سیاست جلوگیری از خام فروشی دولت جواب می‌دهد؟

به گزارش می متالز، چندی پیش مدیرکل دفتر بهره‌برداری معادن وزارت صنعت از تشکیل زنجیره تولید در صنعت فولاد و اعمال تعرفه 25 درصدی سنگ‌آهن از اول مهر خبر داد. حالا هنوز موعد این تاریخ نرسیده، صادرات این محصولات با کاهش مواجه شده است. معاون وزیر صنایع اعلام کرده بود برای تأمین نیاز داخلی صنعت فولاد، بر تمام مواد خام فولادسازی تا 25 درصد عوارض وضع می‌شود. این عوارض شامل انواع محصولات کارخانه‌های آهن ایران ازجمله سنگ معدن آهن می‌شود و از بیست و سوم سپتامبر اجرایی خواهد شد.

رضا رحمانی وزیر صنعت، معدن و تجارت هم دیروز در حاشیه آیین تحویل رسمی اولین محموله ریل قطارهای پرسرعت شرکت ذوب‌آهن اصفهان گفت: طبق آمار پیش از سال 97 بالغ‌بر 23 میلیون تن صادرات سنگ‌آهن از ایران انجام می‌گرفت که با تغییر سیاست‌های وزارتخانه این رقم به کمتر از 8 میلیون تن در سال 97 رسیده است.

به گفته او رویکرد موجود در ممانعت از خام فروشی امروز در دستور کار وزارت صمت بوده و در راستای ایجاد ارزش‌افزوده و اشتغال‌زایی، صادرات انواع خام فروشی با محدودیت مواجه است. او ادامه داد: طی دو سال گذشته و در چارچوب سیاست‌های اقتصاد مقاومتی با برنامه‌ریزی انجام‌گرفته جهت تکمیل زنجیره تولید صنایع بزرگ معدنی کشور، روند خام فروشی انواع مواد معدنی رو به نزول فاحش گذاشته و تولیدات موجود مورد مصرف واحدهای صنعتی خودمان قرار می‌گیرد.

براساس صحبت‌های وزیر صمت، مابه‌التفاوت میزان صادرات سال گذشته که بالغ‌بر 15 میلیون تن سنگ‌آهن بود در صنایع داخلی به مصرف رسیده و خوشبختانه در تولید فولاد خام بالاتر از میانگین جهانی از کشورهای فرانسه و ایتالیا پیشی گرفته و رتبه دهم دنیا را از آن خودکرده‌ایم.

در راستای همین سیاست وزارت صمت، امروز خبرهایی مبنی بر کاهش صادرات سنگ‌آهن ایران به چین منتشر شد. براساس گزارش‌های منتشرشده، اقدام ایران در وضع عوارض ۲۵ درصدی بر صادرات سنگ‌آهن، واردکنندگان چینی را مجبور می‌کند برای تأمین نیاز خود به بازارهای جایگزین مثل آفریقا مراجعه کنند. رویترز در گزارشی طبق اطلاعات ریفینیتیو ایکن نوشت: چین طی ماه‌های اوت تا سپتامبر سنگ‌آهن کمتری از ایران خریده است. عوارض اضافی صادرات که تهران وضع کرده تمایل برای ریسک در بزرگ‌ترین فولادساز دنیا را کاهش داده است. چین طی ماه سپتامبر تا حالا 129534 تن سنگ معدن آهن از ایران خریده است.

 طبق اطلاعات سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، این کشور در سال مالی 2019 که در بیستم مارس به پایان رسید، در کل 17 میلیون تن سنگ معدن آهن به بازارهای خارج از کشور صادر کرده است. چین بزرگ‌ترین بازار سنگ‌آهن جهان، حدود 90 درصد صادرات این محصول ایران را دریافت می‌کند. چین در 2018، 14.7 میلیون تن سنگ‌آهن از ایران خرید که 1.4 درصد واردات این کشور بود.

سجاد غرقی، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران پیش‌تر درباره خام فروشی در گفتگو با سایت خبری اتاق تهران اعلام کرده بود: «ابتدا باید خام فروشی را تعریف کرد. خام فروشی بیشتر از این‌که عبارت اقتصادی باشد، عبارت تبلیغاتی است. برای رسیدن به تعریف درست در این زمینه باید گفت که «خام» کلاً به چه محصولی گفته می‌شود؟ به‌طور مثال فولادی‌ها کالای خام را به سنگ‌آهن می‌گویند. اما صنعت لوله پروفیل به فولاد می‌گوید محصول خام. قطعاً قطعه ساز به تولیدکننده ورق می‌گوید خام فروش. اینکه ما ارزش‌افزوده بیشتری تولید کنیم، خوب است؛ اما دستوری نیست. به‌طور مثال در این خصوص کشوری صنعتی مثل استرالیا و کشوری درحال‌توسعه مانند برزیل را می‌توان بررسی کرد. این کشورها علی‌رغم اینکه به بازار مصرف و فنّاوری دسترسی دارند،‌ اما صادرات مواد معدنی را هم به‌صورت گسترده انجام می‌دهند. استرالیا سالانه 370 میلیون و برزیل سالانه 400 میلیون تن صادرات سنگ‌آهن به چین انجام می‌دهند. ما در بهترین حالت 25 میلیون تن صادرات به چین داشته‌ایم که سال گذشته به کمتر از 14 میلیون تن رسیده است. درحالی‌که این صادرات هم مازاد مصرف داخل است. به عبارتی استرالیا کشوری صنعتی است، اما متوجه شده است که ارزش‌افزوده‌ای که ناشی از تولید محصول مواد معدنی باشد، بیشتر از این است که بخواهد زنجیره را تکمیل کند.»

به گفته غرقی، درباره خام فروشی و ایجاد ارزش‌افزوده هم باید به این نکته دقت کرد که در بیشتر نقاط کشور ما مشکل تأمین آب وجود دارد و یا ذخایر معدنی کوچک‌مقیاس است که اصلاً اقتصادی نیست که واحد فولادی در آن مکان راه‌اندازی شود. درنهایت تنها می‌توان آنجا واحد کنسانتره به‌صورت تجمیعی راه‌اندازی کرد. بنابراین بعضی وقت‌ها اقتصادی این است که تنها صادرات مواد معدنی صورت بگیرد. اما زمانی که دولت برای صادرات این محصولات، تعرفه در نظر بگیرد، عملاً امکان صادرات محدود می‌شود که به معنای اعطای سوبسید به پایین‌دست است. این سوبسید پایین‌دست را اقتصادی می‌کند، اما بالادست را از کار می‌اندازد. اتفاقی که همین‌الان هم در جدل فنی و اقتصادی میان بالادست و پایین‌دست صنایع در کشور در حال جریان است.

او ادامه داد: عبارت خام فروشی، عبارت دقیقی نیست. یک تولیدکننده از ماده معدنی تا محصولات نهایی، زنجیره دارد. این زنجیره باید به‌صورت متوازن رشد کند. اگر پایین‌دست رشد کند و بالادست ثابت باقی بماند، در تأمین مواد اولیه مشکل ایجاد می‌شود. اگر برعکس این موضوع رخ دهد طبیعتاً بازهم مشکل ایجاد خواهد شد. در حال حاضر، در زنجیره تولید، پایین‌دست رشد خوبی را نشان می‌دهد اما چند سال دیگر با تأمین مواد اولیه داخلی به مشکل برخورد می‌کنیم. یعنی مجبور به واردات می‌شویم، چراکه روی بالادست فشار واردشده است. به معدنی‌ها گفته‌شده که خام فروشی نکن و به‌جایش ارزش‌افزوده ایجاد کن. به همین دلیل هم سرمایه‌گذاری در این بخش دیگر وارد نشده است. بخش ناامن شده و هزینه‌ها بالا رفته، مشوقی هم در کار نبوده است. درنتیجه می‌بینیم که اکتشافات به‌اندازه کافی انجام نمی‌شود. درنهایت هم با این مشکلات، SME ها و شرکت‌های کوچک و متوسط از صحنه خارج می‌شوند. درنتیجه پیش‌بینی‌شده که ظرف 5 سال آینده نه به دلیل این‌که ذخایر معدنی وجود ندارد، بلکه به دلیل عدم سرمایه‌گذاری با مشکل تأمین مواد اولیه روبه‌رو خواهیم بود. می‌بینیم که معادن گل‌گهر و چادرملو در حال حاضر به فولادساز تبدیل‌شده‌اند. درحالی‌که این معادن بهتر بود معدنکار باشند و اکتشاف کنند و سرمایه‌گذاری‌شان در خود بخش معدن نگه‌داشته می‌شد. اما آن‌قدر دولت روی عبارت خام فروشی فشار وارد کرد که الان می‌بینیم چادرملو ورق نورد هم تولید می‌کند. فولاد هرمزگان یا خوزستان هم گمان می‌کنند که ظرف چند سال آینده نیاز به واردات داشته باشند. به همین دلیل این بحثی است که باید کار کارشناسی‌تری روی آن انجام داد.