مصالح ساختمانی‌ با بوم و منطقه همخوانی ندارد

به گزارش می متالز، کاربرد مفاهیم پایایی و اهداف توسعه پایدار در جهت کاهش اتلاف انرژی و آلودگی محیط‌زیست در معماری، مبحثی به نام «معماری پایدار» را به وجود آورده است.
در این نوع معماری، ساختمان نه‌تنها با شرایط اقلیمی منطقه، خود را تطبیق می‌دهد بلکه ارتباط متقابلی با آن برقرار می‌کند.
هرچند فناوری، آسایش روزافزونی را برای انسان فراهم کرده اما درنتیجه هجوم افراد به شهرنشینی، بسیاری از زمین‌ها و جنگل‌ها دستخوش تغییراتی شده ‌است. مصرف انرژی برای تردد، ساخت‌وساز، تامین سرمایش و گرمایش افزایش یافته و درنتیجه آلودگی هوا و آلودگی صوتی بیشتر شده است. شهرها انرژی را مصرف کرده و به جای آن زباله و آلودگی ایجاد می‌کنند. با پیشرفت صنعت، نیاز به بهره‌برداری از منابع طبیعی نیز بیشتر شده است؛ به ‌گونه‌ای‌که بهره‌برداری غیرمنطقی از منابع طبیعی منجر به نابودی آنها می‌شود. برای ادامه زندگی در این چرخه، احتیاج انسان به انرژی بیشتر شده است ولی اکنون در مرحله‌ای قرار داریم که منابع انرژی رو به پایان هستند، این درحالی است که امروز بخش قابل‌توجهی از انرژی معادل ۴۰درصد انرژی کشور، در بخش مسکونی مصرف می‌شود. این میزان مصرف از آنجایی که بخش خانگی، بخش غیرمولدی را تشکیل می‌دهد، رقم بسیاری است.

معماری سبز، راهی برای افزایش عمر ساختمان‌ها

از سوی دیگر، با توجه به اینکه امروز عمر مفید ساختمان در کشورهای پیشرفته ۱۲۰سال و در ایران ۳۰سال است، کارشناسان، ساختمان سبز را به عنوان راهکاری برای حل این معضل معرفی می‌کنند و معتقدند، حفظ محیط‌زیست و بهره‌وری انرژی در ساختمان‌سازی، دغدغه امروز جهان است و به همین دلیل حرکت به‌سوی ساختمان سبز یا معماری سبز می‌تواند کاهش مصرف انرژی، کاهش تولید دی‌اکسیدکربن، کنترل مصرف منابع طبیعی و حفظ محیط‌زیست را به‌دنبال داشته باشد.
بر این اساس، دو هدف اصلی اجرای طرح ساختمان سبز، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کنترل مصرف انرژی است و در این ساختمان‌ها نه‌تنها مصرف انرژی به کمترین میزان می‌رسد، بلکه کیفیت ساخت و درنهایت عمر ساختمان افزایش می‌یابد؛ چراکه ساختمان سبز به محیط‌زیست آسیب وارد نمی‌کند، از مصالح بومی و قابل بازیافت در ساخت بهره می‌گیرد و مبحث ۱۹ قانون نظام مهندسی مبنی بر کاهش مصرف انرژی را به طور کامل اجرا می‌کند. با این نگرش و لزوم کاهش مشکلات، ایجاد ساختمان‌های سبز و در عین‌حال پایدار با توجه به مشکلات زیست‌محیطی موجود برجسته می‌شود.

توجه به پایداری ساختمان‌ها

حال پرسش این است که در کشور ما سبز بودن و پایداری ساختمان‌ها از نظر میزان مصرف انرژی، چه اندازه در ساخت‌وسازها موردتوجه قرار می‌گیرد؟
در این راستا، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور در پاسخ به این پرسش معتقد است، میزان توجه به پایداری ساختمان‌ها از نظر میزان مصرف انرژی بسیار ناچیز است و با نگاهی به سیمای شهرهای کشور می‌توان این مورد را احساس کرد. متاسفانه به الگوهای پایداری در معماری نه‌تنها اهمیت چندانی داده نمی‌شود، بلکه در بسیاری موارد از مصالحی در ساخت‌وسازها استفاده می‌شود که سنخیتی با بوم و منطقه ندارد. به طور نمونه در شهری با اقلیم گرم و خشک، از مصالح و ورقه‌های فلزی در نما استفاده می‌شود. این اتفاق در شهری با اقلیم سرد یا در شهری با اقلیم مرطوب هم قابل‌رؤیت است.
طاهره نصر همچنین در ارزیابی خود از وضعیت استانداردها و ضوابط موجود در حوزه ساخت ساختمان‌های سبز گفت: هرچند تدوین مقررات ملی ساختمان یا قرار دادن در شرایط محیطی و منطقه‌ای کشور براساس چک‌لیست‌های استاندارد ال‌ای‌ای‌دی را می‌توان فرصت‌هایی در حوزه ساختمان سبز در کشور دانست، اما عواملی همچون بالا بودن هزینه ساخت ساختمان سبز، افزایش نرخ تمام شده هنگام خرید، سرمایه زیاد اولیه، نبود نظارت دقیق در اجرا، نداشتن استاندارد مناسب در صنعت ساختمان و نبود صنعت نوین ساخت در صنعت ساختمان را می‌توان از نقاط ضعف در حوزه ساخت ساختمان سبز دانست. عضو اصلی شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی در ادامه با اشاره به سایر نقاط ضعف در این حوزه گفت: همچنین روند کند ارتقای استانداردهای شفاف ساخت‌وساز در بخش مصرف انرژی، روند کند ارتقای سطح کیفی اجرا ازسوی پیمانکاران، نبود آیین‌نامه مناسب در بخش ساختمان، اطلاع‌رسانی نامناسب پیرامون مسئله ساختمان سبز و استقبال نشدن از ساختمان سبز در ساختمان‌های مسکونی از سایر نقاط ضعف در زمینه ساخت ساختمان سبز است.

لزوم آموزش مهندسان در انتخاب نوع مصالح

براساس این گزارش، در طراحی پایدار علاوه بر توجه به عوامل متداول طراحی مانند زیبایی، تناسب، بافت، سایه، نور و امکاناتی که باید مدنظر قرار گیرند، باید به عوامل بلندمدت محیطی، اقتصادی و انسانی هم توجه کرد. در عین حال توجه همزمان به اصول اولیه آن یعنی گوناگونی و تنوع، اقلیم و آب‌وهوا، پوشش ساختمان‌ها، احیای هویت فرهنگی و منطقه‌ای، حجم ساختمان‌ها و جانمایی فضاهای داخلی ساختمان، مصالح ساختمانی، برآورد نیازهای انسان، هماهنگی با بستر دارای اهمیت است و در این میان نقش مصالح و تجهیزات هم بسیار مهم است. در این راستا، رئیس گروه تخصصی معماری سازمان نظام مهندسی، درباره نقش مصالح و تجهیزات نوین در دستیابی به ساختمان‌های سبز و پایدار از نظر مصرف انرژی گفت: مصالح ساختمانی استفاده شده در ساختمان، از عوامل اساسی در پایایی به شمار می‌روند. البته نحوه انتخاب این مصالح نیاز به توجه به مواردی از سوی طراح دارد. عواملی همچون توجه به آلودگی محیطی، هزینه‌های زیست‌محیطی، دوام و قابلیت بازیافت از مواردی است که باید در طراحی پایدار مدنظر قرار گیرد. نصر در ادامه با تاکید بر اینکه از دیگر موارد توجه به منشأ مصالح ساختمانی است، بیان کرد: در اینجا مسئله مهم این است که آیا منبع تهیه مصالح، در بلندمدت مورد آسیب قرار می‌گیرد یا خیر و این مورد در حفظ جنگل‌ها بسیار بااهمیت است. ظرفیت حرارتی مصالح نیز قابل توجه است؛ چراکه این عامل ارتباط مستقیمی با کنترل انرژی در ساختمان دارد. عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در پاسخ به این پرسش که چه چالش‌هایی در زمینه بکارگیری این مصالح و تجهیزات در ساختمان‌ها وجود دارد، گفت: باید توجه کرد که فرآیند تولید مصالح ساختمانی دارای ضایعات خطرناک محیطی نباشد. در این راستا حفظ محیط‌زیست اهمیت دارد و مصالحی را هم که از خود بخارهای سمی تولید می‌کنند، باید مدنظر قرار داد. بنابراین تا حد امکان باید انتخاب مواد طبیعی قابل‌توجه باشد که هم انرژی کمتری در جهت تهیه آنها مصرف شده باشد و هم آلودگی‌های کمتری داشته باشد. البته توجه به این امر مهم است که استخراج بی‌رویه سبب ناپایایی منشأ مصالح می‌شود. بنابراین باید با آموزش مهندسان، زمینه آشنایی آنها را در انتخاب نوع مصالح افزایش داد.

نبود برنامه مدون برای تحقق توسعه پایدار

این موارد درحالی مطرح می‌شود که به عقیده کارشناسان حوزه انرژی، برنامه مدونی برای تحقق توسعه پایدار در بخش تولید انرژی و همچنین در بخش ساخت‌وساز وجود ندارد.
حتی در مقررات ملی ساختمان هم که مبنای مقررات فنی ساخت‌وساز است، به مسائل اقلیمی و شرایط و ضوابط بهره‌گیری از انواع انرژی و نوع طراحی مطابق با اقلیم و حفاظت از منابع انرژی که اصول توسعه پایدار است، توجه اساسی نشده است.
در این زمینه، رئیس کمیسیون انرژی، استاندارد مصالح و محیط‌زیست شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور با تایید این موضوع معتقد است، این مقررات همگام با فناوری و مسائل روز جهان در این حوزه نیست و شاید تنها قانون مرتبط با توسعه پایدار، قانون اصلاح الگوی مصرف است که در ماده ۱۸ آن به عنوان زیرشاخه توسعه پایدار، به صراحت به ساخت ساختمان سبز اشاره شده، اما متاسفانه تاکنون در کشور اجرایی نشده است. احمدرضا طاهری اصل درباره راه‌حل توسعه پایدار تاکید کرد: راهکارهایی ازجمله ‌‌روزآمد کردن مقررات ملی ساختمان و اجرای آن به عنوان پایه اصلی ضوابط در کنار حذف یارانه‌های انرژی، ایجاد ضوابط و یارانه‌های بهره‌گیری از سیستم‌های کاهش مصرف انرژی، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر و طراحی بر مبنای اقلیمی و طراحی گروهی می‌تواند راه‌حل‌های مناسبی برای این منظور باشد.

ساختمان‌ سبز، فرمول تحقق توسعه پایدار

به گفته وی، فرمول تحقق توسعه پایدار در سطح کشور ساخت ساختمان‌های سبز مطابق با اقلیم منطقه است که پیش‌نیاز آن رعایت مقررات ملی ساختمان و قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی است و برای اجرایی ‌شدن این موارد، نیاز به برندسازی ساختمان مطابق با اصول معماری سبز و توسعه پایدار است. طاهری اصل همچنین در زمینه چالش‌های سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی عنوان کرد: مهم‌ترین چالش در این بخش، مربوط به یارانه‌های انرژی است و این امر صرفه اقتصادی فعالیت‌های بهینه‌سازی در این حوزه‌ها را به کمترین میزان رسانده و بازگشت سرمایه‌ها فعالیت بهینه‌سازی را طولانی کرده است. نبود اقتصاد پویا در حوزه انرژی باعث شده فعالیت مشخص و چشمگیر اقتصادی در این حوزه‌ها انجام نشود.
وی درباره راهکار رفع این چالش اظهار کرد: راهکار برون‌رفت از این مشکلات را می‌توان در بررسی تجربه کشورهای موفق در زمینه اجرای ساختمان‌های سبز، اجرای مباحث اصلاح الگوی مصرف انرژی و بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر یافت. به این ترتیب جامع‌نگری در سیاست‌گذاری کلان و اجرایی، هماهنگی بین نهاد‌های ذی‌ربط و دوری از بخشی‌نگری، بروزرسانی ضوابط و مقررات همگام با رشد فناوری و نگاه منطقه‌ای و جدیت در حوزه قانون‌گذاری، اجرا، نظارت، کنترل و تامین منابع کلی در حوزه اجرایی ازجمله مولفه‌هایی است که می‌تواند ما را به خروج از چالش‌های مطرح شده رهنمون کند.
عضو هیات‌رئیسه شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی در پایان خاطرنشان کرد: تا زمانی که کمیت به جای کیفیت، ملاک ارزشیابی ساختمان باشد، یعنی نمای زیبا، پارکت، نوع کابینت و عوامل اینچنینی ملاک ارزشی ساختمان قرار گیرد، ما نمی‌توانیم مباحث توسعه پایدار در معماری و ساختمان سبز را در کشور عملی و اجرایی کنیم. بنابراین نیاز است که سند، مدرک یا گواهینامه‌ای برای ارزیابی کیفی و آسایشی ساختمان به عنوان معیار و ترازوی سنجش عوامل کیفی و صرفه‌جویی ساختمان اجرایی شود.