مواد مستقیم مصرفی، دستمزد، هزینه‌های سربار و... است، حال آنکه مبالغی دیگر مانند هزینه‌های مالی، خدمات پس از فروش و... نیز به آن اضافه می‌شود.

از آنجا که در بازه زمانی تحت بررسی، قیمت‌گذاری دستوری حاکم بوده، خودروسازان نتوانسته‌اند محصولات را طبق کل هزینه تولید صرف شده، تعیین قیمت کرده و به فروش برسانند. از همین رو اگرچه با مقایسه مبلغ بهای تمام شده با مبلغ فروش کفه ترازو در سمت فروش سنگینی می‌کند و نشان‌دهنده کسب سود خودروسازان است، اما با توجه به سایر هزینه‌های مستتر، تولید عملا طی این سال‌ها در زیان بوده و هنوز هم هست. هرچند زیاندهی خودروسازان ریشه در مسائل مختلفی دارد، اما شاید اغراق نباشد اگر بگوییم بازیگر اصلی این بحران، قیمت‌گذاری دستوری بوده است.

سرکوب قیمت خودرو البته ریشه‌ای تقریبا ۱۲ ساله دارد، چه آنکه در سال ۸۶ و پس از حدود یک دهه قیمت‌گذاری در حاشیه بازار، دولت تصمیم گرفت این فرایند را تغییر دهد و به سمت تثبیت و سرکوب قیمت برود. بنابراین زیان بیش از ۱۴ هزار میلیارد تومانی امروز خودروسازان از ۱۲ سال پیش سرچشمه گرفته و در حال حاضر نیز با وجود افزایش شدید قیمت‌ها به‌دلیل تداوم تمایل دولت به سرکوب قیمت ولو با شدتی کمتر از گذشته، روند زیاندهی با سرعتی البته کندتر از قبل ادامه دارد.

نتیجه این محافظه‌کاری قیمتی (از سوی دولت)، زیان انباشته‌ای است که خودروسازان این روزها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، چه آنکه نتوانسته‌اند در این سال‌ها محصولات را با قیمتی نزدیک به بازار بفروشند.

شرایط به شکلی پیش رفته که خودروسازان مجبور شده‌اند گاهی برخی محصولات را حتی با قیمتی کمتر از بهای تولید به فروش برسانند و این موضوع به‌ویژه خود را در سال گذشته نشان داده است. طی سال ۹۷ و با توجه به رشد شدید قیمت مواد اولیه و نرخ ارز، خودروسازان (حتی بدون احتساب هزینه‌های مالی و خدمات پس از فروش و ...) نیز متحمل زیان شده‌اند. همین روند زیاندهی سبب شد خودروسازان بزرگ مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت شوند.

با وجود آنکه دولت طی سال گذشته تصمیم گرفت قیمت‌گذاری دستوری را لغو و فرمول حاشیه بازار را جایگزین آن کند، اما جدیتی در اجرای آن به خرج نداد و در نتیجه کماکان سرکوب قیمت تداوم یافت و هنوز هم ادامه دارد. به اعتقاد کارشناسان، تا وقتی قیمت‌گذاری آزاد نشود، روند زیاندهی خودروسازان همچنان ادامه خواهد داشت، زیرا همواره هزینه تولید از قیمت فروش بیشتر خواهد بود. در کنار قیمت‌گذاری دستوری اما عملکرد خودروسازان نیز در بروز زیان‌های هنگفت تاثیر بسزایی داشته است. ضعف بهره‌وری و سرمایه‌گذاری‌های بدون توجیه اقتصادی از جمله مسائلی است که به نوبه خود در توفان زیاندهی صنعت خودرو نقش داشته‌اند. 

نسبت بهای تولید به فروش

اما نگاهی به صورت‌های مالی خودروسازان بیندازیم، متوجه شویم چه نسبتی بین مبلغ بهای تمام شده و مبلغ فروش محصولات آنها طی این سال‌ها برقرار بوده است. اعداد و ارقامی که به‌عنوان مبلغ بهای تمام شده اعلام می‌شوند در واقع بهای خام تولید است و سایر مبالغ از جمله هزینه‌های مالی و ... در آنها لحاظ نشده است.

ابتدا از ایران‌خودرو شروع کنیم، شرکتی که طی سال ۹۲ چیزی حدود ۷.۵ هزار میلیارد تومان صرف تولید محصولات کرده و مبلغ فروش این شرکت نزدیک به ۸.۵ هزار میلیارد تومان بوده است. در سال ۹۳ نیز این شرکت ۱۴.۲ هزار میلیارد تومان صرف تولید محصولات کرده و در مقابل، حدود ۱۶.۷ هزار میلیارد تومان بهای فروش خودروهای تولیدی بوده است. بررسی عملکرد ایران‌خودرو در سال ۹۴ نیز نشان می‌دهد مبلغ فروش محصولات بیش از مبلغ بهای تمام شده آنها بوده است.

بر این اساس، آبی‌های جاده مخصوص حدود ۱۶.۴ هزار میلیارد تومان صرف بهای تمام شده تولید محصولات کرده‌اند و در مقابل، بهای فروش آنها نزدیک به ۱۸.۴ هزار میلیارد تومان بوده است. همچنین در سال ۹۵ نیز مبلغ بهای تمام شده محصولات ایران‌خودرو حدود ۲۳.۵ هزار میلیارد تومان بوده و حدود ۲۵.۷ هزار میلیارد تومان کسب درآمد از ناحیه فروش داشته است. آمارها نشان می‌دهند در سال ۹۶ ایران‌خودرویی‌ها توانسته‌اند بهای فروش را به حدود ۳۱.۴ هزار میلیارد تومان برسانند، حال آنکه مبلغ بهای تمام شده تولید حول و حوش ۲۹.۵ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.

در سال ۹۷ اما اوضاع عکس شده و ایران‌خودرویی‌ها بدون احتساب هزینه‌های مالی و... نیز زیان دیده‌اند.این شرکت در سال گذشته حدود ۲۳.۶ هزار میلیارد تومان صرف بهای تمام شده تولید کرده، اما بهای فروش آن ۲۰.۴ هزار میلیارد تومان بوده است.

این موضوع ریشه در رشد شدید هزینه‌های تولید ناشی از صعود قیمت مواد اولیه و همچنین ارز دارد، چه آنکه خودروسازان نتوانستند طبق این هزینه‌ها، قیمت محصولات را افزایش دهند. با توجه به تداوم این ماجرا، پیش‌بینی ایران‌خودرو برای سال ۹۸ نیز پیشی گرفتن بهای تمام شده از بهای فروش است. بر این اساس، مبلغ بهای تمام شده تولید این شرکت طی سال‌جاری، ۶۲.۵ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده در حالی که بهای فروش‌ ۶۰.۸ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

سایپایی‌ها در سال ۹۲، بیش از ۳.۴ هزار میلیارد تومان صرف بهای تمام‌شده تولید کرده‌اند و در مقابل مبلغ فروش آنها نیز نزدیک به ۳.۶ هزار میلیارد تومان بوده است. در سال ۹۳ هم سایپا توانسته بیش از ۶.۹ هزار میلیارد تومان خودرو بفروشد، حال آنکه مبلغ تمام شده تولید این شرکت کمتر از ۵.۸ هزار میلیارد تومان اعلام شده است.

طی سال ۹۴ نیز حدود ۴.۹ هزار میلیارد تومان بهای تمام شده تولید سایپا بوده، اما بهای فروش آن ۵.۸ هزار میلیارد تومان اعلام شده است.  در سال ۹۵ هم بیش از ۷.۱ هزار میلیارد تومان به‌ عنوان مبلغ بهای تمام‌شده تولید سایپا به ثبت رسیده، حال آنکه بهای فروش بیش از ۹ هزار میلیارد تومان بوده است. طی سال ۹۶ نیز مبلغ فروش محصولات نزدیک به ۱۱.۸ هزار میلیارد تومان اعلام شده، اما ۱۰.۵ هزار میلیارد تومان به‌عنوان مبلغ بهای تمام‌شده تولید این شرکت به ثبت رسیده است.

در سال ۹۷ اما نسبت هزینه و فروش محصولات سایپا عکس شده به‌نحوی‌که ۱۰.۴ هزار میلیارد تومان مبلغ بهای تمام‌‌‌‌شده بوده، اما مبلغ فروش عدد ۸.۴ هزار میلیارد تومان را نشان می‌دهد. سایپایی‌ها از روند سال ۹۸ پیش‌بینی خاصی ارائه نداده‌اند، هرچند به‌نظر می‌رسد آنها نیز مانند ایران‌خودرو سال جاری را با زیان به پایان خواهند برد.

مبلغ بهای تمام‌شده تولید شرکت پارس خودرو در سال ۹۲ بیش از ۸۶۱ میلیارد تومان بوده اما مبلغ فروش آن کمی بیش از ۸۹۰ میلیارد تومان بوده است. در سال ۹۳ نیز مبلغ بهای تمام شده تولید پارس‌خودرو به حدود ۸۸۰ میلیارد تومان رسیده که با مبلغ فروش تقریبا برابری می‌کند. طی سال ۹۴ اما مبلغ بهای تمام شده تولید بیش از ۱.۵ هزار میلیارد تومان بوده و در مقابل، مبلغ فروش به ۱.۷ هزار میلیارد تومان رسیده است.

در سال ۹۵ هم عدد ۳.۹ هزار میلیارد تومان را به‌عنوان مبلغ بهای تمام‌شده به ثبت رسانده، اما مبلغ فروش این شرکت بیش از ۴.۴ هزار میلیارد تومان بوده است. در سال ۹۶ نیز مبلغ فروش پارس‌خودرو عدد ۶.۶ هزار میلیارد تومان را به ثبت رسانده، اما مبلغ بهای تمام‌شده تولید آن، ۶.۱ هزار میلیارد تومان اعلام شده است.

در نهایت طی سال ۹۷، داستان ایران‌خودرو و سایپا برای پارس‌خودرو نیز تکرار شده، چه آنکه مبلغ بهای تمام شده تولید این شرکت با عدد ۴.۲ هزار میلیارد تومان از مبلغ فروش آن یعنی ۳.۸ هزار میلیارد تومان جلو زده است. پارس‌خودرویی‌ها همچنین پیش‌بینی کرده‌اند در سال‌جاری، مبلغ بهای تولید آنها به ۱.۷ هزار میلیارد تومان می‌رسد، اما مبلغ فروش‌ تنها ۱.۴ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

هرچند بررسی مبالغ بهای تمام‌شده تولید و مبلغ فروش خودروسازان طی سال‌های ۹۲ تا ۹۶در ظاهر نشان می‌دهد آنها کسب سود کرده‌اند، اما چون دیگر هزینه‌ها (به‌خصوص هزینه‌های مالی) در مبلغ بهای تمام‌شده تولید حساب نشده، به نظر می‌رسد سه خودروساز بزرگ عملا دورانی ضرر ده را طی این سال‌ها پشت‌سر گذاشته‌اند و هنوز هم در زیان هستند.